وقتی دفعات اول با حاضر جوابی کودک یا فرزند تازه‌نوجوان‌مان مواجه می‌شویم، با خودمان می‌گوییم: «می‌دونم چطوری باید ادبش کنم! وقتی چند روز موبایلشو بگیرم یا از فلان‌وبهمان‌چیز محرومش کنم، حساب کار دستش می‌آید!» یا شاید هم بنا را بر بی‌توجهی بگذاریم و بگوییم: «این بددهنی‌ها موقتیه و اگه بهش توجه نکنم، خودش درست میشه.» اما هیچ‌کدام از این روش‌ها نه‌تنها سودی نداشته، بلکه اوضاع را بدتر هم کرده است… او حالا و با ورود به دوره حساس نوجوانی، بیش‌ازپیش حاضرجوابی می‌کند و به الفاظ رکیک متوسل می‌شود! و شما با دیدن شدت این رفتارها، موضوع را جدی‌تر گرفته‌اید و به‌دنبال فهم علت فحاشی نوجوان و نحوه درست مقابله با بددهنی او می‌گردید. ما می‌خواهیم در این مسیر، همراه‌تان باشیم.
منبع اصلی فحاشی و بد بدهنی نوجوان
یک لحظه این صحنه را در ذهن‌تان تجسم کنید: «آخر وقت است. شما به‌شدت خسته‌اید و از تلنبارشدن کارهای شرکت احساس درماندگی می‌کنید. در همین حین، مدیرتان هم از در وارد می‌شود و بابت کارهای عقب‌مانده، بازخواست‌تان می‌کند. بالاخره او را قانع می‌کنید و از شرکت خارج می‌شوید. حالا باید مسیر دفتر تا خانه را در ترافیک و آلودگی و سروصدا، به سمت خانه حرکت کنید. همزمان با رانندگی، در حال فکرکردن به بیماری پدرتان و جورکردن خرج عمل او هم هستید. حالا فرض کنید در همین حین، با بوق ممتد و گوش‌خراش راننده عجول پشت سر مواجه می‌شوید.» چقدر احتمال دارد که طاقت‌تان طاق نشود و با چند فحش آبدار، حق او را کف دستش نگذارید؟
برای یک نوجوان 13-14 ساله، دنیا همیشه همین شکلی است؛ یعنی مواجهه با مسائل و چالش‌های جدید زندگی، باعث احساس گیجی و خستگی ذهنی او می‌شوند. باوجود این چالش‌ها، او دیگر تاب‌وتوان مدیریت تعاملات اجتماعی را ندارد و به‌سرعت کنترلش را از دست می‌دهد.
علل بی ادبی نوجوانان چیست؟
تا اینجا متوجه شدیم که منبع اصلی پرخاشگری و بیادبی نوجوانان، به احساس گیجی و سردرگمی ناشی از تغییرات متعدد آن‌ها در این دوره سنی مربوط است. اما دقیقا چه تغییراتی باعث افزایش بددهنی و فحاشی نوجوان می‌شوند؟
استرس های اجتماعی و هیجانی
- برنامه‌های درسی سخت و طاقت‌فرسا،
- مسئولیت‌های اجتماعی و افزایش انتظارات والدین و جامعه،
- یافتن شغل پاره‌وقت یا چانه‌زدن با پدر و مادر بر سر پول‌تو‌جیبی،
- افزایش رقابت‌پذیری و مقایسه‌های اجتماعی،
- افزایش و کاهش هورمون‌ها و نوسانات خلقی،
- گسترش دامنه دوستی‌ها و روابط اجتماعی،
- حساسیت نسبت به نگاه و نظر دیگران و تصویر خود در نظر آن‌ها،
- تامل درباره آینده شغلی و تحصیلی؛
این برنامه‌های شلوغ و درگیری نوجوان با آن‌ها، از مهمترین علل اضطراب در نوجوانان هستند و احتمال بروز پرخاشگری و بددهنی را در آن‌ها افزایش می‌دهند.
ناآگاهی از تاثیر رفتارهای مشکل دار بر دیگران
همه ما حالا که از دور و با دیدی باز، به رفتارهای نوجوانی و اوایل جوانی‌مان می‌نگریم، به خامی و نادانی‌مان اقرار می‌کنیم. فرزند شما دقیقا در جایگاه گذشته شما ایستاده است و از تاثیر رفتارهای زشت‌وزننده‌اش، آگاهی درست‌ودرمانی ندارد:
- او از آسیب‌های عاطفی فحاشی و بددهنی بر دیگران بی‌اطلاع است.
- از پدر و مادربودن درکی ندارد و نمی‌تواند خودش را جای شما بگذارد.
- کمی خودمحور و خودخواه است و توان همدلی ندارد.
- قبل از فکرکردن، حرف می‌زند.
- حتی شاید نسبت به کمک و حمایت شما و دیگر اعضای جامعه بدبین باشد.
خلاصه اینکه، اگرچه فرزندتان قد کشیده و پشت لبش سبز شده است، اما هنوز به لحاظ فکری تا بالغ‌شدن راه زیادی در پیش دارد. به‌همین‌دلیل، برخورد درست والدین با فرزندان در سن بلوغ از اهمیت زیادی برخوردار است.
تعارض بین نیازهای نوجوان و انتظارات والدین و جامعه
از یک سو، او باید در مسیر دستیابی به نیازهایی مانند استقلال‌طلبی و هویت‌یابی حرکت کند و از سوی دیگر، باید به انتظارات والدین و دیگر بزرگسالان احترام بگذارد. اگرچه این دو در باطن هیچ تعارضی با یکدیگر ندارند، اما در ابتدای امر، برقراری تعادل بین آن‌ها برای نوجوان سخت است.
او در مورد اینکه دقیقا چه زمانی باید راه خودش را برود و چه زمانی باید به قوانین و محدودیت‌ها احترام بگذارد، دچار سردرگمی می‌شود. واکنش والدین در برابر نوجوان فحاش، بر کاهش یا افزایش این سردرگمی تاثیر مستقیم دارد؛ پس شما حتما باید با مقوله مدیریت اختلاف فکری والدین با فرزندان، آشنایی کامل داشته باشید.
تعارض بین حریم خصوصی و برقراری ارتباط سازنده
او به‌دنبال راهی برای ایجاد تعادل بین تعامل و گفت‌وگوی باز با شما و حفظ قوانین و مصادیق حریم خصوصی نوجوانان است. در واقع، حریم خصوصی برای یک نوجوان از اهمیت زیادی برخوردار است و حتی تصور نقض آن توسط شما، با بیادبی و بددهنی او همراه است.
کنترل تکانه ضعیف و حساسیت افراطی
به‌دلیل شدت زیاد نوسانات خلقی و تغییرات هورمونی و رشد ناکافی قشر پیشانی مغز، او هنوز توانایی مدیریت تعارضات را ندارد. مجموع این عوامل، منجر به حساسیت و زودرنجی او و درنتیجه، افزایش فحاشی می‌شود. بنابراین، شما باید با آموزش مهارت حل مسئله به کودکان و نوجوانان، در مواجهه بهتر با این چالش‌ها به فرزندتان کمک کنید.
آرمان گرایی و کمال گرایی
با رشد تفکر انتزاعی و درنظرگرفتن احتمالات و گزینه‌های مختلف، تاملات نوجوانان روز به روز نسبت به دیروز عمیق‌تر می‌شود؛ به‌همین‌دلیل هم، تعارضات و تناقضات دنیای واقعی را سریع‌تر درک می‌کنند. برخی از آن‌ها در مسیر حل‌وفصل این تناقضات، دچار آرمان‌گرایی و افراط‌گرایی می‌شوند و آداب‌ورسوم خانوادگی و اجتماعی را زیر سوال می‌برند. در طول این فرآیند، فرزندتان احتمالا رفتاری حق‌به‌جانب و گاهی هم بی‌ادبانه خواهد داشت.
اعلان حضور و ابراز وجود
«من هم هستم!»
گاهی هم نوجوانان به‌منظور خودی نشان‌دادن، به فحاشی و استفاده از الفاظ رکیک متوسل می‌شوند. احتمالا تحت‌تاثیر قراردادن دیگران و درچشم‌بودن، یکی دیگر از عوامل موثر بر بددهنی فرزندتان باشد. بهصورت کلی، نگاه و نظر دیگران برای نوجوانان اهمیت زیادی دارد و به‌همین‌دلیل هم، بروز اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانی افزایش مییابد.
با نوجوان بد دهن چگونه رفتار کنیم
در قسمت قبل، با شما همراه شدیم و تمام سعی‌مان را برای یافتن مهمترین علل فحاشی نوجوان به کار گرفتیم. موارد بالا بدون شک مهمترین علل بددهنی به مادر و پدر هستند. حالا بیایید با کمک به یکدیگر، بهترین راهکارهای مقابله با بددهنی نوجوانان را بیابیم.
به خودتان نگیرید و قضیه را شخصی نکنید
شما هرچقدر هم با فرزندتان مهربان باشید و مراعات حالش را بکنید، باز هم شاید او کمی قدرنشناس باشد و به‌تندی با شما رفتار کند؛ پس لطفا به خودتان احترام بگذارید و با او مجادله نکنید. پوزخندزدن، چشم‌غره‌رفتن، خیره‌خیره نگاه‌کردن، زخم زبان‌زدن و حاضرجوابی، از رفتارهای ناشیانه و پرتکرار نوجوانان هستند. این رفتارها گاهی لج‌تان را در می‌آورند و شما را وادار به دفاع از شخصیت و قوانین‌تان می‌کنند.
- همواره باید به خاطر بسپارید که این رفتارها قابل اصلاح نیستند و واکنش نشان‌دادن به آن‌ها، تمرکز شما را از موضوع اصلی (جلوگیری از فحاشی نوجوان) دور می‌کنند؛ بنابراین، باید آن‌ها را نادیده بگیرید و بر سبک فرزند پروری خودتان تمرکز کنید.
حفظ آرامش و خونسردی
هیچ‌کس دقیقا از آخر و عاقبت خشم و پرخاشگری اطلاع دقیقی ندارد، زیرا هنگام عصبانیت، زمان متوقف می‌شود و همه‌چیز سریع‌تر حرکت می‌کند. شاید در این حین، شما یا فرزندتان چیزی بگویید که اوضاع را بدتر کند! پس هرگز جواب بی‌احترامی را با بی‌احترامی ندهید.
- هدف نهایی شما، آموزش احترام و رفتار مودبانه به فرزندتان است و حفظ خونسردی، اولین قدم در رسیدن به این هدف است.
- اگر پرخاشگری فرزندتان هم غیرقابل‌کنترل شده است، نگاهی به مقاله راهنمای کنترل خشم در نوجوانان بیندازید.
بازخورد دادن به رفتار و نه احساسات
اکثر نوجوانان یک تصور خیالی از «همه‌چیزدانی» دارند. مثلا آن‌ها فکر می‌کنند که بهتر از شما توان تجزیه‌وتحلیل موضوعات مختلف را دارند و به‌همین‌دلیل، قانع‌کردن‌شان برای احترام‌گذاشتن به شخصیت شما، معمولا بی‌نتیجه است. پس سعی کنید از جملاتی مانند «من پدرتم و تو باید بهم احترام بزاری!» خودداری کنید. به‌جای این کار، رفتار او را نشانه بگیرید و بگویید:
- «طبیعیه که از قانون محدودیت بیرون‌رفتن توو شب بدت بیاد، اما اجازه نداری بابتش به من توهین کنی!»
- «می‌دونم عصبانی بودی، ولی دلیل نمیشه بخوای اونو سر من خالی کنی!»
- «رفتار اون اشتباه بود، ولی فحش‌دادن تو هم فرقی با کار اون نداشت!»
آموزش نحوه مودبانه رفتار کردن به نوجوان
اگر فرزندتان طریقه درست اظهار نظر و ابراز عقیده را بلد نیست، پس شما باید با بازخوردهای به‌جا و مناسب، نحوه مودبانه رفتارکردن را به او بیاموزید. با این کار، رفتار مودبانه بهمرور جایگزین فحاشی و بددهنی نوجوان خواهد شد. از جملات زیر برای این منظور الگوبرداری کنید:
- «از اینکه حالمو پرسیدی ممنونم. ببین! من خیلی خوشحال میشم وقتی با هم حرف می‌زنیم.»
- «واسه اینکه کاراتو درست انجام میدی واقعا ممنونم.»
- «به‌خاطر کمک‌کردن توو شستن ظرفا ازت تشکر می‌کنم.»
- «ببخشید که معطل شدی و ممنونم که صبر کردی تا تلفن رو جواب بدم.»
در فرهنگ ایرانی، ابراز احساسات و تعامل باز کمی سخت است، اما مطمئن باشید که گفتن جملات بالا در کاهش فحاشی فرزندتان تاثیر زیادی دارد.
گفت و گو درباره دلیل فحاشی
باوجود تمام چالش‌های یک نوجوان، باز هم حتما عامل خاصی زمینه‌ساز بددهنی او شده است. بعد از آرام‌شدن اوضاع، درباره این موضوع با او صحبت کنید:
- «دیشب واقعا داشتی با من بد حرف میزدی. البته می‌دونم که قصد توهین نداشتی، ولی چیزی شده؟ اوضاع مرتبه؟»
- «امروز صبح که داشتی به مدرسه می‌رفتی حتی جواب سلام منو هم ندادی! احساس کردم از چیزی ناراحتی، درسته؟»
- «دیشب واقعا داشتی حرفای زشتی به اون پسره توو پارک میزدی! چی شد اونجا؟»
با گوش‌دادن به حرف‌های فرزند، دید بهتری نسبت به دلایل رفتارهای فرزندتان به دست می‌آورید و مدیریت اوضاع برای‌تان راحت‌تر می‌شود. همچنین با این کار، باعث تقویت مهارت گوش دادن در فرزندتان می‌شوید و او را یک‌قدم از پرخاشگری و بیادبی دورتر می‌کنید.
شفافیت در محدودیت گذاری و تعیین قوانین
شاید با خودتان بگویید: «بچه‌م بهم فحش میده، بعد من براش قانون بزارم؟! مگه میشه اصن؟!» این روش کاملا تضمین شده است و اگر به‌درستی استفاده شود، قطعا در بهبود اوضاع کمک‌تان خواهد کرد.
- قضیه را از این زاویه ببینید: فرزندتان کلافه و سردرگم است. او در تصمیم‌گیری و تشخیص درست از نادرست، به مشکل خورده است. حالا و در این شرایط، مهمترین وظیفه شما، تعیین خط قرمزها است.
با نشان‌دادن خط قرمزها به فرزند، او راهش را از بین دیگر دیگر مسیرهای امن پیدا می‌کند و دیگر با شما سرشاخ نمی‌شود. فقط دقت کنید که این محدودیت‌ها باید واقع‌بینانه باشند و در مورد آن‌ها با فرزندتان به توافق رسیده باشید. از مقاله آموزش قانون به کودکان هم در این زمینه کمک بگیرید.
سخن پایانی
نوجوانان هنوز در مهارت‌های مذاکره و حل مسئله ضعیف هستند و به‌همین‌دلیل، از فحاشی و بددهنی به‌عنوان راهی برای رسیدن به خواسته‌های‌شان استفاده می‌کنند. علاوه بر این، به‌دلیل چالش‌ها و سردرگمی‌های دوره نوجوانی، صبر و تحمل آن‌ها کاهش و حساسیت‌شان افزایش مییابد. خلاصه اینکه، فحاشی نوجوانان لزوما به‌معنای بیادبی نیست و بیشتر از آنکه به اصلاح نیاز داشته باشد، نیازمند مدیریت است. پس شما باید خونسردیتان را حفظ کنید و با دادن بازخوردهای مناسب و به‌جا، آن‌ها را نسبت به رفتار اشتباه‌شان آگاه سازید.
سوالات متداول
- دلیل بددهنی نوجوانان به مادر و پدر چیست؟
استرس های اجتماعی و هیجانی، تعارض بین نیازهای نوجوان و انتظارات والدین، کنترل تکانه و حل مسئله ضعیف، تعارض بین حریم خصوصی و تعامل، ناآگاهی از تاثیر فحاشی بر دیگران، آرمان گرایی و ابراز وجود، از مهمترین علل بددهنی فرزندان هستند. - چگونه باید با فحاشی نوجوان مقابله کرد؟
ابتدا خونسردیتان را حفظ کنید و به خاطر بسپارید که دلیل فحاشی او به رفتار شما ربطی ندارد. سپس سعی کنید با دادن بازخورد به رفتارهای فرزند و آموزش نحوه مودبانه رفتارکردن، بهمرور از شدت بیادبی او بکاهید. - چه زمانی باید نگران بددهنی فرزند نوجوان باشیم؟
هنگام بروز علائم اضطراب و افسردگی، افت عملکرد تحصیلی و توسل به خشونت کلامی یا رفتاری بهصورت افراطی، حتما باید با یک متخصص سلامت روان مشورت کنید.
