امروزه آموزش حروف الفبا به کودکان به‌شیوه‌ای کاملا نوین و براساس استانداردهای آموزش جهانی در مدارس انجام میشود. به عبارت دیگر، آموزش حروف الفبای فارسی به کودکان به آگاهی و مهارت‌های پایه‌ای خاصی نیاز دارد و نمی‌توان سرسری و بدون داشتن اطلاعات پایه‌ای به آموزش خواندن به کودکان پرداخت. پس اگر شما ازآن‌دست والدینی هستید که علاقه زیادی به آموزش الفبا به کودکان پیش دبستانی یا دبستانی خود دارید، قبل از شروع حتما این مقاله را مطالعه کنید.
آموزش حروف الفبای فارسی به کودکان
آموزش الفبای فارسی باید گام‌به‌گام و طبق اصول خاصی انجام شود. این موضوع به‌حدی تخصصی است که حتی متخصصان آموزشی و مدارس مختلف هم در آموزش درست آن با یکدیگر اختلاف نظراتی دارند. دانستن این موارد به شما در حمایت از فرزندان در طول سال تحصیلی کمک می‌کنند. برای برداشتن اولین گام در آموزش صحیح حروف الفبا به کودکان، باید تفاوت بین آوا، نشانه و حروف را بدانید:
آواها در زبان فارسی
در زبان فارسی 29 صدا (آوا) وجود دارد که به 2 دسته مصوت و صامت تقسیم می‌شوند:
- آواهای مصوت: «آ، اَ، اِ، اُ، او، ای.»
- آواهای صامت: «ب، پ، (ت، ط)، (س، ث، ص)، ج، چ، (ح، ه)، خ، د، (ز، ذ، ض، ظ)، ر، ژ، ش، (ع، ء)، (ق، غ)، ف، ک، گ، ل، م، ن، و، ی.»
معلمان در اولین قدم کودکان را با تشخیص و تفکیک اصوات گفتاری آشنا می‌کنند. در این مرحله، تاکید بر شناسایی هم‌آغازها و هم‌پایان‌ها است و شکل حروف اصلا اهمیتی ندارد. مثلا کلمات «عارف» و «آدم»، دو کلمه با هم‌آغاز «آ» هستند. توقع ما از دانش‌آموزان در این مرحله، صرفا شناسایی اصوات گفتاری است و چون «صابون» و «سبد» صوتی مشابه دارند، پس هر دو دارای هم‌آغاز یکسانی هستند. یادگیری اصولی و به‌موقع این مهارت احتمال بروز اختلال خواندن یا اختلال دیسلکسیا را در کودکان کاهش می‌دهد.
نشانه ها در زبان فارسی
قدم دوم، آموزش نشانهها است. نشانهها در مطابقت‌دادن شکل حروف الفبای فارسی با آوای آنها کاربرد دارند. به‌عبارت‌دیگر، هر کدام از اشکال و حروف زبانی مانند الف، ب، پ و ت، حکایت از صدای مشخصی می‌کنند که به آنها نشانه‌های زبان فارسی می‌گویند. زبان فارسی دارای 43 نشانه است:
- 6 مورد از آنها نشانه‌های نوشتاری هستند، اما صدای منحصربه‌فردی تولید نمی‌کنند: «تشدید، اُ استثنا (مانند حرف واو در خود یا نوک)، خوا استثنا (مانند خواهر یا خواهش)، الف مقصوره (مانند موسی یا عیسی)، همزه (مانند ارائه یا رئیس)، تنوین (مانند تقریباً).»
- 6 مورد از این نشانهها صدادار هستند: «اَ، اِ، اُ، او، ای، آ.»
- 31 مورد دیگر هم حروف صامت را شامل می‌شوند: «ب، پ، ت، ث، ج، چ، ح، خ، د، ذ، ر، ز، ژ، س، ش، ص، ض، ط، ظ، ع، غ، ف، ق، ک، گ، ل، م، ن، و، ه، ی.»
آموزش درست‌ودرمان این نشانهها هم در درست‌خوانی و هم در درست‌نویسی زبان فارسی موثر است و به‌همین‌دلیل، احتمال بروز نارسانویسی در دانش آموزان را کاهش می‌دهد و به آموزش نوشتن حروف الفبا به کودکان ابتدایی کمک میکند.
هجی کردن حروف الفبای زبان فارسی
زبان شیرین و سرشار از کلمات متنوع و غنی فارسی دارای 32 حرف است. معلمان با استفاده از روش هجاکردن، نام این حروف را به کودک می‌آموزند. هجیکردن کلمات شبیه به نوشتن نام حروف الفبا در جدول است:
- «الف، بِ، پِ، تِ، ثِ، جیم، چِ، حِ، خِ، دال، ذال، رِ، زِ، ژِ، سین، شین، صاد، ضاد، طا، ظا، عین، غین، فِ، قاف، کاف، گاف، لام، میم، نون، واو، هِ، یِ.»
آموزش درست هجیکردن نیز در کاهش اختلالات یادگیری تاثیرگذار است. برای آگاهی بیشتر درباره این اختلالات، از مقاله ما با عنوان چگونه اختلالات یادگیری را در کودک تشخیص دهیم؟ کمک بگیرید.
روش های آموزش الفبا به کودکان
دقت داشته باشید که چالش‌های آموزش الفبا به کودکان زیاد است و توصیه میشود این آموزش‌ها توسط معلمان انجام شود. به‌هرحال، روشهای زیر از جمله پرکاربردترین راهبردهای آموزش حروف الفبا به کودکان هستند که معلمان و مربیان آموزشی از آنها استفاده می‌کنند:
- ترانه‌های حروف الفبا
- بازی‌های مطابقت‌دادن حروف الفبا
- اسباب‌بازی فکری جعبه حروف الفبا
- فلش‌کارت‌های آموزش حروف الفبا
- آموزش حروف الفبا همراه با مثال؛ مانند استفاده از کلمه ثریا هنگام آموزش حرف «ث»
- آموزش الفبا به کمک بازی کردن و سرگرمی‌های خلاقانه مانند درست‌کردن غذاهایی با شکل حروف
سن مناسب آموزش الفبا به کودکان
به‌اعتقاد متخصصان تربیتی بهتر است آموزش حروف الفبا در سنین مدرسه و توسط معلمان صورت گیرد. آموزش‌های قبل از سنین دبستان به‌دلیل تداخل بین یادگیری‌های درون خانه و آموزش‌های مدرسه باعث سردرگمی دانش‌آموزان می‌شوند. این آموزش‌ها همچنین ممکن است بهخاطر تکراری‌بودن مباحث درسی به کاهش انگیزه مطالعه و افت تحصیلی دانش آموزان منجر شوند. اگرچه اتفاق‌نظر بالایی بین متخصصان در توانایی کودکان 5ساله و بزرگتر برای یادگیری حروف الفبا وجود دارد، اما اگر این آموزش‌های تخصصی به مدرسه واگذار شود، بهتر است.
سخنی با والدین درباره آموزش حروف الفبا به کودکان پیش دبستانی
به‌نظرتان آیا ما والدین توان تدریس اصولی حروف الفبا به فرزندمان را داریم؟ اگر نحوه آموزش ما با شیوههای نوین آموزش در تضاد باشد چه؟ اگر فرزندتان از بلدبودن همه درس‌های کلاس اولی‌ها احساس بی‌حوصلگی کند و به یک دانش آموز تنبل تبدیل شود چه؟ اگر آموزش‌های ما در سن‌وسالی که بازی‌کردن برای کودک حرف اول را می‌زند باعث نفرت او از درس‌ومدرسه شود چه؟ حالا بیایید از یک زاویه دیگر هم به قضیه نگاه کنیم:
اگر فرصتی محدود برای انجام کارهایی با درجه اهمیت زیاد، متوسط و کم داشته باشید، از کجا شروع می‌کنید؟ قاعدتا ابتدا سراغ کارهای مهم‌تر می‌روید. مثلا بین آماده کردن کودک برای پیش دبستانی و آموزش الفبا به او، کدام را در اولویت قرار می‌دهید؟ متاسفانه، برخی والدین با افتخار به توانایی خواندن‌و‌نوشتن فرزندشان می‌نازند و ازسوی‌دیگر، اگر همین فرزند، توانایی دوست یابی در مدرسه را نداشته باشد، کک‌شان هم نمی‌گزد! لطفا قبل از اینکه این صفحه را ببندید و سایت بعدی را باز کنید، فقط چند سطر دیگر بمانید.
تاثیر آموزش حروف الفبا به کودکان پیش دبستانی بر آینده تحصیلی آن ها
آرنولد گزل، یکی از اولین روان‌شناسانی است که بر روی مراحل رشد جسمانی و شناختی کودکان تحقیق کرده است. او در تحقیقاتش متوجه نکته مهمی شد: «در پایان کلاس سوم، دیگر تفاوت خاصی بین خوانندگان و نویسندگانی که در کلاس اول از بقیه جلوتر بودند، وجود ندارد! در واقع، همه تاحدود زیادی شبیه یکدیگر می‌شوند، مگر آن‌که چیز دیگری مانند موضوع استعدادیابی کودکان و نوجوانان، تفاوت خاصی را رقم بزند.» خودتان می‌توانید از هر معلم باسابقه و کارآزموده‌ای که دل‌تان می‌خواهد بپرسید: همه آنها حرف گزل را تایید می‌کنند.
اگر آموزش حروف الفبا به کودکان نه، پس چه؟
آموزش مهارت های زندگی به کودکان را جدی بگیرید. این مهارت‌ها نه‌تنها در درس و مدرسه که به‌درد کل زندگی فرزندتان می‌خورند. همچنین برخلاف آموزش الفبا، هرچه این مهارت‌ها را زودتر به فرزندتان یاد بدهید، آنها به‌معنای واقعی کلمه، یک‌قدم به موفقیت نزدیک‌تر می‌شوند. در بهترین مدارس تهران و سراسر کشور هم در دوره پیش‌دبستانی اول و دوم، بر آموزش مهارت‌ها تاکید میشود و اعتقادی به آموزش حروف الفبا وجود ندارد. شما هم باید وقت‌تان را صرف آموزش مهارت‌هایی مانند موارد زیر کنید:
- آموزش مهارت حل مسئله به کودکان و نوجوانان
- تقویت مهارت همدلی
- افزایش تحمل شکست در کودکان
- افزایش مهارت تفکر انتقادی
- آماده سازی کودک برای کلاس اول دبستان
- پرورش قدرت تخیل و خلاقیت کودکان
- تشخیص و پرورش انواع اصلی هوش در کودکان
- افزایش حس هدفمندی و کمک به فرآیند مستقل‌شدن کودک
- آموزش مفهوم زمان به کودکان
نقش والدین در آموزش حروف الفبا به کودکان دبستانی
کلاس‌اولی‌ها با ورود به یک محیط جدید، احتمالا سطح استرس‌شان بالا می‌رود و به فردی حمایتگر و همدل برای کنارآیی با این استرس نیاز دارند. علاوه بر این، شرکت در جلسات اولیا و مربیان و آگاهی از برنامه‌های آموزشی‌وپرورشی مدرسه، شما را در جریان رشد فرزندتان قرار می‌دهد. بهصورت کلی، توصیه ما این است که آموزش حروف الفبا را به مدرسه بسپارید و خودتان نقش ناظر و پشتیبان آموزشی را بازی کنید.
سخن پایانی
کار را باید به کاردان سپرد! به‌دلیل تغییرات بسیار زیاد شیوههای آموزشی و عدم تخصص والدین در زمینه آموزش حروف الفبا به کودکان، توصیه متخصصان تربیتی و آموزشی مجموعه مدارس سلام بر سپردن مسئولیت آموزش به مدرسه است. علاوه بر این، آموزش‌های شما معمولا تاثیر چندانی بر موفقیت تحصیلی فرزندتان ندارد و حتی گاهی در تضاد با شیوههای تدریس رسمی است. پس وقت‌تان را روی آموزش مهارت‌های مهم‌تر مانند پرورش تاب‌آوری در کودکان صرف کنید. این آموزش‌ها علاوه بر افزایش شانس موفقیت تحصیلی کودک، او را برای زندگی بزرگسالی نیز آماده می‌کنند.
سوالات متداول
- چرا نباید حروف الفبا را به کودکان پیش دبستانی بیاموزیم؟
اولا که هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد و آموزش الفبا هم جایش در مدرسه است. حالا دلایل دیگری مانند تخصصیبودن فرآیند آموزش، تضاد بین روشهای سنتی والدین و شیوههای نوین آموزگاران را هم به آن اضافه کنید. - روش کل به جزء برای آموزش خواندن به کودکان چگونه است؟
در این روش کودک کلمات مهم که بخشها و حروف مشترکی دارند را در کنار تصویر آنها حفظ میکند. به مرور هر کلمه به صورت یک تصویر در ذهن کودک شکل میگیرد. کودک با یادگیری تعدادی از کلمات کلیدی فارسی میتواند از نوشتار فارسی رمزگشایی کند و درکی از حروف و هجاها داشته باشد. - در آموزش حروف الفبا به کودکان رعایت چه نکاتی ضروری است؟
آموزش این موضوع کاری کاملا تخصصی است. در مدارس بااستفاده از جدیدترین شیوههای تدریس، به آموزش آواها، نشانهها و نحوه هجیکردن حروف فارسی پرداخته میشود. در متن مقاله بهصورت کامل این فرآیند را توضیح دادهایم.
