هوش ابزار زندگی است. روانشناسان طی سال‌ها روش‌های مختلفی را برای شناخت هوش و جنبه‌های مختلف آن به کار گرفته‌اند. انواع تست هوش و خصوصا تست هوش وکسلر یکی از این ابزارها هستند که در کنار سایر مقیاس‌ها، کمک می‌کنند بتوان استعداد‌ها و توانمندیهای کودکان و حتی بزرگسالان را سنجید. آزمون هوش وکسلر یکی از ۱۰آزمون پرکاربرد و از روش‌های معتبر برای بررسی انواع هوش در کودکان و تشخیص مشکلاتی مانند اختلالات یادگیری در کودکان است که در این مقاله راجع‌به کاربردها و ویژگی‌های آن‌ها صحبت کرده‌ایم.
تاریخچه مقیاس هوش وکسلر
دیوید وکسلر (۱۸۹۶ – ۱۹۸۱) روانشناسی رومانیایی-آمریکایی و فارغ‌التحصیل دانشگاه کلمبیا بود. او برای اولین بار در سال ۱۹۳۹ مقیاسی برای اندازه‌گیری هوش بزرگسالان طراحی کرد که مقیاس هوش وکسلر نام گرفت. مقیاس هوش Wechsler-Bellevue (وکسلر-بولویو) خیلی‌زود به پرکاربردترین مقیاس هوشی در آمریکا و سراسر جهان تبدیل شد.
وکسلر پس از مدتی با ایجاد تغییراتی در این مقیاس، آن را برای اندازه‌گیری هوش کودکان سازگار کرد. طی سال‌ها تغییرات متعددی در این آزمون ایجاد شده و نسخه‌های متفاوتی از آن وجود دارد. آخرین و جدیدترین مدل این مقیاس، مقیاس هوش وکسلر ویرایش چهارم (WAIS-IV) برای بزرگسالان و نسخه پنجم وکسلر کودکان (WISC-V) است که در این مقاله درباره آن‌ها صحبت می‌کنیم.
تست هوش وکسلر برای کودکان چیست؟
وکسلر معتقد است که هوش ابعاد مختلفی دارد و اگرچه برخی از انواع آن در سنین خاصی بروز پیدا می‌کنند، اما با استفاده از مقیاس‌های تست هوش وکسلر میتوان آن‌ها را ارزیابی کرد. به طور مثال هوش کلامی را نمی‌توان تا زمانی که کودک توانایی تکلم ندارد سنجید، اما در تست هوش وکسلر میتوان توانایی کودک برای توانایی‌های کلامی را بررسی و آینده آن را پیش‌بینی کرد.
از آن‌جایی که در این تست هوش، اشکال مختلف استعداد کودک مانند هوش و توان عملی، کلامی، غیرکلامی، اجتماعی و انتزاعی بررسی می‌شوند، میتوان با استفاده از نتایج تست وکسلر اطلاعات جامعی درباره شاخص اعتماد‌به‌نفس، توجه، یادگیری و اضطراب کودک به دست آورد. به‌این‌ترتیب روانشناس و والدین می‌توانند به موقع برای افزایش هوش کودک یا رفع مشکلات و اختلالات رشدی و روانی او اقدام کنند.
تست هوش وکسلر چه کاربردهایی دارد؟
آزمون هوش وکسلر از ۵ شاخص درک کلامی، شاخص فضایی-بصری، شاخص استدلال سیال، شاخص حافظه کاری و شاخص سرعت پردازش تشکیل شده است. نتیجه تست هوش وکسلر به صورت ۳ نمره بهره هوش کلی، هوش کلامی و هوش غیرکلامی ارائه می‌شود که بر اساس نوع سوالات و پاسخ‌ها مشخص می‌شوند. کاربردهای این آزمون را در ادامه بررسی کرده‌ایم.
پیشنهاد مطالعه: برای اندازه‌گیری هوش غیرکلامی تست هوش کتل یکی از بهترین‌ها است.
آزمون وکسلر به عنوان ابزار بالینی
آزمون وکسلر نه تنها به عنوان یک تست هوش، بلکه به عنوان یک ابزار بالینی کاربرد دارد. به‌عنوان‌مثال، برخی پزشکان از آن به‌عنوان بخشی از ارزیابی برای تشخیص اختلال بیش‌فعالی کودکان (ADHD) و ناتوانی‌های یادگیری استفاده می‌کنند. این کار معمولا از طریق فرآیندی به نام تحلیل الگو انجام می‌گیرد که در آن نمرات خرده‌آزمون‌های مختلف با یکدیگر مقایسه می‌شوند.
البته پایین‌بودن این نمرات لزوما به معنای ابتلا به بیش‌فعالی و نقص‌توجه نیست؛ چون اختلالات یادگیری، مشکل در توجه و مشکلات عاطفی می‌توانند علائم مشابهی داشته باشند، همزمان رخ دهند یا متقابلا بر بروز و شدت یکدیگر تاثیر بگذارند. هرچند تشخیص هرگونه مشکل در کودکی یا بزرگسالی هرگز نباید صرفا بر اساس ضریب هوشی (یا حتی مصاحبه، معاینه پزشک، گزارش والدین و تست‌های دیگر) انجام شود، اما آزمون هوشی وکسلر می‌تواند در کنار سایر موارد به رد یا تأیید مشکلات کمک کند.
تست وکسلر و تشخیص اختلال یادگیری
براساس تحقیقات، تست هوش وکسلر می‌تواند برای درک پیچیدگی‌های ذهن انسان با بررسی هر خرده‌آزمون مورد استفاده قرار بگیرد و به تشخیص ناتوانی‌های یادگیری کمک کند. تست وکسلر را میتوان از طریق مقایسه نمرات هوش و نمرات در یک آزمون پیشرفت مانند وودکاک جانسون یا آزمون موفقیت فردی وکسلر برای نشان‌دادن اختلاف بین هوش کودک و عملکرد او در مدرسه استفاده کرد. در نهایت اگر پیشرفت کودک با توجه به سطح عملکرد فکری او کمتر از حد انتظار باشد، وجود اختلال یادگیری محتمل است.
اگر احتمال ابتلا به اختلال یادگیری در فرزندتان را می‌دهید توصیه می‌کنیم حتما نگاهی به مقالات ما درباره نحوه تشخیص اختلالات یادگیری و درمان اختلالات یادگیری در کودکان بیندازید.
آزمون وکسلر و عملکرد شناختی
آزمون هوش وکسلر به‌عنوان بخشی از ارزیابی برای شناسایی استعدادهای فکری و نقاط قوت‌و‌ضعف عملکردهای شناختی نیز استفاده می‌شود. هنگامی که با معیارها و سایر تست‌های روانشناسی ترکیب شود، کاربرد بالینی آن افزایش می‌یابد و اطلاعاتی را در مورد عملکرد شناختی و انطباقی ارائه می‌دهند که برای تشخیص صحیح مشکلات یادگیری و عملکرد حافظه و در نتیجه تصویر غنی‌تری از عملکرد شناختی کودک مورد‌نیاز هستند.
تست هوش وکسلر و پیشرفت تحصیلی
تست هوش وکسلر همراه با آزمون پیشرفت تحصیلی کافمن و آزمون موفقیت فردی وکسلر، اطلاعاتی در مورد پیشرفت تحصیلی کودکان فراهم میکند. این آزمون‌ها در مدرسه برای ارزیابی نقایص شناختی خاص و پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی آینده کودک کاربرد دارند. استفاده از تست هوش وکسلر به این شیوه، اطلاعاتی را برای انجام مداخلات درمانی مشکلات یادگیری و نقص‌های شناختی فراهم میکند.
آزمون هوش وکسلر و رشد کودک
می‌تواند برای ارزیابی رشد شناختی با توجه به سن تقویمی کودک استفاده شود. تست وکسلر با استفاده از چنین مقایسه‌هایی با سایر تست‌ها و روش‌های سنجش کودک، اطلاعاتی در مورد بهزیستی رشدی و روانی کودک ارائه میدهد. نمرات بسیار بالا یا بسیار پایین ممکن است نشان‌دهنده عوامل مؤثر در مشکلات سازگاری در زمینه‌های اجتماعی کودک باشند.
روش انجام تست هوش وکسلر (wisc)
آزمون هوشی وکسلر هم به‌صورت آنلاین و هم حضوری قابل اجرا است و باید توسط فردی متخصص به آزمون‌های روانی و اندازه‌گیری آن‌ها انجام شود. همزمان با انتشار هر نسخه از آزمون وکسلر، دفترچه راهنمای نحوه اجرای آن هم منتشر می‌شود. در دفترچه راهنمای آزمون وکسلر با جزئیات کامل ترتیب ارائه خرده‌آزمون‌ها، شیوه توضیح‌شان به آزمون‌دهنده و نحوه نمره‌گذاری‌شان بیان می‌شود. اجرای این آزمون توسط افراد ناوارد منجربه سوءبرداشت می‌شود؛ پس انجام آن‌ها را باید به متخصصان روان‌سنجی سپرد.
نحوه نمره دهی آزمون وکسلر
برای هر خرده‌آزمون و برای مقیاس‌های کلامی، غیرکلامی و کل نمره جداگانه‌ای محاسبه می‌شود. آزمون هوش وکسلر به‌گونه‌ای طراحی شده است که نمره 100 در آن به‌معنای برخورداری از هوش طبیعی است و هرچه نمره فرد در این آزمون از 100 بیشتر شود، یعنی هوشبهر بالاتری از میانگین جامعه دارد. در سوی مقابل هرچه نمره آزمودنی پایین‌تر از 100 باشد، یعنی هوشبهر پایین‌تری از میانگین جامعه دارد.
گروه های سنی تست هوش وکسلر
تست هوش وکسلر برای گروه‌های سنی مختلف 3نسخه دارد:
- مقیاس هوش وکسلر بزرگسالان (WAIS) برای افراد بزرگتر از 16سال کاربرد دارد.
- مقیاس هوش وکسلر برای کودکان (WISC) برای افراد بین سنین 6 تا 16سالگی مناسب است.
- هوش وکسلر پیش‌دبستانی و اولیه (WPPSI) برای کودکان بین 2سال‌وشش‌ماهه تا 7سال‌و‌سه‌ماهه استفاده می شود.
گرچه سطح سوالات با یکدیگر متقاوت هستند اما کلیات خرده‌آزمون‌ها و فرایند اجرای آن‌ها مشابه است. بین این آزمون‌ها همپوشانی‌هایی نیز وجود دارد و در برخی شرایط خاص میتوان برای سنین متفاوت از آن‌ها استفاده کرد که امکان درک توانایی یا ضعف‌های فرد را بهتر نشان میدهد. یعنی مثلا میتوان با استفاده از تست مخصوص کودکان (WISC)، حداقل میزان توانایی ذهنی یک نوجوان ۱۶ساله و مبتلا به ناتوانی ذهنی را مشخص کرد.
ویژگی های تست هوش وکسلر
در آخرین نسخه تست هوش وکسلر بزرگسالان که در سال ۲۰۰۸ تدوین شده است، ۱۰خرده‌آزمون اصلی و ۵خرده‌آزمون تکمیلی وجود دارد. از نمرات خرده آزمون‌های اصلی یک نمره کلی برای محاسبه ضریب هوش به دست می‌آید.
مقیاس‌های تست هوش وکسلر
همانطور که گفته شد مقیاس‌های تست هوش وکسلر به دو دسته مقیاس‌های کلامی مانند شباهت‌ها و غیرکلامی مانند مکعب‌ها (برای سنجش هوش فضایی در کودکان) تقسیم‌بندی می‌شوند و برای کودکان و بزرگسالان متفاوت هستند. این مقیاس‌ها شامل خرده‌آزمون‌های اصلی، تکمیلی و اختیاری هستند که به صورت سوال مطرح می‌شوند.
مقیاس های آزمون هوش وکسلر کودکان
تست هوش وکسلر کودکان (WISC-V) از 5مقیاس درک مطلب کلامی، استدلال بصری-فضایی، استدلال سیال، حافظه فعال و سرعت پردازش و 10 خرده‌آزمون زیر تشکیل می‌شود:
- شباهت‌ها (درک کلامی)
- دایره واژگان (درک کلامی)
- طراحی مکعب‌ها (بصری-فضایی)
- استدلال ماتریس (استدلال سیال)
- تشخیص وزن‌ها (استدلال سیال)
- فراخنای ارقام (حافظه کاری)
- رمزگذاری (سرعت پردازش)
- معماهای بصری (بصری-فضایی)
- نمادیابی (سرعت پردازش)
- حافظه تصاویر (حافظه کاری)
مقیاس های آزمون هوش وکسلر بزگسالان
آزمون هوش وکسلر بزرگسالان (WAIS-IV) از 4 مقیاس درک مطلب کلامی، استدلال ادراکی، حافظه فعال و سرعت پردازش و 10خرده‌آزمون زیر تشکیل شده است:
- شباهت‌ها (درک کلامی)
- دایره واژگان (درک کلامی)
- اطلاعات عمومی (درک کلامی)
- طراحی مکعب‌ها (استدلال ادراکی)
- استدلال ماتریس (استدلال ادراکی)
- معماهای بصری (استدلال ادراکی)
- فراخنای ارقام (حافظه کاری)
- محاسبه (حافظه کاری)
- نمادیابی (سرعت پردازش)
- رمزگذاری (سرعت پردازش)
تفسیر تست وکسلر
همانطور که در قسمت کاربردهای آزمون هوشی وکسلر اشاره شد، از تست هوش وکسلر برای اهداف زیادی استفاده می‌شود و به‌‌همین‌دلیل، برای متخصصان مختلف تفسیرهای گوناگونی دارد. در ادامه برخی از تفاسیر رایج تست هوش وکسلر کودکان (WISC) را به‌عنوان نمونه بیان می‌کنیم:
اختلال یادگیری
اگر نمره کودک در خرده‌آزمون‌های حافظه فعال، واژگان و اطلاعات عمومی پایین باشد، ابتلا به اختلال یادگیری وجود دارد. به‌طور‌کلی، کودکان مبتلا به اختلال یادگیری از هوش طبیعی برخوردارند اما در آزمون‌های کلامی ضعیف عمل می‌کنند.
نقص توجه
افرادی که در خرده‌آزمون‌های تکمیل تصویر، استدلال ماتریس (ریون)، سرعت پردازش و حافظه فعال مشکل دارند، دچار نقص توجه هستند. این افراد احتمالا به اختلالاتی مانند بیش فعالی کودکان مبتلا هستند.
اختلال حرکتی
وقتی در خرده‌آزمون‌هایی مانند طراحی مکعب‌ها که نیازمند استفاده از دست‌ها است، نمره فرد پایین‌تر از دیگر خرده‌آزمون‌ها باشد، احتمالا پای اختلالات حرکتی در میان باشد.
پیشنهاد مطالعه: بازی و فعالیت برای تقویت هوش حرکتی جنبشی کودکان
اختلال اوتیسم
کودکان اوتیستیک در آزمون‌ها غیرکلامی به‌مراتب بهتر از آزمون‌های کلامی عمل می‌کنند. درک کلامی پایین و عملکرد خوب در آزمون‌های غیرکلامی، یکی از نشانه‌های نشان‌دهنده ابتلای کودک به اختلال اوتیسم است.
دیرآموز
اگر ضریب هوشی کودک در محدوده بین 70 تا 85 باشد، به او دیرآموز می‌گویند. کودکان دیرآموز معمولا در مدارس عادی تحصیل می‌کنند، اما به حمایت و رسیدگی بیشتری از جانب معلمان نیاز دارند.
سرآمد (نخبه)
ضریب هوشی بالاتر از 130 را نخبه می‌گویند. این کودکان معمولا درس‌ها را خیلی سریع‌تر از دیگر همکلاسی‌ها یاد می‌گیرند و ممکن است در بلندمدت، کلاس‌های عادی برای‌شان خسته‌کننده شود. بنابراین کودکان سرآمد باید در مدارس تیزهوشان و نمونه‌دولتی تحصیل کنند.
نمونه سوالات تست هوش وکسلر
در این بخش صرفا به ارائه مثال‌هایی در مقیاس‌های مختلف بسنده می‌کنیم تا با نوع سوالات تست هوش وکسلر آشنا شوید:
- مقیاس اطلاعات عمومی: کشورهایی که با ایران هم‌مرز هستند را نام ببرید؟ یک‌تن چند کیلوگرم است؟
- حافظه عددی: اعداد ۱، ۶، ۹، ۴، ۳، ۸ را با ترتیبی که گفته شد بازگو کن؟ اعداد ۴، ۶، ۸، ۹، ۰، ۳ را با ترتیب معکوس بازگو کن؟
- گنجینه لغات: الفبا چیست؟ قمار یعنی‌چه؟
- مقیاس درک‌و‌فهم: چرا ساختن خانه با آجر بهتر از چوب است؟ اگر دوستت اسباب‌بازی تو را بردارد چه می‌کنی؟
- مقیاس شباهت‌ها: گرما وسرما از چه نظر شباهت دارند؟ گرم و متر از چه نظر مشابهت دارند؟
- مقیاس تنظیم داستان: کارت‌های تصویری به فرد داده می‌شود که آن‌ها را به ترتیب روایت داستان بچیند.
سخن پایانی
انواع آزمون‌های استاندارد روانشناسی سال‌ها است که برای بررسی میزان استعداد، توانمندی‌ها، سطح هوش، مشکلات یادگیری و مشکلات روحی افراد و پیش‌بینی شرایط رشدی، پیشرفت تحصیلی و کاری آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. تست‌های هوش از جمله تست هوش وکسلر نیز یکی از معیارهای مورد استفاده در سنجش مجموعه‌ای از استعدادهای کودکان و بزرگسالان هستند.
تست هوش وکسلر که در این مقاله راجع به آن صحبت کردیم، یکی از مقیاس‌های پرکاربرد در تعیین میزان هوش‌کلامی و غیرکلامی است. علاوه‌براین به تشخیص میزان رشد تحصیلی کودک و برخی از مشکلات مانند اختلالات یادگیری، بیش‌فعالی و نقص‌توجه در کودکان و بزرگسالان کمک میکند. در مطلب معرفی ۷ تست هوش برای کودکان و نوجوانان و آزمون گودیناف می‌توانید با مقیاس‌های دیگر برای سنجش بهره‌هوشی آشنا شوید.
سوالات متداول
- تست هوش وکسلر چیست؟
تست هوش وکسلر برای سنجش بهره هوشی، ادراک، رشد شناختی، پیشرفت تحصیلی و کمک به تشخیص برخی مشکلات مانند اختلالات یادگیری و مشکلات بالینی مانند اختلال بیش فعالی و نقص توجه به کار میرود. - مزایای تست هوش وکسلر چیست؟
این تست دادههای مشخص و واضحی درباره کارکرد شناختی افراد میدهد و به دلیل وجود بخش کلامی و غیر کلامی (عملی)، در تفسیر عملکرد افراد به روانشناس بینش بهتری ارائه میکند. - آیا تست هوش وکسلر برای کودکان و بزرگسالان متفاوت است؟
خردهمقیاسهای مورد استفاده برای گروه سنی کودکان و بزرگسالان متفاوت هستند اما در مواردی که بهره هوشی کمتر یا بیشتر از گروه سنی فرد باشد، میتوان برای تعیین حداقل و حداکثر توانمندیهای فرد از مقیاس گروه دیگر استفاده کرد.
