در حال آویزان‌کردن رخت‌ها بود که ناگهان نگاهش روی دخترش قفل شد. سنگینی بار غم و اندوه او را احساس کرد، شانه‌هایش را پایین انداخت و لبخند همیشگی‌اش محو شد. او از گوشه‌گیری یکباره دخترش خیلی ناراحت بود و چرایی سکوت، گوشه‌گیری و بداخلاقی او را درک نمی‌کرد… امروزه والدین بیش از هر زمان دیگری از خودشان می‌پرسند که «چرا فرزند نوجوان من این‌قدر ناامید و گوشه‌گیر است!!!» یاس و ناامیدی در نوجوانان یکی از مهمترین چالش‌های این گروه سنی است که نیاز به رسیدگی و درمان دارد؛ پس بیایید ابتدا به بررسی چرایی و سپس درمان ناامیدی در نوجوانان بپردازیم.
نا امیدی نوجوان چیست؟
امیدواری به معنای چشم‌انداز ما از اتفاقات مثبت در آینده است. هرچه تکه‌های مثبت پازل زندگی‌مان را بیشتر ببینیم و آن‌ها را به صورتی معنادارتر در کنار هم بچینیم، دورنمای امیدوارانه‌تری از آینده‌مان خواهیم داشت. منظور اینکه امیدواری چیزی بیشتر از تکیه بر اتفاقات جهان خارج است؛ ما آن را در درون‌مان خلق می‌کنیم. حالا شاید کسانی ما را سرخوش و دچار توهم خوش‌بینانه بدانند؛ اما حقیقتا توهم خوش‌بینی هم بهتر از بدبینی و شکاکی است. تا به اینجا درباره امیدواری گفتیم ولی سوال اصلی ما درباره چیستی ناامیدی نوجوانان بود.
نوجوانان در اول راه زندگی‌شان هستند و نقشه‌های زیادی برای موفقیت و پیشرفت در سر دارند. در یک کلام، یافتن هویت در نوجوانی اهمیت زیادی پیدا می‌کند. اگرچه دورنمای آن‌ها هنوز مبهم و تا حدودی هم ایدئال‌گرایانه است، ولی آن‌ها برای کنار هم چیدن و تکمیل تکه‌های مثبت پازل زندگی‌شان کاملا جدی و مصمم هستند. اما متأسفانه برخی از آن‌ها تا تقی به توقی می‌خورد و یکی از این تکه‌های دورنمای ذهنی‌شان از دسترس خارج می‌شود، همه‌چیز را رها می‌کنند و گرفتار ناامیدی و افسردگی نوجوانان می‌شوند.
علل یاس و ناامیدی در نوجوان
حالا بیایید به بررسی چرایی قبول زودهنگام شکست و ناامیدی نوجوانان بپردازیم. چرا آن‌ها با کوچک‌ترین مشکلی از آرمان‌های دوست‌داشتنی خود دست می‌کشند و قافیه را می‌بازند؟
کمال گرایی و ترس از شکست
«اگر می‌خواهی هیچ‌وقت شکست نخوری، پس هیچ‌وقت چیزی نخواه.»
تقریبا همه ما تمام سعی‌مان را برای انجام دقیق و درست وظایف و کارهای محوله انجام می‌دهیم و البته همیشه هم درصدی را برای شکست در نظر می‌گیریم. یکی از مهمترین نکات مثبت آدم‌های موفق، رفتن در دل چالش‌های زندگی و نترسیدن از شکست است. برخی از نوجوانان به دلیل کمالگرایی و ترس از شکست، همیشه بدترین سناریو را تجسم و خودشان را از پیش‌باخته فرض می‌کنند؛ مثلا دانش‌آموزان دچار کمال گرایی در درس خواندن و وسواس مطالعه، نهایتا به ترک تحصیل فکر می‌کنند. کمالگرایی یکی از مهمترین علل اضطراب درنوجوانان محسوب می‌شود.
پیشنهاد مطالعه: هر آنچه برای درمان وسواس فکری در نوجوانان باید بدانید
فقدان مهارت های اساسی زندگی
مشکلات زندگی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- قابل حل
- غیرقابل حل
در مواجهه با مشکلات قابل حل باید برنامه‌ریزی درستی داشته باشیم و از مهارتهای موثر حل مسئله استفاده کنیم؛ مثلا وقتی در فلان درس ضعف داریم، باید وقت بیشتری برای خواندنش صرف کنیم. در مواجهه با مشکلات غیرقابل حل باید صبور باشیم و هیجانات‌مان را کنترل کنیم؛ مثلا بعد از گرفتن نمره پایین در امتحانات نهایی باید خودمان را با استفاده از مهارتهای کنترل هیجانات آرام کنیم. برخی از نوجوانان در این مهارت‌ها ضعیف هستند و باید با مطالعه مقالاتی مانند مهارت های زندگی برای نوجوانان در این زمینه به آن‌ها کمک کنید.
انتظارات بیش‌ازحد محیطی و ناتوانی در حفظ تعادل
حتی برای ما بزرگ‌ترها هم مدیریت همزمان انتظارات سیری‌ناپذیر تحصیلی، حفظ دوستی‌ها، شغل پاره‌وقت، شرکت در فعالیت‌های فوق برنامه، کمک به انجام کارهای خانه و مراقبت از خواهر/برادر کوچک‌تر چالش‌آفرین است. انتظارات تحصیلی و استرس‌های فکر به شکست در کنکور به‌تنهایی برای ایجاد احساس ناامیدی در نوجوانان کفایت می‌کند! این استرس‌ها گاهی به مشکلات دیگری مانند اضطراب، افسردگی و اختلال خواب در نوجوانان نیز منجر می‌شوند.
تشدید این عوامل را شاید بتوان از دلایل فرار از مدرسه نوجوانان نیز دانست.
ابهام و نگرانی درباره آینده
همه ما ابهاماتی درباره زندگی شغلی، تحصیلی، رابطه‌ای و شخصی‌مان داریم که کم‌وبیش آزارمان می‌دهند. برای نوجوانان که تازه در شروع راه زندگی‌شان هستند، این ابهامات بسیار بیشتر است:
- «کدام رشته را برای ادامه تحصیل انتخاب کنم؟»
- · «چه شغلی برای من مناسب است؟»
- · «به چه چیزهایی علاقه دارم؟»
- · «چه مهارت‌هایی را باید یاد بگیرم؟»
- · «چه زمانی می‌توانم خانه‌زندگی خودم را داشته باشم؟»
ظهور رسانه های اجتماعی
نوجوانان در رسانههای اجتماعی مدام خودشان را به طرز کاملا غیرمنصفانه‌ای با دیگران مقایسه می‌کنند. آن‌ها حتی گاهی خودشان را با غریبه‌ها و افرادی که هیچ اطلاعی درباره شرایط و امکانات‌شان ندارند هم مقایسه می‌کنند!!! این مقایسه‌گری‌ها به‌مرور ذهن نوجوان را بیش‌ازحد نسبت به ضعف‌ها و کمبودهایش حساس می‌کند و احتمال ناامیدی را افزایش می‌دهد؛ مثلا عکس‌های افراد بسیار زیبا را در اینستاگرام می‌بیند و احساس زشت‌بودن می‌کند! در این زمینه می‌توانید از مقاله قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان کمک بگیرید.
درمان ناامیدی در نوجوانان
کارهای زیادی می‌توان برای درمان ناامیدی نوجوانان انجام داد که مهمترین آن‌ها را در ادامه به‌صورت مختصر توضیح می‌دهیم.
فراهم سازی فرصت های تجربه موفقیت و احساس تسلط
هر چیزی که به ما احساس تسلط و کنترل بدهد، از شدت ناامیدی می‌کاهد و به خوش‌بینی می‌افزاید. بنابراین، فرصت‌هایی در اختیار فرزندتان قرار دهید تا بتواند حس بهتری از خود و توانایی‌هایش داشته باشند؛ یعنی احساس مفید و موثربودن بکنند. فرصت‌هایی مانند کارهای داوطلبانه، شرکت در ورزش‌های موردعلاقه، کمک به بچه‌های کوچک‌تر، یادگیری یک مهارت خاص و خلاصه هر چیزی که آن‌ها را یک‌قدم به سمت خودکارآمدی نزدیک‌تر کند. برای اطلاعات بیشتر در زمینه خودکارآمدی و نحوه تقویت آن از مقاله افزایش خودکارآمدی در کودکان استفاده کنید.
تشویق تلاش نوجوان و نه نتیجه کار
ما فقط بر تلاش خودمان کنترل داریم اما نتیجه به‌جز تلاش، تحت تأثیر متغیرهای بیشمار دیگری قرار دارد. به همین دلیل، وقتی موفقیت را در نتیجه ببینیم، با کوچک‌ترین شکستی احساس ناامیدی می‌کنیم؛ اما اگر اهمیت و ارزش آن را در میزان تلاش‌مان ببینیم، حتی بزرگ‌ترین شکست‌ها را هم تحمل می‌کنیم. بنابراین باید مقاله روش صحیح جایزه دادن به کودکان را بخوانید و تلاش‌های فرزندتان را تشویق کنید. این موضوع به‌خودی‌خود نوعی آموزش نظم و انضباط به نوجوانان است و بر خودمدیریتی آن‌ها تأثیر بسیار زیادی دارد.
آموزش نحوه سازگاری با ابهام
زندگی بالاوپایین‌ها و ابهامات زیادی دارد و سرعت زیاد تغییرات در جامعه مدرن نیز به آن دامن زده است. خلاصه اینکه ما از اتفاقات آینده اطلاعات دقیقی نداریم و باید با این ندانستن‌ها کنار بیاییم. البته منظورمان این نیست که دست روی دست بگذاریم و زندگی‌مان را به دست تقدیر بسپاریم؛ بلکه باید در شرایط کنونی بهترین تصمیم‌ها را بگیریم به امید اینکه در آینده اتفاقات مثبتی در انتظارمان است.
بیشتر بخوانید: بلوغ چیست؟
افزایش تعاملات اجتماعی
نوجوانان ناامید معمولا زمان زیادی را در خلوت و تنهایی خودشان سپری و منفی‌بافی می‌کنند. آن‌ها هرچه بیشتر با خانواده، فامیل، دوست و آشنا وقت بگذرانند، احساس ناامیدی کمتری خواهند داشت. بنابراین، به هر بهانه‌ای که شده آن‌ها را از اتاق‌شان خارج و به محیط‌‌های اجتماعی وارد کنید؛ مثلا به او کمک کنید تا در کلاس ورزش موردعلاقه‌اش ثبت‌نام و دوستان جدید پیدا کند.
انتقام پیام ارزشمندی و مهم بودن به فرزند
نوجوانان به‌شدت نسبت به نظر و نگاه دیگران حساس هستند و با کوچک‌ترین انتقادی احساس ضعف و شکست می‌کنند. در مقابل، صمیمی شدن با فرزند و احترام‌گذاشتن به او، عزت‌نفسش را افزایش و احتمال بروز مشکلاتی مانند ناامیدی و افسردگی نوجوان را کاهش می‌دهد. بنابراین حتما باید با برخورد درست والدین با فرزندان در سن بلوغ آشنا باشید، به قوانین حریم خصوصی نوجوان‌تان احترام بگذارید و خلاصه با آن‌ها رفتاری محبتآمیز و محترمانه داشته باشید.
پیشنهاد مطالعه: این روش را جایگزین تنبیه نوجوان کنید
رابطه بین نا امیدی و سلامت روان در نوجوانان
هر چقدر امیدواری و خوش‌بینی باعث افزایش هیجانات خوب و احساس هدفمندی در نوجوانان می‌شود، ناامیدی به افسردگی و احساس تنهایی در نوجوانان منجر می‌شود. البته مقداری ناامیدی فوایدی هم برای نوجوانان دارد: آن‌ها باید بدانند که زندگی همیشه گل‌وبلبل نیست و دنیا با تمام زیبایی‌هایش گاهی بی‌رحم و خطرناک است. خلاصه اینکه حتی ناامیدی هم کاملا بد نیست و گهگاهی برای جلوگیری از تثبیت توهمات خیلی خوش‌بینانه نیاز است؛ فقط باید مراقب بود که منجربه بروز مشکلات رفتاری و روانی در نوجوانان نشود.
سخن پایانی
نوجوانان اهداف و برنامه‌های بسیار زیادی برای آینده‌شان دارند و خیلی روی رسیدن به این اهداف حساب می‌کنند. آن‌ها پر از امید و شوق زندگی، اما تازه‌کار و کم‌تجربه هستند و از سختی‌های راه بی‌خبرند. این سختی‌ها گاهی باعث بروز ناامیدی و احساس شکست در آن‌ها می‌شود. مهمترین دلایل این ناامیدی به کمالگرایی، رسانههای اجتماعی و مقایسهگری، فقدان مهارتهای اساسی زندگی، فشارهای محیطی برای پیشرفت و ابهام‌ونگرانی درباره آینده مربوط می‌شود. بنابراین باید در مسیر پرپیچ‌وخم زندگی به آن‌ها کمک کنیم تا گرفتار این مشکلات و ناامیدی ناشی از آن نشوند؛ مثلا باید مدیریت اختلاف فکری والدین با فرزندان را بدانید و رفتاری محترمانه با آن‌ها داشته باشید.
سوالات متداول
- علل ناامیدی نوجوانان چیست؟
کمالگرایی و ترس از شکست، فقدان مهارتهای اساسی زندگی، ابهام و نگرانی درباره آینده، ظهور رسانههای اجتماعی و افزایش مقایسهگری و انتظارات نوظهور اجتماعی، خانوادگی، تحصیلی و شخصی، جزو مهمترین علل ناامیدی نوجوانان هستند. - چگونه ناامیدی فرزند نوجوانم را برطرف کنم؟
رفتار محترمانه و محبتآمیز، تشویق تلاش، آموزش نحوه سازگاری با ابهام و تحمل چالشها، افزایش تعاملات اجتماعی و فراهمسازی فرصتهای کسب تجربه موفقیت و احساس تسلط از بهترین روشهای درمان ناامیدی است. - ناامیدی نوجوانان چه پیامدهایی به همراه دارد؟
ناراحتی افراطی، احساس تنهایی، افسردگی، اضطراب، ازدستدادن علاقه به زندگی، افزایش احتمال خودکشی، افت عملکرد تحصیلی، سوءمصرف مواد و بروز رفتارهای پرخاشگرانه و تکانشگرانه از مهمترین پیامدهای بروز ناامیدی در نوجوانان است.
