شاید بتوان درد دوری و فراق را تحمل کرد؛ اما طرد، نه! اگرچه تغییر محل زندگی و دوری از دوستان برای کودکان زجرآور است و احساسات‌شان را جریحه‌دار می‌کند، اما طردشدن از جمع همسالان صدبرابر بدتر است! وقتی خودت در جمعی و دلت هم همانجا، ولی کسی خودت و دلت را تحویل نمی‌گیرد، حس خیلی دردآوری است! انگار کسی منتظرت نیست و بدتر، انگار کسی تو را نمی‌بیند و نمی‌شنود. اکثر کودکان گاهی در جمع همسالان‌شان چنین حسی پیدا می‌کنند و با چالش‌هایی مانند دوست یابی در مدرسه مواجه می‌شوند. والدین هم دیر یا زود از این موضوع با خبر می‌شوند و به‌دنبال راهی برای کمک به کودک طردشده خود می‌گردند.
کودکان طرد شده چه کسانی هستند؟
کسانی که دیگر همسالان علاقه‌ای به بازی و وقت‌گذرانی با آن‌ها ندارند. طرد اجتماعی کودک در مدرسه و دیگر زمینه‌های اجتماعی گاهی فعالانه و با رفتارهایی مانند قلدری و مسخره شدن در مدرسه و گاهی دیگر منفعلانه و به روش‌هایی مانند تحویل‌نگرفتن صورت می‌گیرد. به‌هرحال، این کودکان از لذت تعاملات اجتماعی بی‌بهره‌اند و قطعا حال و روز خوبی ندارند.
حال کودک طردشده شبیه حال فوتبالیستی است که اگرچه در زمین است و بازی می‌کند، اما هیچ‌کس به او پاس نمی‌دهد. او گاهی نزدیک این‌بازیکن می‌شود و گاهی نزدیک آن‌یکی تا بالاخره کسی او را ببیند و پاسی بدهد؛ اما اگر در نهایت باز هم کسی تحویلش نگیرد، خودش از زمین بازی خارج می‌شود. طردشدن کودک از موقعیت‌های مختلف هم اگر در بلندمدت حل نشود، آن‌ها را از محیط‌هایی مانند مدرسه دلزده و به مشکلاتی مانند افسردگی کودک مبتلا می‌کند.
دلایل طرد اجتماعی کودکان
برخی از رفتارها، هم دلیل و هم پیامد طردشدن کودک هستند؛ به‌عنوان مثال، برخی از کودکان به‌دلیل پرخاشگری از گروه طرد می‌شوند و برخی دیگر به‌دلیل طردشدن از گروه، به پرخاشگری کودکان دچار می‌شوند. بنابراین، برای فهم علت دقیق طرد اجتماعی کودک، باید رفتار او را در محیط‌های مختلف مشاهده کنید و به‌دنبال رفتارهایی مانند موارد زیر بگردید:
پرخاشگری و تکانشگری کودکان
برخی کودکان به کوچک‌ترین ناکامی یا مشکلی با پرخاشگری پاسخ می‌دهند. آن‌ها برای رسیدن به خواسته‌های‌شان به ابزارهایی مانند قلدری در مدرسه و تهدید دیگران متوسل می‌شوند. باقی همسالان، معمولا به‌دلیل عدم ثبات روانی این کودکان از نزدیک‌شدن و صمیمی‌شدن با آن‌ها اجتناب می‌کنند.
تفاوت های خانوادگی و فرهنگی
تفاوتهای قومی، خانوادگی و فرهنگی یکی‌دیگر از مهمترین علل طرد اجتماعی کودکان است. وقتی کودکی از منطقه، شهر یا کشور دیگری نقل مکان می‌کند، معمولا به کمی زمان برای سازگاری با محیط جدید نیاز دارد. از طرف دیگر، بقیه کودکان هم ابتدا به‌عنوان تازه‌وارد به او نگاه می‌کنند و تحویلش نمی‌گیرند. در مقاله دیگرمان نیز راجع به اهمیت لباس فرم مدرسه در ایجاد احساس همخوانی با جمع پرداخته‌ایم.
مهارتهای حرکتی ضعیف
اکثر بازی‌های کودکانه به مهارتهای حرکتی تکامل‌یافته نیاز دارند، اما برخی کودکان در اعمال حرکتی ضعیف‌تر از بقیه همسالان‌شان هستند. این موضوع نیز می‌تواند منجر به طردشدن کودک از بازی‌های گروهی مختلف مانند فوتبال، وسطی و لی‌لی شود.
خجالتی بودن و درونگرایی کودک
کودکان خجالتی و درونگرا کمتر در چشم هستند و به‌همین‌دلیل، معمولا نادیده گرفته می‌شوند. هرچه این ویژگی‌ها در کودک شدیدتر باشند، احتمال طردشدن او از سوی دیگر همسالان بیشتر است. اگر فرزندتان این صفات را دارد، باید مقالات نحوه برخورد صحیح با کودک درونگرا و با کودکان خجالتی چگونه برخورد کنیم را مطالعه و به او در مدیریت آن‌ها کمک کنید.
ابتلای کودک به اختلالات عصبی-رشدی
مشکلاتی مانند اوتیسم، بیش فعالی کودکان، اضطراب و افسردگی باعث بروز رفتارهای خاصی در کودکان می‌شود که آن‌ها را از دیگران دور می‌کند. به‌عنوان مثال، مهارتهای ارتباطی کودکان اوتیسمی بسیار ضعیف‌تر از همسالان خود است و بچه‌های بیش‌فعال به‌دلیل تمرکز پایین، نمی‌توانند قوانین بازی‌ها را رعایت کنند.
بدجنسی دیگر دوستان
اگرچه در اکثر مواقع حق با اکثریت است، اما همیشه هم اینطور نیست. برخی‌اوقات دلیل طردشدن کودک از جمع همسالان به زورگویی یا زیاده‌خواهی دیگر اعضای گروه مربوط می‌شود؛ مثل وقتی که دیگر دوستانش جزو دانش آموزان تنبل هستند و به او به‌خاطر شاگرد ززرنگ‌بودنش حسودی می‌کنند.
پیشنهاد مطالعه: اختلالات روانی شایع در مدارس
پیامدهای طردشدن کودکان از جمع همسالان
ما موجوداتی اجتماعی هستیم و به دیگران برای زنده‌ماندن نیاز داریم. به‌همین‌دلیل، طرد اجتماعی حسی شبیه درد جسمانی دارد و یکی از آزاردهنده‌ترین چالش‌های انسانی است. طردشدن کودک علاوه بر مشکلاتی از قبیل پرخاشگری، گوشهگیری و بروز اختلالاتی مانند افسردگی و اضطراب در کودکان و نوجوانان، طردشدن پیامدهای منفی دیگری نیز دارد:
- ازدستدادن علاقه به درس و مدرسه و افت تحصیلی دانش آموزان
- ترک تحصیل دانش آموزان
- مشکلات خواب مانند کابوس شبانه کودک
- افزایش افکار خودکشی
- گرایش به فعالیت های بزهکارانه و ابتلا به اختلالات رفتاری تخریبی مانند اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان
- ترس از مدرسه در کودکان
- عزت نفس پایین کودک
- ترس کودک از دیگر بچه ها
- ابتلا به دردهای جسمانی مانند سردرد و معدهدرد
کمک به کودکانی که زیاد محبوب دیگران نیستند
فارغ از علت، طرد اجتماعی درد دارد و با پیامدهای منفی بسیار زیادی همراه است. بنابراین، به هر نحوی که شده باید در غلبه بر این مشکل و حل آن به فرزندتان کمک کنید. اما به خاطر داشته باشید که به جز در مواردی مانند مواجهه کودک با قلدری، شما نباید مستقیما برای حل مشکل فرزندتان اقدام کنید. در عوض، باید نقش مربی و پشتیبان داشته باشید و مهارتهای لازم برای حل طرد اجتماعی را به او بیاموزید:
کودک را به صحبت درباره تجربه طرد اجتماعی تشویق کنید
به‌دلیل اهمیت زیاد گروه‌های دوستی در دوران کودکی و نوجوانی، تجربه طرد اجتماعی برای‌شان بسیار دردناک است. این تجربیات دست کمی از تجربیات تروماتیک ندارند و اثرات منفی زیادی بر سلامت روان کودک به جا می‌گذارند. برای جلوگیری از پیامدهای منفی این چالش، فرزندتان را به صحبت درباره تجربه طردشدن ترغیب کنید. از کودک بپرسید:
- چه کسی با او قهر کرده است؟ آیا دوستی قدیمی یا فردی غریبه؟
- چرا این اتفاق افتاده است؟ آیا کودک باعث آن شده یا دلیلش بدجنسی دیگران بوده است؟
- او چه احساسی دارد؟ آیا خیلی ناراحت است؟ چگونه به خود آرامش می‌دهد؟
- آیا برای حل مشکل برنامه‌ای دارد؟
این صحبت‌ها اگر نتیجه‌ای هم نداشته باشند، از آسیب‌های روانی ناشی از انباشت احساسات جلوگیری می‌کنند.
فرزندتان را با مصادیق سوءاستفاده از دوستیها آشنا کنید
نیاز شدید کودکان به پذیرفته‌شدن توسط گروه دوستان، آن‌ها را نسبت به کنارگذاشته‌شدن از گروه حساس می‌کند. حساسیت کودکان به طرد اجتماعی نیز باعث پذیرش بی‌قیدوشرط قوانین گروه همسالان می‌شود. بنابراین، شما باید به او کمک کنید تا فرق بین انتقادهای منطقی و سوءاستفاده‌های دیگر همسالان را تشخیص دهد. فرزندتان باید جرات واکنش به رفتارهای بی‌ملاحظه دوستانش را داشته باشد؛ مثلا بگوید:
- «چرا توو جمع اون حرف رو به من زدی؟»
- «منظورت از خندیدن به حرف من چی بود؟»
این سوالات به فرزندتان کمک می‌کنند تا تفاوت بین انتقادهای سازنده و رفتارهای سوءاستفاده‌گرانه مانند تمسخر در حضور جمع و قهر تربیتی را بفهمد.
مهارت های اجتماعی کودک را تقویت کنید
یکی از مهمترین علل طرد اجتماعی کودک، مهارتهای اجتماعی ضعیف او است. در این مواقع، شما باید در شناسایی نشانه‌ها و نمادهای ضروری موثر بر کیفیت تعاملات اجتماعی به فرزندتان کمک کنید؛ نشانه‌هایی مانند:
- بی‌علاقگی دیگری به ادامه صحبت
- کلافگی طرف مقابل از پرحرفی کودک
همچنین با آموزش رازداری به کودک به او یاد بدهید که لازم نیست همه‌چیز را به دیگر دوستانش بگوید. همچنین به او کمک کنید تا شنونده خوبی برای دوستانش باشد. طردشدن کودک باعث افزایش حساسیت او به نشانه‌های اجتماعی و یادگیری سریع‌تر آن‌ها می‌شود.
مدیریت تعارضات و سازگاری با اختلافات
کم‌تحملی برخی از کودکان در مواجهه با ناکامی‌ها و تعارضات، درد طرد اجتماعی را برای‌شان بیشتر می‌کند. در چنین مواقعی، آن‌ها ممکن است با رفتارهایی مانند پرخاشگری، توهین، تمسخر و دعوا، اختلافات را دوچندان کنند. این رفتارها نیز به‌نوبه‌خود باعث افزایش احتمال طردشدن کودک می‌شوند. بنابراین، شما باید با استفاده از راهکارهایی مانند آموزش کنترل هیجانات به کودکان، در سازگاری با تعارضات به فرزندتان کمک کنید.
تعاملات اجتماعی کودک را افزایش دهید
مدرسه بخش مهمی از دنیای کودک است، اما تمام آن نیست. فرزندتان را به باشگاه ورزشی موردعلاقه‌اش بفرستید یا در کلاس‌های آموزشی فوق‌برنامه ثبت‌نامش کنید. در این محیط‌ها، فرزندتان با کودکانی شبیه خودش آشنا می‌شود و دوستانی جدید و گاهی حتی مادام‌العمر پیدا می‌کند.
پذیرش و واقع‌بینی کودک را تقویت کنید
برخی رابطه‌ها و گروه‌های دوستی از اولش هم اشتباه بودند. شما باید به فرزندتان کمک کنید تا این موضوع را بفهمد و مدام به چرایی و چگونگی طردشدن فکر نکند. او حتما می‌تواند دوست یا دوستان جدیدی را برای بازی، وقت‌گذرانی و معاشرت پیدا کند. بنابراین، ابتدا احساسات فرزندتان را تصدیق و با او همدلی کنید و سپس او را تشویق به دل‌کندن از رفقای نیمه‌راه و رفتن به‌سراغ تجربیات جدید کنید.
دورهمی‌های دوستانه ترتیب دهید
با دیگر اعضای فامیل، همسایگان، همکاران یا دیگر گروه‌های مورداعتماد قرار بگذارید و بچه‌ها را به‌صورت دسته‌جمعی برای تفریح به پارک یا دیگر مکان‌های تفریحی ببرید. این دیدارهای امن و کنترل‌شده، فرصت مناسبی برای فرزندتان فراهم می‌کنند تا مهارتهای اجتماعی لازم را یاد بگیرید و تعاملات اجتماعی‌اش را افزایش دهد.
سخن پایانی
هیچ پدر و مادری از مشاهده طردشدن فرزندشان، خصوصا وقتی او تمام تلاشش را برای خوب‌بودن می‌کند، خوشحال نمی‌شوند. اما با این‌‌حال، شما اجازه دخالت در دوستیها و تعاملات اجتماعی فرزندتان را به‌جز در موارد حادی مانند دعوای مکرر بچه‌ها در مدرسه ندارید. در عوض، باید مهارتهای اجتماعی لازم برای تعامل با همسالان و همچنین نحوه سازگاری با طردشدن را به او بیاموزید. در این مسیر از راهکارهایی مانند ترتیب‌دادن دورهمی‌های دوستانه، افزایش تعاملات اجتماعی و آموزش مدیریت تعارضات را نیز استفاده کنید.
سوالات متداول
- چگونه به فرزندی که از گروه همسالان در مدرسه طرد شده است کمک کنیم؟
ابتدا با صحبتکردن درباره موضوع کمکش کنید تا با هیجانات ناشی از طرد اجتماعی کنار بیاید؛ سپس با استفاده از راهکارهایی مانند آموزش مهارتهای برقراری ارتباط موثر، راهوروش شروع و حفظ دوستیها را یادش بدهید. - دلایل طردشدن کودک در مدرسه چیست؟
ویژگیهای شخصیتی مانند گوشهگیری و خجالتی، ناتوانی در کنترل هیجانات و بروز رفتارهای تکانشگرانه، زورگویی به دیگران، تفاوتهای خانوادگی و فرهنگی و ضعف در مهارتهای اجتماعی از مهمترین علل بروز این مشکل هستند. - طرد اجتماعی کودکان با چه پیامدهایی همراه است؟
ازدستدادن علاقه به درسومدرسه، گوشهگیری، افسردگی، اضطراب،بروز رفتارهای ضداجتماعی و بزهکارانه، ابتلا به اختلالات خواب مانند کابوسدیدن و ابتلا به دردهای جسمانی مانند سردرد و معدهدرد، تنها گوشهای از پیامدهای ناگوار این مشکل هستند.
