کودکان در دوره‌های مختلف رشد جسمانی و روانی‌شان با مشکلات و مسائل جدیدی دست‌به‌گریبان می‌شوند. یکی از این چالش‌های رشدی، ایجاد تعادل بین دفع‌کردن یا نگه‌داشتن مدفوع است. خودداری از مدفوع کردن در کودکان، یکی از مشکلات رایج در سنین آموزش توالت‌رفتن است و مختص فرزند شما نیست. البته برخی از بچه‌ها به دلایل خاصی، بیشتر از دیگر همسالان با این مسئله درگیر هستند. به‌هرحال، احتمالا همه والدین حداقل یک‌بار این سوال برای‌شان پیش می‌آید که دلیل نگه‌داشتن و در برخی موارد ترس از مدفوع در کودکان چیست؟ در این مقاله، به بررسی کامل علت خودداری از دفع مدفوع در کودکان و نحوه برخورد با آن می‌پردازیم.
منظور از نگه داشتن مدفوع در کودکان چیست؟
نگه‌داشتن مدفوع به معنای خودداری برخی بچه‌ها از تخلیه آن است. آن‌ها با فشار آوردن به ماهیچه‌های مسئول کنترل مدفوع، آن را ساعت‌ها در بدن نگه می‌دارند. این مسئله تقریبا در همه کودکان نوپا وجود دارد و آموزش دستشوییرفتن به آن‌ها را با مشکل مواجه می‌کند.
نگه داشتن مدفوع در چه دوره سنی افزایش می یابد؟
به‌صورت طبیعی در بچه‌های 2-4 ساله افزایش می‌یابد. آن‌ها برخی اوقات به‌صورت افراطی آن را در بدن خود نگه می‌دارند و در زمان‌های دیگر، آن را در هر زمان و مکانی رها می‌کنند. نگه‌داشتن مدفوع در کودکان 3 ساله معمولا به اوج می‌رسد و به‌نوعی از نگهداری آن لذت می‌برند. بنابراین، نگه‌داشتن مدفوع تاحدودی جنبه رشدی دارد و به کودکان کمک می‌کند تا بر عضلات و ماهیچه‌های درونی بدن خود تسلط پیدا کنند. این موضوع همچنین به رشد خودمختاری در بچه‌ها کمک می‌کند، زیرا باید از بین 2 گزینه (جذب یا دفع)، یکی را انتخاب کنند.
علل نگه داشتن مدفوع در کودکان
اگرچه نگه‌داشتن مدفوع تا حدودی طبیعی است، اما عوامل زیادی بر شدت‌وضعف آن تاثیر دارند. برخی کودکان آنقدر به خودشان فشار می‌آورند که دستگاه گوارش‌شان دچار مشکل میشود. بنابراین، باید با تشخیص دقیق علل این مشکل در کودکان آشنا باشید و از بروز آن‌ها در فرزندتان جلوگیری کنید.
سخت گیری والدین در آموزش دستشویی رفتن
برخی والدین از فرزند 2 ساله‌شان توقع رفتارهای بالغانه دارند و در صورت برآورده‌نشدن انتظارات‌شان، کودک را سرزنش می‌کنند!!! توسل به زور و اجبار برای آموزش دستشوییرفتن، موجب لجبازی کودکان میشود و دوباره سختگیری والدین بیشتر میشود و این چرخه همچنان ادامه پیدا می‌کند. در این مواقع، برخی بچه‌ها به برون‌ریزی بیش از حد مدفوع و برخی دیگر به نگه‌داشتن افراطی آن اقدام می‌کنند. یکی از دلایل شب ادراری کودکان هم همین سختگیری بیش‌ازحد والدین است.
فروید و دیگر روان‌کاوان بر آموزش درست دستشوییرفتن تاکید زیادی دارند و آن را در شکل گیری شخصیت کودک بسیار تاثیرگذار می‌دانند. به اعتقاد روان‌کاوان، آموزش سخت‌گیرانه موجب بروز مشکلاتی مانند وسواس، اضطراب و افسردگی و آموزش سهل‌گیرانه باعث عدم شکل‌گیری نظم و انضباط در کودک میشود. بنابراین، با استفاده از سبک فرزندپروری مناسب، به شکل‌گیری شخصیت سالم و افزایش عزت نفس در کودکان کمک کنید.
ابتلا به یبوست و بیماری
یبوست، ابتلا به بیماری‌های ویروسی با درجه حرارت بالا و به صورت کلی، مشکلاتی که باعث کاهش آب بدن می‌شوند، در ترس کودک از مدفوع و نگه‌داشتن آن بسیار تاثیرگذار هستند. این مشکلات، منجربه خشکی مدفوع و احساس درد در حین دفع می‌شوند و اجتناب از دستشوییرفتن را به همراه دارند.
حجم زیاد مدفوع و زخم شدن بدن
وقتی حجم مدفوع بیشتر از حد معمول باشد، موجب زخمی‌شدن بدن و دردناک‌شدن عمل دفع میشود. این زخم‌ها معمولا تا چند روز باقی می‌مانند و دستشوییرفتن را با مشکل مواجه می‌کنند.
نحوه پردازش اطلاعات در سیستم عصبی
ما از طریق حواس‌مان با جهان اطراف ارتباط برقرار می‌کنیم. ادراک‌های ما از دو منبع حواس بیرونی مانند دیدن‌وشنیدن و حواس درونی مانند گرسنگی‌وتشنگی نشات می‌گیرند. کودکان دارای حساسیت ادراکی خیلی زیاد یا خیلی کم، رفتارهای متفاوتی دارند؛ به عنوان مثال، کودک درونگرا به‌دنبال فرار از سروصدا و شلوغی و کودک برونگرا در جست‌وجوی افزایش تحریک محیطی است. بنابراین، بچه‌های دارای حساسیت ادراکی کم، مانند کودکان بیش‌فعال، احتمالا دیرتر متوجه نیاز به دستشوییرفتن می‌شوند.
نگه‌داشتن مدفوع در کودکان دارای اختلالات پردازش مغزی مانند اوتیسم نیز بیشتر بروز می‌کند؛ بنابراین، نحوه برخورد با آن‌ها نیاز به حساسیت بیشتر و مطالعه مقالاتی مانند راهنمای آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم دارد.
رویدادهای دردناک و آزاردهنده
این مشکل در بچه‌های دارای تجربه تروما، افسردگی و اضطراب نیز بیشتر رخ می‌دهد. در همه موارد روان‌شناختی بروز این مشکل، کودک با کنترل ماهیچه‌های بدن، به‌دنبال ابراز وجود خود و بازگرداندن کنترل ازدست‌رفته است. به عنوان مثال، آن‌ها گاهی خشم و ناراحتی‌شان را با دستشویی‌نرفتن ابراز می‌کنند. هرچند شاید به نظرتان این موضوع دلیل چندان مهمی به حساب نیاید، اما کافی‌است آن را به چالش طبیعی بچه‌ها بر ابراز خودمختاری اضافه کنید تا نسبت به اهمیتش هشیار شوید.
کودکان به‌صورت طبیعی به دنبال کسب خودمختاری هستند و از جذب و دفع مدفوع به کنترل محیط اطراف می‌پردازند؛ حالا اگر رویدادهای دردناک و آزاردهنده به این چالش اصطلاحا رشدی اضافه شود، به‌نظرتان چه نتیجه‌ای در پی خواهد داشت؟ وقتی کودک تسلطی بر رویدادهای محیطی ندارد، از طریق نگه‌داشتن مدفوع، به خودکنترلی وسواس‌گونه می‌پردازد؛ دقیقا مشابه بزرگسالانی که برای فرار و نادیده‌گیری استرس ناشی از مشکلات محیطی، به رفتارهای وسواسی متوسل می‌شوند.
اجتناب از دستشویی رفتن در محیط های جدید
کودکان از تغییر در روال روزمره زندگی متنفرند و مواجهه با تغییرات ناگهانی برای‌شان مشکل است. آن‌ها وقتی وارد محیطهای جدید مانند مهدکودک و مدرسه می‌شوند، از دستشوییرفتن اجتناب می‌کنند و ترجیح بسیاری از آن‌ها، دستشویی‌نرفتن در مدرسه است. این مشکل در کودکان کمرو و خجالتی افزایش پیدا می‌کند و باعث یبوست و در نهایت آسیب به سیستم گوارش میشود. استفاده از تقویت و پاداش، در حل مشکلات محیطی بسیار تاثیرگذار است؛ بنابراین، با خواندن مقالاتی مانند روش صحیح جایزه دادن به کودکان در حل این مشکل به کودک کمک کنید.
علائم نگه داشتن مدفوع در کودکان
تشخیص سریع و به‌موقع نگه‌داشتن مدفوع، در پیشگیری از عوارض آن موثر است. بنابراین، علائم زیر را مطالعه و از آن‌ها برای تشخیص این موضوع در فرزندتان استفاده کنید:
- رفتن به سمت دستشویی به‌گونه‌ای که انگار در حال خراب‌کردن خود هستند.
- توقف ناگهانی در حین بازی و ایجاد حالات غیرمعمول صورت، مانند شکلک‌‌درآوردن
- حالات عجیب‌وغریب بدن، مانند خم‌شدن موزی‌شکل، جمع‌کردن بدن و ایستادن روی نوک انگشتان پا
- افزایش حواسپرتی به دلیل تلاش و تمرکز بر کنترل مدفوع
- وجود لکه در شلوار یا پوشک
- انکار‌کردن به دلیل ترس از تنبیه و خجالت‌کشیدن
- مخفی‌شدن در مکانی امن و راحت در زمان احساس آمدن مدفوع
- مدفوع‌کردن مکرر در طول شب که کودک هشیار نیست و کنترلی بر عمل دفع ندارد؛ ما معمولا شب‌ها کمتر به دستشویی می‌رویم، زیرا روده‌مان با غذا و نوشیدنی تحریک نمی‌شود.
عوارض نگه داشتن مدفوع در کودکان
کودکان در دام یک چرخه باطل گرفتار می‌شوند: «ابتدا عمل دفع با درد همراه است یا به هر دلیلی کودک از رفتن به دستشویی خودداری می‌کند؛ سپس درد و ناراحتی او افزایش می‌یابد و به احتمال بیشتری از دستشوییرفتن اجتناب می‌کند. در نهایت، این فرآیند منجربه مشکلات سیستم گوارشی، خصوصا یبوست، در کودک میشود.»
درمان نگه داشتن مدفوع در کودکان
برای درمان ترس کودک از دفع مدفوع، چرخه باطل خودداری و یبوست باید شکسته شود. برای رسیدن به این هدف، ابتدا وضعیت سلامت جسمانی و سپس دیگر دلایل و عوارض خودداری از عمل دفع را روبه‌راه می‌کنیم. موارد زیر، جزو بهترین راه‌حل‌های نگه‌داشتن مدفوع در کودکان هستند:
- قبل از هر چیز، یبوست کودک را درمان کنید.
- اگر مدفوع فرزندتان را مرتب بررسی می‌کنید و از نرم و بی‌آزاربودنش مطمئن هستید، به او اطمینان دهید که مشکلی پیش نخواهد آمد و بر افزایش اعتماد‌به‌نفسش تمرکز کنید.
- اگر نگه‌داشتن مدفوع به دلیل ابتلای کودک به «ترس از دستشویی است»، علت آن را شناسایی و برطرف کنید و سپس با استفاده از روش‌هایی مانند حواسپرتی، به درمان این ترس در او کمک کنید.
- · فرزند شما باید باور کند که مدفوع او در حال حاضر آسیب و دردی به‌همراه ندارد. بسیاری از کودکان، حرف والدین و دیگران در مورد بیآزاربودن مدفوع را باور نمی‌کنند؛ پس شرایطی فراهم کنید که خودشان آن را احساس کنند.
- آرامش خودتان را حفظ کنید و از فرزندتان عصبانی نشوید. عصبانیت شما باعث افزایش نگرانی و لجبازی کودکان میشود.
- شرایط را از نگاه فرزندتان ببینید و با او همدلی کنید.
سخن پایانی
نگه‌داشتن مدفوع یکی از چالش‌های رشدی کودکان 2-4 ساله است. آن‌ها برای تسلط بر ماهیچه‌های بدن و ابراز خودمختاری به حل موفقیت‌آمیز این چالش نیاز دارند. این مسئله در برخی کودکان حالتی افراطی و بیمارگونه پیدا می‌کند و باعث ایجاد درد در هنگام عمل دفع میشود. یبوست، آموزش سخت‌گیرانه والدین، رویدادهای دردناک، چالش دستشوییرفتن در محیطهای جدیدی مانند مدرسه و زخم‌شدن بدن، از مهمترین دلایل نگه‌داشتن مدفوع در کودکان است. برای درمان این مشکل، ابتدا باید علت آن را شناسایی و برطرف کنید و سپس با اطمینانسازی، اعتمادبهنفس کودک در غلبه بر این مشکل را افزایش دهید.
سوالات متداول
- ترس از مدفوع در کودکان را چگونه درمان کنیم؟
اگر کودک به یبوست مبتلا است، ابتدا آن را درمان کنید و سپس به اطمینانسازی و افزایش اعتمادبهنفس او درباره نرم و بیآزاربودن مدفوع بپردازید. - نگه داشتن مدفوع در کودکان چه عوارضی دارد؟
شبیه یک چرخه باطل میماند: ترس ابتدایی کودک موجب خودداری میشود و خودداری موجب افزایش درد و دوباره ترس و اجتناب بیشتر میشود و در نهایت به یبوست و آسیب به سیستم گوارش میانجامد. - علت ترس از مدفوع در کودکان چیست؟
یبوست و دفع مدفوع دردآور، یکی از مهمترین علل این مشکل محسوب میشود. موضوعات دیگری مانند سختگیری والدین، رویدادهای دردناک و دستشوییرفتن در محیطهای جدید مانند مدرسه و مهدکودک، از دیگر علل مهم ترس از مدفوع در کودکان هستند.
