یک لحظه خودتان را بگذارید جای فرزندتان که در حال گذار از کودکی به نوجوانی و سپس جوانی است: همه چیز جدید و تازه به‌نظر می‌رسد و ارزش حداقل یکبار امتحان‌کردن را دارد و آزمون‌وخطا به‌جای ترسناک‌بودن، هیجان‌انگیز و ارزشمند است… . اکثر افراد مبتلا به مصرف مواد، واقعا فقط قصد امتحان‌کردن آن را داشته‌اند و برخی از آن‌ها فقط‌وفقط به‌خاطر کم‌نیاوردن در جمع دوستان تن به مصرف داده‌اند! به‌هرحال، درک کودکان از مواد مخدر بسیار سطحی و مبهم است. بنابراین، والدین باید با اصول‌وفنون صحبت درباره اعتیاد با کودک آشنا باشند. اگر شما هم نمی‌دانید که چطور در مورد مواد مخدر با فرزندتان صحبت کنید، با ما همراه باشید.
صحبت درباره اعتیاد با کودک
حجب‌وحیای خانواده‌های ایرانی گاهی باعث شرم والدین از صحبت با فرزندان درباره موضوعاتی مانند موادمخدر می‌شود! روحیه کنجکاوی و پرسشگری، خواه‌ناخواه او را در مسیر جست‌وجوی سوالات ذهنی‌اش هدایت خواهد کرد؛ پس لطفا نوشداروی بعد از مرگ سهراب نباشید و در زمان و مکان مناسب درباره این موضوع با فرزندتان صحبت کنید.
برخی دیگر از والدین هم از آشنا‌سازی فرزندان با مواد و اثرات آن ترس دارند. آن‌ها پیش خودشان فکر می‌کنند که اگر آن‌ها را با این موضوعات آشنا کنیم چشم‌وگوش‌شان باز می‌شود و به‌احتمال بیشتری در دام می‌افتند!!! توصیه روانشناسان کاملا مخالف با این عقیده است: به‌اعتقاد آن‌ها، در سنین دبستان (7-12 سالگی)، بچه‌ها به‌شدت متکی به حرف‌ها و دستورالعمل‌های والدین هستند و قوانین شما برای‌شان حکم وحی مُنزَل را دارد. اگر این قوانین را با سند‌ومدرک همراه کنید، نه‌تنها در کودکی‌ونوجوانی که تا پایان عمر به آن‌ها پایبند خواهند ماند.
بیشتر بخوانید: دوست خیالی کودکان
از چه سنی درباره مواد با فرزندمان صحبت کنیم؟
کاملا وابسته به فرهنگ است؛ مثلا در شهرهای بزرگ و پرخطر باید زودتر اقدام کنید. به‌صورت کلی، قبل از اینکه از افراد بدجنس و دوستان نادان بشنود، شما او را توجیه کرده باشید. از دیدگاه متخصصان هم، بین سالگی سن شروع صحبت درباره نوشیدن، کشیدن و مصرف مواد با فرزند است.
علائم خطر سوء مصرف مواد در کودکان و نوجوانان
پدر و مادرها، فرزند خود را مثل کف دست می‌شناسند و با کوچک‌ترین مشکلی در روند زندگی او، تغییرات را احساس می‌کنند. البته در شرایط کنونی و شاغل‌بودن هر دو والد، نظارت بر رفتارهای فرزندان تاحدودی کاهش پیدا کرده‌است. برای اطلاع بیشتر دراین‌باره از مقاله هر آنچه باید درباره شاغل بودن مادر بدانید استفاده کنید. اگر هم به موضوع مشکوکی برخوردید و احتمال استعمال مواد به ذهن‌تان رسید، از علائم زیر کمک بگیرید.
علائم رفتاری سوء مصرف مواد در کودکان و نوجوانان
- خودداری از برقراری ارتباط چشمی
- نادیده‌گرفتن مقررات رفت‌وآمد
- درخواست مکرر پول؛ برای آموزش مدیریت مالی از مقاله حرف زدن با کودکان درباره پول استفاده کنید.
- دزدی
- عدم تمرکز و کاهش نمرات مدرسه
- قفل‌بودن همیشگی درِ اتاق‌خواب
- تلفن‌های مخفیانه مکرر
- تخریب روابط دوستانه و قدیمی و در نهایت انزواطلبی
- بهانه‌گیری و دروغ‌گویی واضح
- مقاومت در برابر نظم و توصیه
- بی‌انگیزگی و ازدست‌دادن علاقه به سرگرمی‌ها یا فعالیت‌ها
علائم جسمانی سوء مصرف مواد در کودکان و نوجوانان
- عدم رعایت نظافت شخصی و ظاهر شلخته
- چشمهای قرمز و براق
- آبریزش بینی
- افزایش تحریکپذیری و پرخاشگری
- مردمک بزرگتر یا کوچکتر از حد معمول
- سردبودن یا عرقکردن کف دست
- صورت پفکرده و متورم
- سردردهای مکرر
- افزایش و کاهش خواب، اشتها و وزن
- نوسان بین حالت خستگی و بیش‌فعالی زیاد
چطور در مورد مواد مخدر با فرزندتان صحبت کنید؟
درک کودکان از مواد مخدر بسته به سن‌شان متفاوت است، پس باید صحبت‌ها‌ی‌تان متناسب با سن و درک آن‌ها باشد. همچنین مهم است که درباره قوانین و دستورالعمل‌ها کاملا شفاف و واضح باشید و عواقب رعایت‌نکردن‌شان را گوشزد کنید.
بیشتر بخوانید: تفسیر نقاشی کودکان
نکاتی درباره صحبت با کودک 7-5 ساله درباره مواد مخدر
- اگر از داروهای پزشکی و روان‌پزشکی در خانه استفاده می‌کنید، حتما درباره چرایی، چگونگی و اثرات کشنده مصرف دوزهای زیاد آن صحبت کنید.
- اطلاعات مربوط به خطرات مصرف الکل، سیگار و دیگر مواد را مکرر بیان کنید و در کنار آن از فواید تغذیه سالم هم بگویید.
- وقتی کودک در تلویزیون چیزی می‌بیند یا در گفت‌وگوها نام مواد خاصی را می‌شنود، درباره اثرات و مضرات آن با او صحبت کنید.
- اگر فرزندتان کسی را در تلویزیون در حال سیگارکشیدن مشاهده‌کرد، درباره آسیب‌های آن به ریه و سلامت عمومی توضیح دهید.
- درباره اثرات اعتیاد، واضح و البته خلاصه صحبت کنید.
- اگر فرزندتان به‌دنبال اطلاعات بیشتر است، حتما و حتما در اختیارش بگذارید.
- با لحنی آرام و با کلماتی در حد درک‌وفهم کودک صحبت کنید.
نکاتی درباره صحبت با کودک 12-8 ساله درباره مواد
- صحبت را با سوال درباره برداشت‌شان از مواد شروع کنید. اگر با لحنی عادی و غیرقضاوت‌گرانه سوال بپرسید، به‌احتمال بیشتری جواب صادقانه دریافت خواهید کرد.
- اگر کودک درونگرا دارید که از صحبت درباره این‌گونه موضوعات احساس خجالت، ناراحتی و بی‌علاقگی می‌کند، آمادگی‌تان برای صحبت در آینده را اعلام کنید.
- به دغدغه‌های و پرسش‌های کودک توجه کنید و هیچ سوالی را احمقانه نبینید.
- اگر اطلاعات فرزندتان غلط بود، بامتانت آن را اصلاح کنید.
- فرزندتان قطعا در مکان‌های عمومی چیزهایی می‌بیند و می‌شنود؛ درک او درباره دیده‌هاوشنیده‌ها را بررسی کنید و پیامدهای عینی و بلندمدت مصرف مواد را به او نشان دهید.
نکاتی درباره صحبت با کودک 13-17 ساله درباره مصرف مواد
نوجوانان در حال تغییرات جسمانی، شناختی و روانی زیادی هستند، پس حتما درباره نحوه برخورد درست والدین با فرزندان در سن بلوغ و راهنمای رفتار با دختر در سن بلوغ مطالعه و هنگام صحبت درباره مصرف مواد به نکات زیر توجه کنید:
- احتمالا فرزندتان بچه‌هایی را می‌شناسد که مواد مصرف می‌کنند؛ پس خودتان را برای پاسخ دقیق به سوالاتش آماده کنید.
- افکار و احساسات نوجوان درباره موضوعات مرتبط با مصرف مواد، مانند رانندگی در مستی را واکاوی کنید و خطرات قانونی، مالی و جانی این اقدامات را به‌صورت دقیق و جزئی برایش توضیح دهید.
- درباره قوانین خانوادگی بیرون‌رفتن و استفاده از ماشین، قرارداد شفاهی یا کتبی ببندید و همه موارد ضروری را در آن قید کنید.
- انتظارات‌تان از رفتارهای درست‌وغلط را کاملا واضح و شفاف بیان کنید.
- هرازگاهی اطلاعات‌تان درباره مواد صنعتی را بروزرسانی کنید. اگر هم جواب سوالی را نمی‌دانستید به کودک بگویید که حتما درباره آن تحقیق خواهید کرد.
نحوه مدیریت گفت و گو با فرزند درباره اعتیاد
احتمالا شروع گفت‌وگو و نحوه ارائه اطلاعات به کودک برای‌تان چالش برانگیز باشد. قبل از هر چیز، زمان و مکانی آرام مهیا کنید و حواسپرتی‌ها را تاحد امکان کاهش دهید. این شرایط می‌تواند هنگام قدم‌زدن، بستنی‌خوردن، رانندگی در مسیر برگشت از مدرسه یا هنگام مواجهه با مصرف مواد در تلویزیون و دیگر موقعیت‌ها باشد. پیروی از سلسله‌مراتب زیر در شروع و ادامه گفت‌وگو به شما کمک خواهد کرد:
1. ارائه اطلاعات پایه
با صحبت درباره نحوه پرورش و تولید داروهای مختلف شروع کنید: اینکه برخی مواد مصرفی مانند تنباکو و گل، طبیعی و گیاهی و برخی مانند شیشه و کوکائین، صنعتی هستند. درباره اینکه چگونه مواد باعث مختل‌شدن نحوه احساس، تفکر و رفتار ما می‌شوند، اطلاعات کافی برایش فراهم کنید.
2. توضیح درباره شدت خطرات مواد مختلف
درباره میزان خطرات جسمانی و روانی ناشی از مواد مختلف به کودک توضیح دهید. مثلا آن‌ها را به 3 گروه زیر تقسیم کنید:
- داروها و خوراکی‌های روزمره مانند قهوه و داروهای پزشکی و روان‌پزشکی
- مواد قانونی مانند سیگار و قلیان
- مواد غیرقانونی و به‌شدت خطرناک مانند کوکائین، شیشه و روان‌گردان‌ها
3. توضیح دلایل استفاده دیگران از داروها و مواد
برایش توضیح دهید که افراد به‌دلایل متفاوتی از داروهای اعتیادزا استفاده می‌کنند:
- برای درمان بیماری‌ها
- برای رهایی از درد
- برای افزایش انرژی و احساس سرخوشی
- برای احساس آرامش و فرار از استرس‌ها و مشکلات
- برای درمان بی‌خوابی و اختلالات روانی
4. پاسخگویی شفاف به سوالات
وقتی گفت‌وگو در ریل و مسیر درستش قرار گرفت، احتمالا حس کنجکاوی کودک تحریک می‌شود و سیل سوالات از راه خواهد رسید. از این جا به بعد، هدایت گفت‌وگو را بر عهده کودک بگذارید و او را به مشارکت در بحث و بیان دیدگاه‌ها تشویق کنید.
سخن پایانی
کنجکاوی کودکان خواه‌ناخواه آن‌ها را به‌سوی پاسخ پرسش‌های بی‌جواب درباره مصرف مواد و شاید حتی تجربه آن سوق خواهد داد؛ پس از هر دری برای گفت‌وگو در مورد داروهای مصرفی مجاز و غیرمجاز و عواقب آن‌ها صحبت کنید. گفته‌های‌تان باید شفاف، واضح و به‌دوراز اغراق باشد تا باورپذیر و منطقی به نظر برسند. از نظر روانشناسان، گفت‌وگو درباره این موضوع را باید در بازه سنی سالگی شروع کنید و تاحد امکان صحبت‌ها را متناسب با سن و درک کودک نگه دارید.
سوالات متداول
- چگونه با فرزندم درباره اعتیاد صحبت کنم؟
از موقعیتهای مختلفی مثل تماشای سیگارکشیدن یک بازیگر در تلویزیون استفاده کنید و ابتدا اطلاعات پایه مانند گیاهی و صنعتیبودن مواد مختلف را توضیح دهید؛ سپس با صحبت در مورد میزان خطرناکی مواد مختلف ادامه دهید و به کنجکاویهای احتمالی فرزندتان پاسخ دهید. - از چه سنی درباره مواد با فرزندمان صحبت کنیم؟
شرایط فرهنگی مانند زندگی در شهرهای بزرگ و گستردگی تعاملات بر این موضوع تاثیر زیادی دارد. از نظر روانشناسان، بین 5-7 سالگی میتوان صحبت درباره مصرف مواد را شروع کرد. قاعده این است که ابتداییترین و مفصلترین اطلاعات را از شما دریافت کند، نه از افراد غریبه و بدجنس. - نشانههای مصرف مواد در کودکان چیست؟
ظاهر نامرتب، چشمهای قرمز و صورت پفکرده، آبریزش بینی، مردمک بزرگتر یا کوچکتر از حد معمول، عرقکردن کف دست، سردردهای مکرر، افزایش تحریکپذیری، افزایش یا کاهش بیشازحد خواب، اشتها و وزن از چراغهشدارهای اصلی مصرف مواد هستند.
