درباره همکاری کودکان در خانه نظرات مختلفی وجود دارد، برخی معتقدند که کودک فقط باید بازی کند و درس بخواند و برخی از والدین به فرزندانشان فرصت و زمان لازم برای پیدا کردن اهدافشان را نمی‌دهند. اما مشارکت و همکاری کودکان در مسئولیتهای مختلف زندگی فوایدی برای رشد و شکل‌گیری شخصیت آنها دارد و پیوند عمیق خانواده را محکم‌تر می‌کند که در این مطلب درباره آنها مفصل صحبت کرده‌ایم. از طرفی تشویق و تعیین مسئولیت برای همکاری کودکان در خانه باید از روش مناسب انجام شود تا کودک با میل، انگیزه و لذت در مسیر مسئولیتپذیری، نظم شخصی و استقلال قرار بگیرد.
فواید همکاری کودکان در خانه
بسیاری از والدین برای اینکه دوست دارند کارها تمام و کمال انجام شوند، چون توان حمل اشتباه را ندارند یا برای اینکه کارها زودتر به سرانجام برسند، همه مسئولیت‌ها را خودشان به عهده می‌گیرند. این روند میتواند برای شخصیت و رشدیافتگی کودک در آینده مشکلات جدی ایجاد کند. خوب است تأثیرات مثبت همکاری کودکان در خانه را با یکدیگر مرور کنیم:
- افزایش اعتماد به نفس و عزت نفس کودک
- ایجاد و تقویت احساس مسئویت‌پذیری
- شناخت وظایف شخصی هر فرد در قبال خود
- تقویت مهارت‌های عضلانی و حرکتی و ارتباط بین مغز و بدن
- افزایش نظم و برنامه‌پذیر بودن
- ایجاد حس استقلال، خودکفایی و مراقبت از خود
- افزایش احساس همدلی و کاهش احتمال بروز مشکلاتی خسیس بودن کودک
- ایجاد حس خلاقیت در کودک برای انجام کارها
- توجه کردن به نظم و پاکیزگی
نکات مهم آموزش همکاری کودکان در خانه
مشارکت کودک در انجام کارهای خانه به همین سادگی‌ها هم نیست و قوانین خاص خودش را دارد. در غیر این صورت ممکن است نه تنها برای شخصیت کودک مفید نباشد بلکه او را با آسیب‌ها یروانی متعدد مانند احساس غیرارزشمند بودن، تنبلی، کمال‌طلبی و بی انیگزه بودن مواجه کند.
کاهش توقع و انتظارات از کودک
وقتی کودک در جستجوی نقش و هدف خود است، به خاطر داشته باشید حتما شکست خواهد خورد و ممکن است حتی خرابکاری کند. مشارکت او در انجام کارهای خانه به گونه‌ای نیست که بتوانید برای پر کردن چک لیست کارهایتان روی او حساب کنید. پس فراموش نکنید هدف از مشارکت او، یادگیری و ایجاد عادت است. شما حتما خوب می‌دانید لباسهای خشک شده را چطور تا کنید، اما فرزند کوچک شما این را نمی‌داند. به او این فرصت را بدهید تا تفاوت لباس‌هایی که خودش تا کرده با لباس‌هایی که شما تا کرده‌اید را ببیند. حتی اگر دیگر اعضای خانه از نحوه کار کردن او ناراحت و ناامید شوند؛ اجازه دهید او کار کند تا یاد بگیرد.
برخورد صحیح با اشتباهات کودک
اگر کودکتان نتیجه رفتار اشتباهش را ببیند، بهتر میتواند یاد بگیرد که بار بعد آن رفتار را تکرار نکند. اگر لباسی که آن را خیلی هم دوست دارد درون خشک‌کن رها کند، متوجه می‌شود که این کار باعث چروک شدن لباسش می‌شود و احتمالا بار بعد این رفتار را تکرار نمی‌کند. تا زمانی که کودکتان یاد بگیرد چطور نقش مفید و سازنده‌ای در انجام کارهای خانه داشته باشد، ممکن است خانه شما کمی به هم ریخته‌تر از قبل به نظر برسد و لباسهای فرزندتان هم چروک و شلخته باشد. در نهایت او بالاخره یاد می‌گیرد که چطور لباسها را درست مرتب کند؛ به این شرط که صبور باشید و به او زمان زیادی بدهید. میتوانید به ماجرا اینطور نگاه کنید؛ سال‌های بعد، از مرور اینکه پسرتان به جای مایع لباسشویی مایع ظرفشویی را داخل ماشین لباسشویی ریخته بود و به طرز غیر قابل کنترلی کف درست شده بود، در کنار یکدیگر اوقات خوشی خواهید داشت.
کار متناسب با سن و توان کودک
کارهایی که به کودک می‌سپارید باید سن، توانایی، زمان و علاقه کودک متناسب باشد. کارهایی که اشتباه در انجام آنها خطرآفرین است یا کودک را سرشکسته می‌کند و در واقع ریسک زیادی دارد را به او نسپارید. در عین حال انجام کارها باید معنایی داشته باشد و احساس اعتماد به نفس و مسئولیت‌پذیر او را تقویت کند. بنابراین از کودک برای رفع تکالیف خود استفاده نکنید بلکه مسئولیتهای مناسبی که انجام آنها سودمند باشند را به او بسپارید تا همکاری کودکان دز خانه رنگ و بویی واقعی پیدا کند.
تقسیم درست وظایف
مهم است که اگر چند فرزند دارید به هرکدام به اندازه سن و توانشان مسئولیت بسپارید و این موضوع را برایشان روشن کنید که علت تفاوت چیست. تبعیضی بین مسئولیت بچهها قائل نشوید و هرگز وظایف کسی را بر دوش دیگری نیندازید. فراموش نکنید که هدف از مشارکت کودکان در کار خانه یاد گرفتن همکاری و مسئولیت‌پذیر بودن است بنابراین اگر هربار کارهایش را انجام نمی‌دهد، فرد دیگری به جای او جبران کند این پیغام غلط را به او داده‌اید که میتواند از زیر کار در رو باشد.
کار تنبیه نیست
کودکان در مقابل اجبار مستبدانه، پرخاشگری، تنبیه و سرزنش می‌ایستند یا دچار مشکلات مختلف می‌شوند. بنابراین اگر می‌خواهید نسبت به انجام کارهای شخصیشان احساس وظیفه کنند، نباید از لذتبخش بودن آنها کم کنید. هرگز از انجام کارهای شخصی آنها به عنوان تنبیه استفاده نکنید و به عنوان یک جایزه کارهای کودک را انجام ندهید. کار کردن کودکان در خانه در واقع حکم یک ابزار آموزشی را دارد تا کودک در آینده هم نسبت به انجام امور خود متعهد باشد و در عین حال حس عزت نفسش را تقویت کند.
الگو باشید
حتما شنیده‌اید که بچهها آن چیزی نمی‌شوند که والدین می‌گویند، بلکه آن چیزی می‌شوند که والدین هستند. این گفته دقیق و صحیح است، کودکان بیشتر از اینکه به حرف‌ها و نصیحت‌های شما عمل کنند، به رفتار و عملکردتان نگاه می‌کنند. بنابراین اگر به عنوان والدین کودک نمی‌توانید تقسیم وظایف کنید یا همیشه برای انجام کارها چانه‌زنی می‌کنید، اگر مرتب کارها را به تعویق می‌اندازید یا برای انجام مسئولیت‌هایتان غر می‌زنید، نمی‌توانید انتظار زیادی از فرزندتان داشته باشید.
روش های تشویق کودک به کار در خانه
کودکان برای انجام هر کاری خارج از بازی و تفریح مورد علاقه خودشان نیاز به یک نیروی محرکه دارند تا کم کم به عادت و رفتار طبیعی آنها تبدیل شود. با کمک روش‌های زیر میتواند موتور کمک کردن کودکان در کار خانه را تغذیه کنید. آموزش همکاری کودکان در خانه با اقدامات زیر امکان‌پذیر می‌شود:
ایجاد تنوع کاری
از آن‌جایی که کودک بیشتر دنبال تفریح و بازی است، سعی کنید کارهایی که به او می‌سپارید آنقدر برایش لذتبخش باشد یا خودتان آنها را به کاری جذاب تبدیل کنید که تشویق شود. تنوع دادن به کارهایی که به کودک میدهید میتواند ضمن علاقه‌مند کردن او و خسته نشدن، توانمندی‌های متنوعی را نیز تقویت کند. اگر چند فرزند دارید میتوانید به صورت گردشی کارها را انجام دهید.
زمان کاری مشترک
برای اینکه کودک را بیشتر تشویق کنید و در عین حال روحیه خانواده بودن را تقویت کرده باشید، میتوانید برای انجام برخی کارها یک برنامه روتین روزانه یا هفتگی داشته باشید. در این زمان مشخص، همه افراد خانواده یک نوع کار مشابه را انجام می‌دهند و این روحیه جمعی مشوق کودک در انجام مسئولیت‌هایش خواهد بود. در عین حال صمیمیت و روحیه همکاری کردن در فضایی گرم و آرامش بخش نیز تجربه خوبی از همکاری کودکان در خانه می‌سازد.
تحسین کردن
تشویق کودکان در هر زمینه‌ای کارساز است اما چه زمان، چگونه و به چه مقدار؟ کارها و مسئولیتهای شخصی مسائلی هستند که باید برای افراد به شکل روتین دربیایند و بابت انجام آنها توقع جایزه خاصی نداشته باشند. در عین حال تشویق کودک اگر به موقع، به اندازه و از نوع کلامی و رفتاری به شکل رضایت‌مندی والدین از کودک بروز کند، اثر مثبتی روی میل او به انجام کارهایی که کمی برایش سخت است داشته باشد و علاوه بر این، حس ارزشمندی کودک را تقویت کند. گاهی از کودک قدردانی کنید و ارزش کارهایی که انجام میدهد را به او یادآور شوید.
مسابقه و هیجان
گاهی برای اینکه روند یکنواخت کار کودک در خانه کمی رنگ و بوی هیجان پیدا کند، برای انجام کارها با فرزندتان مسابقه بگذارید. لازم نیست رقابت خیلی جدی باشد، یک مقدار تجربه هیجان و بازی کافی است. مثلا هنگام تا کردن لباسها یا مرتب کردن اتاق با کودک مسابقه بگذارید یا هنگام آب دادن به گلدان‌ها کمی هم آب بازی کنید.
وسایل جدا برای همکاری بچه ها در کارهای خانه
کودکان دوست دارند از هر وسیله‌ای یک نوع بچگانه و مخصوص به خودشان داشته باشند و این انگیزه آنها را بیشتر می‌کند. مثلا برای گردگیری کردن یک سبد از وسایل گردگیری برای کودک کنار بگذارید. این کار باعث می‌شود اینکه مسئولیت و وظیفه‌ای دارند و کار آنها ارزشمند است را باور کنند.
سال‌های پیش‌دبستانی و همکاری کودکان در خانه
نکته کلیدی برای القای احساس مسئولیتپذیری، غرور و کمک به کودکان برای درک نقش خود در پویایی خانواده، شروع از سال‌های کودکی است. حتی کودکان نوپا نیز میتوانند توانمندی و شایستگی خود را در مسئولیتپذیری نسبت به کارهای خانه پیدا کنند. زمانی که می‌خواهید مسئولیتی را به کودک خردسالی بسپارید اطمینان پیدا کنید که آن وظیفه را به درستی و روشنی برایش شرح داده‌اید؛ ضمن اینکه مسئولیت واگذار شده باید با توانمندی‌های او در آن سن، مطابقت داشته باشد.
چند نمونه از وظایف مناسب برای کودکان نوپا
- لباسهای کثیف خودش را در سبد مخصوص لباسها بیاندازد.
- لباس‌هایش را خودش بپوشد، البته لباس‌هایی که پوشیدنشان سخت و پیچیده نیست.
- لباسها یا ملحفه‌های ساده‌ای مثل حوله‌ها و روبالشتی‌ها را تا کند.
- لباسهای خودش را درون کمد یا کشو قرار دهد.
- جملات دستوری که از دو یا سه بخش تشکیل شده‌اند را درست انجام دهد (مسواک را بیاور، روی آن خمیر دندان بگذار، حالا دندان‌هایت را مسواک بزن).
- زباله‌ها و وسایل بازیافتی را در سطل‌های مناسب بریزد.
- زمانی که بازی با اسباب‌بازی‌هایش تمام شد، آنها را در جعبه‌ها و سبدهای خودشان قرار دهد.
- خودش ظرف‌هایش را از سر جایشان بردارد و یا آنها را سر جای مخصوصشان قرار دهد (به شرط آنکه طبقه ظرف‌‌های او با قدش تناسب داشته باشد).
آموزش همکاری به کودکان پیش دبستانی
زمانی که کودکان سال‌های نوپایی را پشت سر می‌گذارند به سن پیش‌دبستانی می‌رسند، آموزش انجام وظایف پیچیدهتر را شروع کنید. کودکان بین ۳ تا ۵ سالگی از شمارش و مرتب‌سازی لذت می‌برند؛ پس زمانی که می‌خواهید در راستای القای احساس مسئولیتپذیری به فرزندتان وظایفی را به او محول کنید، سعی کنید فعالیت‌هایی را انتخاب کنید که آنها را به تقویت این مهارت‌ها تشویق کند. مثلا از او بخواهید که پنج کتاب را روی قفسه‌ها بگذارد، یا زمانی که با هم به خرید می‌روید از او بخواهید که ۶ عدد پرتقال را بشمارد و داخل سبد خرید قرار دهد. کارهایی که می توانید به فرزندان بسپارید در این سنین میتواند شامل موارد زیر باشد:
- تخت خوابشان را مرتب کنند.
- اتاقشان را مرتب کنند.
- وسایل مختلف مانند ظروف داخل کشو و یا جوراب‌های شسته شده را مرتب و دسته‌بندی کنند.
- گیاهان را آب بدهند.
- جای خودشان روی میز شام را تمیز کنند.
- لکه‌های روی میز یا زمین را با یک حوله یا اسفنج پاک کنند.
- میان‌وعده خودشان را آماده کنند.
- به شما در آماده‌کردن محیط برای ورود نوزاد یا خواهر و برادر جدید کنند؛ این روش در آماده سازی فرزند اول برای تولد فرزند دوم نیز به کارتان می‌آید.
سخن پایانی
زمان آن رسیده که به فرزندانمان فرصت مشارکت کردن در خانه را بدهیم. به آنها اجازه دهیم که قدم بردارند، تلاش کنند، شکست بخورند و دوباره تلاش کنند تا بالاخره بتوانند آن کار را درست انجام دهند. برای اینکه به کودکان یاد بدهید چطور در کارها مشارکت کنند و قدرت حل مسئله داشته باشند. کودکان دوست دارند در موفقیت خانواده‌شان نقش داشته باشند. ما صبر و زمان لازم برای رسیدن به این هدف و این مسئولیت را به آنها مدیونیم. این موضوع قطعا چالش‌برانگیز است اما چه در کوتاه مدت و چه بلند مدت، ارزشش را دارد. بهتر است این نکته مهم را همین حالا بدانیم؛ آنچه که اعضای یک خانواده را در کنار هم نگه می‌دارد کمال‌گرایی نیست؛ بلکه این تلاش مشترک اعضای خانواده است که پیوندی عمیق و پایدار در درازمدت ایجاد می‌کند.
سوالات متداول
- همکاری کودکان در خانه از چه سنی صحیح است؟
این موضوع به سطح درک، توانمندیها و علایق کودک بستگی دارد. بعضی از بچهها ذاتا منظم و استقلالطلب هستند و میتوان از سن کمتر به آنها مسئولیتهای کوچک سپرد. در کل بیش از اینکه سن شروع مشارکت کودکان در خانه اهمیت داشته باشد، تناسب مسئولیتهایی که به او میدهید با سن و تواناییش اهمیت دارد. حتی کودکان نوپا هم میتوانند در کنار شما کارهای کوچکی حتی درح د هم زدن مواد کیک را انجام بدهند و احساس قدرت کنند. - چه کارهایی برای کودکان ۲ تا ۳ ساله مناسب است؟
همکاری بچه ها در کارهای خانه در این سنین، میتواند شامل کارهای کوچک و بیخطری مثل جمعکردن اسباببازیها، قراردادن لباسهای کثیف در سبد یا ماشین لباسشویی، هم زدن مواد هنگام پختن کیک، گردگیری و جمعکردن کتابها و مجلات باشد. - کودکان ۳ تا ۵ ساله چگونه میتوانند در کارهای خانه مشارکت کنند؟
همکاری کودکان در خانه بین سنین ۳ تا ۵ سالگی به دلیل توانایی جسمی و قدرت درک بالاتر میتواند کمی پیچیدهتر باشد، به عنوان مثال میتوانید در مرتب کردن تخت، تمیز کردن اتاق، اب دادن به گلها، پهن کردن لباسها، شستن ظروف با کمک والدین، تا کردن لباسها و جمع کردن میز غذا از آنها کمک بگیرید.
