وقتی صحبت از سازندگی و آبادنی میشود، اولین چیزی که به ذهن هرکس می‌رسد بناها، پل‌ها، سدها و سایر سازه‌های شهری و بین شهری هستند که ساخت آنها مهندسان و متخصصان شاخه‌های مختلفی از جمله نقشه برداری را درگیر میکند. اما تعریف این رشته چیست؟ داوطلبان چگونه میتوانند در این رشته وارد دانشگاه شوند؟ چه مسیری برای ادامه تحصیل رشته نقشه برداری وجود دارد؟ این رشته چه گرایش‌هایی دارد و در نهایت بازار کار و درآمد آن چگونه خواهد بود؟ همه این سوالات و سایر اطلاعات تکمیلی که برای انتخاب این شاخه از مهندسی نیاز دارید را در این مطلب توضیح داده‌ایم.
معرفی رشته نقشه برداری
مهندسی نقشه برداری (Surveying Engineering) که به آن مهندسی ژئوماتیک (Geomatics Engineering) نیز گفته میشود، ارتباط نزدیکی با رشته‌های مهندسی معدن، مهندسی کامپیوتر، مهندسی عمران و حتی مهندسی هوافضا دارد. دانشجویان در این رشته به روش‌های مختلف جمع‌آوری، ثبت و تحلیل اطلاعات زمینی جهت تهیه نقشه را آموزش می‌بینند. تهیه این نقشهها برای انجام پروژه‌های عمرانی مانند احداث جاده، پل، سد، تونل، ساختمان‌ها، مترو و خطوط انتقال آب و گاز اهمیت بسیاری دارد. نقشه برداری تا سال ۱۳۹۶ یکی از شاخه‌های تحصیلی هنرستان‌ها بود و پس از آن فقط به کنکور ریاضی فیزیک اختصاص پیدا کرد و اکنون از شاخه‌های مهندسی عمران محسوب میشود.
توانایی های لازم برای مهندسین نقشه برداری
همانطور که در معرفی این رشته گفتیم، به دلیل اهمیت دروس محاسباتی، هندسه و فیزیک، باید توانایی درسی شما در این دروس برای ورود به نقشه برداری مناسب باشد و از طرفی به این نوع مباحث علاقه‌مند باشید. برای اینکه وظایف خود را به عنوان یک مهندس نقشه‌بردار به خوبی انجام دهید، توانایی تجسم فضایی نیز به کمکتان می‌آید. اما تنها قوی بودن در زمینه ریاضی و فیزیک کافی نیست و یک مهندس نقشه بردار باید توانایی تجزیه و تحلیل اطلاعات اقتصادی و کاهش هزینه‌ها را هم داشته باشد. دانش استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی نقشه برداری نیز از دیگر مهارت‌های لازم برای موفقیت مهندسان این رشته است.
هرچند فضای کار دفتری نیز برای فارغ‌التحصیلان نقشه برداری وجود دارد اما بسیاری از موقعیت‌های شغلی آن نیز در محیط‌های صحرایی و جاده‌ای است بنابراین توانایی جسمی و قدرت تحمل چنین شرایط کاری نیز از ضروریات ورود به بازار کار نقشه برداری محسوب میشود. اگر بخواهید در حوز‌ه‌های برنامه‌نویسی مربوط به این رشته کار کنید نیز درآمد خوبی نصیبتان میشود در عین حال باید به سر و کله زدن با کدها و دنیای کامپیوتر هم علاقه داشته باشید.
نقشه برداری با کنکور و بدون کنکور
همانطور که گفتیم، نقشه برداری از رشته‌های شاخه ریاضی فیزیک محسوب میشود و برای ورود به دوره کارشناسی آن میتوانید از طریق شرکت در کنکور ریاضی شرکت کنید. همچنین میتوانید برای ثبت نام در دوره‌های مهندسی نقشه برداری بدون کنکور (بر اساس سوابق تحصیلی) اقدام کنید و با پرداخت شهریه در این رشته درس بخوانید. درباره پذیرش بدون کنکور میتوانید در مطلب رشته های بدون کنکور دانشگاه آزاد اطلاعات بیشتری به دست آورید. بد نیست برای آشنایی با سایر رشته‌های مرتبط، مطلب شغل های رشته ریاضی را هم بررسی کنید. به این ترتیب انتخاب‌های دیگری که در هر رشته وجود دارد را بررسی می‌کنید و بهتر میتوانید درباره اینکه از چه رشتهای وارد علوم ورزشی شوید تصمیم بگیرید.
نرم افزارهای مهندسی نقشه برداری
با توجه به اینکه در این رشته باید داده‌ها جمع‌آوری، ثبت و تحلیل شده و سپس در طراحی نقشه‌های دقیق زمینی از آنها استفاده شود، دانشجویان باید برای ورود به بازار کار به برخی از نرم‌افزارها مسلط باشند که در ادامه مهمترین آنها را نام برده‌ایم.
- نرم افزار D۳Civil
- نرم افزار ArcGIS
- نرم افزار اتوکد
- نرم افزار Metashape
- نرم افزار ENVI
- نرم افزار Google earth
- نرم افزار متلب
کارشناسی رشته نقشه برداری
دانجویان در دوره کارشناسی پیوسته مهندسی نقشه برداری باید مجموعا ۱۴۰ واحد شامل کارورزی را طی ۴ سال و ۸ ترم بگذرانند. واحدهای درسی این رشته شامل دروس زیر است:
- دروس عمومی: واحد
- دروس پایه: واحد
- دروس تخصصی: واحد
- دروس اختیاری: واحد
- کارورزی: ۴ واحد
جدول دروس نقشه برداری
اطلاع از دروس دانشگاهی رشته‌ها کمک میکند با فضای درسی و علمی آنها آشنا شوید بنابراین در ادامه دروس مهم رشته نقشه برداری در مقطع کارشناسی پیوسته را ذکر کرده‌ایم.
| دروس عمومی | ادبیات فارسی، آشنایی با منابع اسلامی، زبان عمومی، تاریخ و تمدن اسلامی، اخلاق اسلامی، انقلاب اسلامی، مبانی نظری اسلام |
| دروس تخصصی | نقشه برداری، ریاضیات مهندسی، نقشه برداری زمینی، تئوری خطاها، فوتوگرامتری، ژئومورفولوژی- زمین‌شناسی، استاتیک و مقاومت مصالح، پایگاه داده، سرشکنی، ژئودزی، هندسه دیفرانسیل، الکترونیک – فاصله‌یاب، مبانی کارتوگرافی، فیزیکال ژئودزی |
| دروس پایه | فیزیک، ریاضی عمومی، آزمایشگاه فیزیک، معادلات دیفرانسیل، محاسبات عددی، آمار و احتمالات مهندسی، برنامه‌نویسی کامپیوتر |
| دروس انتخابی | زبان تخصصی، برنامه‌نویسی کامپیوتر پیشرفته، محیط زیست، عکاسی و چاپ، مبانی مکانیک خاک و آزمایشگاه، اصول مدیریت، طرح هندسی راه، متره و برآورد، پروژه، کاداستر، نقشهبرداری کارگاهی، مبانی برنامه‌ریزی شهری، اصول و مبانی معماری و شهرسازی، سیستم اطلاعات جغرافیایی، میکروژئودزی و نقشهبرداری صنعتی، ژئودزی پیشرفته |
دروس مهم رشته نقشه برداری
فتوگرامتری، ژئودزی، نقشهبرداری زمینی و نقشهبرداری مسیر، راهسازی و دروس مرتبط با سنجش از دور و سیستم اطلاعات مکانی از دروس مهم رشته نقشه برداری هستند. البته بسته به گرایش و زمینه کاری دانشجویان ممکن است دروس زیر نیز پراهمیت باشند:
- نقشه برداری
- ریاضیات مهندسی
- تئوری خطاها
- ژئومورفولوژی – زمین‌شناسی
- مبانی کارتوگرافی
- سرشکنی
- الکترونیک – فاصله‌یاب
- استاتیک و مقاومت مصالح
- هندسه دیفرانسیل
- فیزیکال ژئودزی
ادامه تحصیل در رشته نقشه برداری
امکان تحصیل در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا برای رشته نقشه برداری وجود دارد. گرایش های رشته نقشه برداری را در لیست زیر مشاهده می‌کنید که داوطلبان از سال دوم میتوانند یکی از آنها را انتخاب کنند. در مقاطع بالاتر نیز یک گرایش دیگر به نام سیستم‌های اداره زمین وجود دارد. علاوه بر این فارغ‌التحصیلانی که علاقه‌مند به تغییر زمینه درسی خود باشند برای شرکت در برخی گرایش‌های مرتبط نیز امکان ادامه تحصیل دارند.
گرایش سیستم اطلاعات مکانی
در این رشته دانشجویان جمع‌آموری، ذخیره، مدیریت و پردازش اطلاعات مکانی و تهیه نقشه بر اساس آن را یاد می‌گیرند. همچنین می‌آموزند که در نهایت این اطلاعات را به صورت متنی و گرافیکی نمایش دهند.
گرایش فتوگرامتری
در این گرایش نقشه برداری اندازه‌گیری مختصات و العاد هندسی اجسام مانند قسمتی از زمین، با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، هوایی، زمینی یا بردکوتاه انجام میشود.
گرایش سنجش از دور
با تحصیل در این گرایش برای جمع‌آوری اطلاعات درباره تغییرات دوره‌ای زمین مثل مسیر رودخانه‌ها، تعیین حدود انواع خاک، سطح زیر کشت کشاورزی و درجه حرارت زمین آموزش می‌بینید. در نهایت فارغ‌التحصیلان میتوانند در زمینه‌های مختلفی مانند پیش‌بینی وضعیت آب و هوا، آلودگی آب‌ها، اکتشاف معادن، تفسیر اطلاعات به دست آمده در پروژه‌های عمرانی و زیست‌محیطی کار کنند.
گرایش ژئودزی
یکی از گرایش‌های نسبتا سخت‌تر نقشه برداری با هدف تعیین شکل و اندازه زمین و مختصات نقاط روی زمین، نقاط بالاتر از زمین و تغییرات زمانی و شکل و میدان ثقل زمین است. فارغ‌التحصیلان این رشته باید بتوانند ویژگی‌های ساختاری، هندسی و اجزای فیزیکی زمین را بررسی کنند.
گرایش هیدروگرافی
این گرایش که تنها در دانشگاه تهران ارائه میشود، به بررسی و توصیف ویژگی اقیاوس‌ها، دریاها، مناطق ساحلی، دریاچه‌ها و پیش‌بینی تغییرات آنها می‌پردازد. فارغ‌التحصیلان این گرایش میتوانند در ناوبری، مدیریت سواحل و بنادر و نصب سکوها مشغول به کار شوند.
دانشگاه های رشته نقشه برداری
از جمله دانشگاههای خوبی که در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد این رشته پذیرش دارند میتوان به دانشگاه تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه خواجه نصیر‌الدین طوسی، دانشگاه اصفهان، دانشگاه شهید رجایی و دانشگاه تبریز اشاره کرد. در حال حاضر برای مقطع دکترای نقشه برداری فقط دانشگاههای تهران و خواجه‌نصیر‌الدین طوسی دانشجو می‌پذیرند.
بازار کار رشته نقشه برداری
تنوع کاری نقشه برداری زیاد است و به دلیل گرایش‌ها و زمینه‌های فعالیت، بازار کار خوبی برای فارغ‌التحصیلان وجود دارد. هرچه میزان تجربه، تلاش در دوره‌های کارورزی و کارآموزی، سطح تحصیلات، تسلط به دروس مهم و مهارت دانشجو در استفاده از نرم‌افزارهای نقشه برداری یا دانش جانبی مانند توانایی برنامه‌نویسی فرد بیشتر باشد، امکان فعالیت در مشاغل بهتر با درآمد بیشتر نیز افزایش می‌یابد.
وظایف مهندس نقشه بردار
کارشناس نقشه برداری برای انجام فعالیت‌های خود، نیاز به دستگاه‌هایی مانند ترازیاب، تئودولیت و توتال استیشن دارد. هنگامی که مکان ساخت یک سازه تعیین میشود، اولین کار نقشه‌برداران این است که پستی بلندی‌ها و نقشه مربوط به ناحیه را مشخص کنند و بر اساس آن، مکان، میزان و نحوه خاک‌برداری را تعیین کنند تا در نهایت سطح مناسب برای پی‌سازی سازه مورد نظر آماده شود. به طور کلی مهندسین نقشهبرداری بر اساس گرایش تخصصی یا نوع شغل خود وظایف متعددی مانند موارد زیر را بر عهده دارند:
- تهیه نقشه‌های توپوگرافی
- تهیه نقشه‌های کاداستر شهری، روستایی و کشاورزی
- انجام محاسبات انجام عملیات خاکی
- کنترل کارهای اجرایی و تعیین میزان نشست ساختمان‌ها در عملیات اجرایی
- تهیه طرح‌های مربوط به تسطیح اراضی در شهرسازی و کشاورزی
- تهیه طرح‌های مربوط به راهسازی
- انتقال نقاط و امتدادها در معادن و راه‌های زیرزمینی نظیر تونل، مترو
- طراحی نقشه خطوط انتقال گاز، آب
- تعیین میزان عمق آب و تهیه نقشه‌های دریایی
- اکتشاف منابع زیر زمینی
- پیش‌بینی زلزله
مشاغل مهندسی نقشه برداری
برای آشنایی بیشتر با آینده شغلی مهندسی نقشه برداری لیستی از فضاهای کاری و مشاغل امکان‌پذیر برای آن را در ادامه ذکر کرده‌ایم:
- کارگاه‌های عمرانی مانند راهسازی، خطوط انتقال آب و گاز
- سازمان ثبت اسناد و املاک کشور
- بنیاد مسکن و شهرداری
- وزارت راه، ترابری و شهرسازی
- سازمان بنادر و کشتیرانی
- سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی
- سازمان آب و فاضلاب
- شرکت‌های مهندسی نقشهبرداری فعال در زمینه‌های نقشهبرداری، فتوگرامتری، سنجش از دور و ژئودزی
- کارشناسی رسمی دادگستری نقشه برداری
- نظام مهندسی نقشه برداری
- نقشه برداری شخصی املاک و زمین‌های افراد عادی
- کارگاه‌های ساختمانی بزرگ
- پایش گودبرداری‌های عظیم
- فعالیت در زمینه‌های نظامی مانند فتوگرامتری، پهپاد و سنجش از دور ماهواره‌ای
تفاوت مهندسی نقشه کشی و نقشه برداری چیست؟
برخی از داوطلبان به دلیل تشابه اسمی این دو رشته را با هم اشتباه می‌گیرند. نقشه کشی به طراحی فضاهای ساختمانی مربوط است اما همانطور که گفتیم در مهندسی نقشه برداری طراحی موقعیت مکانی هر نوع سازه، نسبت به ویژگی‌های زمینی مورد بررسی قرار می‌گیرد و به نوعی پیش‌زمینه کار مهندسین معدن، مهندسین عمران و نقشه‌کشی است.
سخن پایانی
در این مطلب به سراغ یکی از رشته‌های پرطرفدار مهندسی به نام نقشه برداری یا ژئوماتیک رفته‌ایم که گاهی اسم آن برای دانشآموزان غلط انداز است و گاهی هم آن را با نقشه کشی یا عمران در یک گروه تصور می‌کنند. هرچند این رشته‌ها ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند اما وظایف و حیطه کاری آنها با یکدیگر متفاوت است. نقشه برداران پیش از انجام عملیان ساخت و ساز هر نوع سازه، باید نقشه زمینی منطقه را بر اساس اندازه‌گیری‌ها و تحیلی داده‌ها تهیه کنند. دانشآموزان رشته ریاضی فیزیک در صورت علاقه به دروسی مانند هندسه و مثلثات، ریاضیات و محاسبات، فیزیک و زمین‌شناسی، وارد رشته نقشه برداری شوند و در سال دوم گرایش تخصصی خود را انتخاب کنند. این رشته به دلیل اهمیت بالای پروژه‌های عمرانی از بازار کار خوبی برخودار است و میزان درآمد فارغ‌التحصیلان آن ارتباط زیادی با تحصیلات، دانش فنی، تجربه، نوع شغل و تسلط بر نرم‌افزارهای تخصصی این رشته دارد.
سوالات متداول
- از چه رشتهای میتوان مهندسی نقشه برداری را انتخاب کرد؟
این رشته مختص دانشآموزان ریاضی فیزیک است و برای انتخاب آن میتوانید در کنکور ریاضی فیزیک شرکت کنید و از طریق بولی در کنکور یا به صورت بدون کنکور و بر اساس سوابق تحصیلی وارد دوره کارشناسی نقشه برداری شوید. - تفاوت رشته عمران با نقشه برداری چیست؟
نقشهبرداری و مهندسی عمران با یکدیگر مرتبط هستند اما تفاوتهای عمدهای در دروس، زمینه فعالیت و وظایف آنها وجود دارد. به طور کلی مهندسین نقشه برداری در مرحله پیش از احداث هر نوع سازهای، باید در ناحیه مورد نظر عملیات تعیین نقشه زمینی را انجام دهند تا مهندسین عمران بر اساس آن نقشهها، بتوانند عملیات طراحی و ساخت را انجام دهند. - گرایش های رشته نقشه برداری چه هستند؟
نقشه برداری ۵ گرایش سیستم اطلاعات مکانی، فتوگرامتری، سنجش از دور، ژئودزی و هیدروگرافی دارد که گرایش هیدروگرافی فقط در دانشگاه تهران ارائه میشود. - آیا امکان تحصیل بدون کنکور رشته نقشه برداری وجود دارد؟
بله، هر سال سازمان سنجش لیستی از دانشگاههای آزاد، علمی کاربردی و غیر انتفاعی پذیرنده دوره بدون کنکور نقشه برداری را اعلام میکند که بر اساس سوابق تحصیلی انتخاب میشوند و با پرداخت شهریه میتوانند درس بخوانند.
