همه ما در تخیلاتمان آرزوها و تمایلاتی داریم، اما تنها برخی از ما برای رسیدن به آن‌ها تمام تلاشمان را می‌کنیم. هرچه بیشتر تلاش کنیم، احتمال رسیدن به آرزوها و خواسته‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند. تلاش شبانه روزی سخت و طاقت فرسا است و بیشتر افراد را خسته می‌کند. اما چه تفاوتی بین افراد پرتلاش و موفق با دیگران وجود دارد که آن‌ها را چنین قوی می‌سازد؟ یکی از ویژگی‌های بارز این افراد مهارت خود مدیریتی است. این مهارت یکی از مهمترین عوامل موفقیت تحصیلی و شخصی دانش آموزان است. به همین دلیل، در این مقاله به‌صورت جامع در مورد انواع مهارتهای خود مدیریتی در درس خواندن توضیح می‌دهیم.
تعریف خود مدیریتی در دانش آموزان
خود مدیریتی که به آن «خودکنترلی» یا «خودسازمان‌دهی» نیز گفته میشود، به معنای توانایی سازماندهی موثر هیجانات، افکار و رفتارها در موقعیتهای مختلف است. مدیریت استرس، به تأخیر انداختن نیازها، خود انگیزشی و تلاش در جهت رسیدن به اهداف شخصی و تحصیلی از ویژگی‌های افراد دارای خودسازمان‌دهی بالا است.
این ویژگی در دانش آموزان باعث ایجاد رفتارهایی مانند به‌موقع حاضر شدن، توجه و تمرکز بالا، پیروی از دستورالعمل‌ها، اجازه صحبت دادن به دیگران و انجام تکالیف میشود.
اهمیت مهارت خود مدیریتی در دانش آموزان
بر اساس مطالعات روانشناختی، خود مدیریتی بالا با نتایج مثبتی مانند موفقیت در دوره دبیرستان و سطح درآمد بالا ارتباط دارد. از طرف دیگر، خود مدیریتی پایین با مشکلات روانی مزمن، مشکلات مالی، سوء مصرف مواد و بی‌قانونی مرتبط است. یعنی هرچه دانش آموزان در مهارتهای خودسازمان‌دهی بهتر عمل کنند، احتمال موفقیت تحصیلی، شخصی و اجتماعی آن‌ها افزایش میابد. این ویژگی در مدیریت اختلاف فکری والدین با فرزندان نیز تأثیرگذار است.
انواع مهارتهای خود مدیریتی در دانش آموزان
تمام مهارتهای خود مدیریتی یک هدف دارند: «انجام کاری در حال حاضر (مقاومت در برابر حواس‌پرتی، جست و جوی موقعیتهای جدید و اجتناب از رفتارهای پوچ) برای رسیدن به هدفی در آینده». بهترین مهارتهای خود کنترلی آن‌هایی هستند که:
- قبل از وقوع حواس‌پرتی وارد عمل شوند.
- مدت‌ها قبل از نیاز به‌اندازه کافی تمرین شده باشند.
برای رسیدن به این مهارت، دانش آموزان باید:
- در مورد آینده مورد انتظارشان فکر کنند. (مانند قبولی در کنکور)
- درباره تصمیمات و راه‌های رسیدن به هدف بیاندیشند.
مهارتهای خود مدیریتی به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند که در ادامه آن‌ها را به‌صورت جداگانه و مختصر بیان می‌کنیم.
مهارتهای خود مدیریتی متمرکز بر موقعیت
این مهارت‌ها به دانش آموزان کمک می‌کند تا به‌صورت منطقی و سازگارانه با موقعیت تعامل کنند. سازگاری با موقعیت‌ها در دو حالت امکان پذیر است:
- انتخاب موقعیت: مکان‌ها یا افرادی را انتخاب میکنند که در خودسازمان‌دهی آن‌ها را حمایت کنند، مانند دوستی با همکلاسی‌های دارای انگیزه
- تغییر موقعیت: اصلاح شرایطی که خودداری از آن‌ها غیرممکن است، مانند نشستن در جلوی کلاس بهجای میز آخر
مهارتهای خود مدیریتی شناختی
تسلط بر مهارتهای شناختی کمی سخت‌تر است، اما با تمرین کافی قابل دستیابی هستند. آن‌ها نیز به دو صورت بر احتمال موفقیت فرد تأثیرگذار هستند:
- تغییر توجه: تمرکز بر جنبه‌هایی از موقعیت که باعث کاهش وسوسه و افزایش هدفمندی میشود. به‌عنوان مثال، ردیابی حرف‌های معلم یا تمرکز بر تنفس عمیق در موقعیتهای دارای بار هیجانی
- تغییر تفکر در مورد موقعیت یا انتخاب: باعث کاهش وسوسه‌های جانبی و افزایش جذابیت اهداف بلندمدت میشود. به‌عنوان مثال، تفکر در مورد حال خوب قبولی پایان سال و تعطیلات تابستانی بهجای تفکر در مورد تکالیف طاقت فرسا یا تمرکز بر فواید بهترین سن یادگیری زبان انگلیسی بهجای سختی‌های یادگیری زیان
مهارتهای خود مدیریتی سرکوب هیجانات
اگرچه هیجانات به خودی خود بد نیستند، اما گاهی اوقات مانع از تصمیم گیری منطقی می‌شوند. به همین دلیل، گاهی اوقات باید آن‌ها را نادیده گرفت، مثلا برای موفقیت در امتحانات باید میل به بازی کردن را تا حدودی کنترل کرد. توانایی سرکوب هیجانات آنی، در آموزش صبر به کودکان عجول نیز به‌شدت موثر است.
استراتژی های خود مدیریتی برای دانش آموزان
مهارتهای خود مدیریتی در درس خواندن بسیار زیاد و متنوع هستند و شما می‌توانید بسته به سلیقه خودتان آن‌ها را انتخاب کنید. این تکنیک‌ها اغلب در محیط مدرسه و توسط معلمان استفاده می‌شوند، اما والدین و دانش آموزان نیز برای رشد راهبردهای خودسازمان‌دهی می‌توانند از آن‌ها استفاده کنند.
آگاهی از بهترین روش یادگیری
اولین و مهمترین نکته آگاهی داشتن در مورد تفاوت‌های فردی و روش یادگیری منحصربه‌فرد هر دانش آموز است. به‌عنوان معلم به دانش آموز در کشف موقعیتهای مناسب و فراهم سازی شرایط افزایش بازدهی کمک کنید.کمک کنید. به همین منظور، از آن‌ها بخواهید تا لیستی مرتبط با عبارت «هنگام … بهتر تمرکز می‌کنم» یا «هنگام … بهتر یاد می‌گیرم» را کامل کنند:
- به آن‌ها در نوشتن 3 موقعیت مربوط به بهترین و 3 موقعیت مرتبط با بدترین شرایط یادگیری کمک کنید.
- تعداد دفعات تکرار این موقعیت‌ها و دلایل تداوم آن‌ها را بررسی کنید.
- تمرین را به‌صورت منظم با دانش آموزان مرور کنید.
تمرکز بر فرآیند یادگیری بهجای نتایج
بهجای تمرکز صرف بر نمره امتحان و مواردی از این دست، بر استراتژی های یادگیری تمرکز کنید و در مورد فرآیندهای مختلف موردنیاز برای تکمیل یک پروژه یا تکلیف با یکدیگر گفت و گو کنید. برای مثال:
- یک طرح کلی برای انجام پروژه بسازید و سپس جزئیات لازم را به آن اضافه کنید.
- روی بخش‌های مختلف تکلیف به‌صورت هم‌زمان کار کنید و تمام انرژی را روی مطالب دشوار نگذارید.
- برای بخش‌های خاصی که باید در مدت معینی انجام شوند، زمان تعیین کنید.
- دانش آموزان قبل از شروع به انجام تکالیف، مقرراتی برای خودشان تعیین کنند: «من برای کامل کردن این تکلیف برنامه ریزی و از قوانین … پیروی می‌کنم».
استفاده از تکنیک‌های خودنظارتی
دانش آموزان باید بر مهارتهای خود مدیریتی مورد استفاده نظارت و روند رشد آن‌ها را ارزیابی کنند. آن‌ها در 2 زمینه به خودنظارتی زیاد نیاز دارند:
- آمادگی برای یادگیری: یک چک لیست درست کنید و در ابتدای کلاس آن را در اختیارشان قرار دهید. چک لیست باید مواردی از این قبیل را پوشش دهد: «آیا من همه ابزارهای لازم برای یادگیری مانند کتاب، خودکار، دفترچه یادداشت و تکالیف را به همراه دارم؟».
- رفتار کلاسی: مجموعه‌ای از انتظارات ساده برای دانش آموزان ایجاد کنید که توان پیگیری و ثبت آن‌ها را داشته باشند، مانند: «آیا به صحبت‌های دیگران گوش می‌کنم؟»، «آیا قبل از شروع به صحبت منتظر اتمام صحبت دیگران می‌مانم؟»، «آیا مخالفتم را به شیوه‌ای مناسب بیان می‌کنم؟». نتایج عملکردی دانش آموزان را با آمادگیشان برای یادگیری مقایسه کنید تا پیشرفتشان را مشاهده کنند.
برنامه ریزی با استفاده از عبارت های اگر-پس
از دانش آموزان در مورد رفتارهای موثر برای غلبه بر موانع نظرخواهی و برای هر فرد یک برنامه مشخص با استفاده از عبارات اگر-پس پایه ریزی کنید. برنامه حداقل باید شامل موارد زیر باشد، اما می‌توان موارد دیگری نیز به آن اضافه کرد:
- تمرین یادداشت برداری: «اگر جمله‌ای را بنویسم، سپس می‌توانم آن را با صدای بلند بخوانم و درست بودن آن را بررسی کنم.»
- ردیابی تکالیف: «اگر معلم تکالیف را روی تخته بنویسد، فورا آن را میبینم و در لیست تکالیف یادداشت می‌کنم.»
- اضطراب آزمون: «اگر در مورد آزمون روز شنبه نگران هستم، پس روز چهارشنبه در مورد روش مطالعه با معلم صحبت می‌کنم.»
- توجه در کلاس: «اگر کسی در حال صحبت کردن است، پس با چشمانم حرف‌هایش را دنبال می‌کنم تا حواسم پرت نشود».
- آمادگی برای امتحان: «اگر امتحان نهایی زیست هفته دیگر برگزار میشود، پس لیستی از موارد کلیدی را در پایان هر فصل تهیه و هر روز آن‌ها را با دقت کامل مطالعه می‌کنم.»
خودداری از رفتارهای آسیب رسان: «اگر بقیه دانش آموزان می‌خواهند تا دیروقت در جشن بمانند، پس من با دوستانم زودتر به خانه میروم و یادگیری خود آموز زبان انگلیسی را مطالعه می‌کنم».
تفکر مثبت و واقع گرایانه
یکی از دلایل تنبلی دانش آموزان، هجوم افکار منفی به ذهن است، مانند: «نمیتوانم این تکلیف را انجام دهم، چون سخت است». تفکر مثبت و واقعگرایانه شامل چهار گام اساسی است:
- اهداف و آرزوها: دانش آموزان باید یک آرزو یا هدف مهم و قابل دستیابی را نام ببرند.
- نتایج: آن‌ها باید به‌صورت واضح، آینده‌ای که این آرزو قرار است در آن تکمیل شود را تصور کنند.
- موانع: باید مهمترین موانع شخصی موجود در راه دستیابی به این اهداف را بیان کنند.
- برنامه: باید یک رفتار موثر برای از بین بردن مانع نام ببرند و برنامه‌ای مشخص با استفاده از عبارت «اگر-پس» طراحی کنند.
پیشنهاد مطالعه: پانسیون مطالعاتی و اثرات آن بر کیفیت مطالعه
سخن پایانی
خود مدیریتی یعنی توانایی کنترل هیجانات، افکار و رفتارها برای رسیدن به هدف یا اهداف خاصی که فرد قصد دستیابی به آن‌ها را دارد. استفاده از مهارتهای خودسازمان‌دهی در موفقیت تحصیلی و شخصی دانش آموزان تأثیرگذار است و به سه بعد شناختی، هیجانی و متمرکز بر هیجان تقسیم میشود. تکنیکهایی مانند آگاهی از بهترین نتایج یادگیری، تمرکز بر فرآیند بهجای نتایج، خودنظارتی و تفکر مثبت در تقویت این ویژگی تأثیرگذار هستند. معلمان، والدین و دانش آموزان می‌توانند با همکاری یکدیگر به بهبود این مهارت‌ها در دانش آموزان کمک کنند.
سوالات متداول
- خود مدیریتی چیست؟
خود مدیریتی به معنای توانایی سازماندهی موثر هیجانات، افکار و رفتارها در موقعیتهای مختلف است و با اصطلاحات دیگری مانند خودکنترلی و خودسازمان دهی نیز شناخته میشود. - چگونه مهارتهای خود مدیریتی را بهبود بخشیم؟
از تکنیکهایی مانند آگاهی از بهترین نتایج، استفاده از عبارت های اگر-پس، تمرکز بر فرآیند بهجای نتایج، خودنظارتی و تفکر مثبت و واقعگرایانه استفاده کنید. - چرا خود مدیریتی مهم است؟
بر اساس تحقیقات، دانش آموزان دارای خود مدیریتی بالا در زمینه تحصیلی و شخصی موفقیت بیشتری نسبت به دیگران کسب میکنند. از طرف دیگر، احتمال ابتلا به مشکلات روانی در افراد دارای خود مدیریتی پایین افزایش میابد.
