خیلی‌خیلی قدیم‌ترها، نگاهی بد و منزجرکننده به بیماران روانی وجود داشت! آن‌ها از جامعه طرد می‌شدند و در قرنطینه و شرایط نامناسبی روزگار می‌گذراندند! خوشبختانه، به‌مرور و با رشد روانشناسی، نگاه جامعه به افراد مبتلا انسان‌دوستانه‌تر شده، اما متاسفانه هنوز به حد مطلوب نرسیده است! هنوز هم برخی، نیاز به روان‌شناس و روان‌پزشک را مساوی با روانی یا خل‌بودن مراجعه‌کننده می‌دانند! یا اگر کسی برای مشکلی مانند بیش فعالی کودکان، پیشنهاد مراجعه به متخصص مغز و اعصاب را به والدین بدهد، آن‌ها احتمالا با خودشان می‌گویند، «الکی رو بچه من عیب میزاره، خودش مریضه!» خلاصه که هنوز هم خیلی از بچه‌ها با عوارض درمان نکردن بیش فعالی در کودکی مواجه‌اند که اگر آن‌ها را می‌دانستیم…
بیش فعالی تا چه سنی ادامه دارد؟
به‌خیال بعضی از ما، بیشفعالی فقط متعلق به دوران کودکی است؛ اما این تصور کاملا اشتباه است. اگرچه اختلال کمبود توجه-بیشفعالی در دوران کودکی شروع میشود، اما با مقداری تغییر در شدت علائم مانند کاهش تکانشگری کودکان، تا بزرگسالی نیز ادامه مییابد. به‌عبارت دیگر، شدت علائم این بیماری با افزایش سن کاهش مییابد، ولی اثرات آن تا نوجوانی و حتی بزرگسالی، دامنگیر فرد مبتلا میماند.
بر اساس تحقیقات، اگرچه برخی از بچه‌های بیش‌فعال در بازه سنی 21 تا 27 سالگی به‌طور کامل خوب می‌شوند، اما در حدود 50 تا 86 درصد آن‌ها، همه یا بخشی از علائم مانند فراموشکاری کودکان را در طول زندگی تجربه می‌کنند. تازه همان تعداد بهبودیافته هم، احتمالا به برخی از عوارض درمان نکردن بیش فعالی در کودکی مبتلا می‌شوند.
پیشنهاد مطالعه: تفاوت شیطنت و بیش فعالی
چرا درمان زودهنگام بیش فعالی ضروری است؟
زیرا اگر بیش فعالی درمان نشود:
- تبدیل به عادت میشود و به‌همین‌دلیل، اصلاح آن به تلاش و هزینه بیشتری نیاز دارد؛
- با افزایش سن، انعطاف‌پذیری ساختار عصبی کاهش مییابد و ایراداتش سخت‌تر گرفته میشود؛
- علائم بیشفعالی به بخش‌های دیگر زندگی مانند مدرسه و اجتماع نیز کشیده میشود و فرآیند درمان را سخت‌تر می‌کند.
- عوارض بیش فعالی درمان نشده در کودکان را روز به روز بیشتر و سنگین‌تر می‌کند.
یادتان نرود که بیش فعالی سراسر منفی و مشکل نیست، پیشنهاد می‌کنیم درباره مزایای بیش فعالی هم مطالعه کنید.
چرا والدین بیش فعالی کودکان را نادیده می‌گیرند؟
قطعا دلایل زیادی از جمله ناآگاهی یا سهلانگاری در این زمینه دخیل هستند، اما دلیل اصلی، ترس از برچسب و اصطلاحا «انگ بیماری» است. والدین دوست ندارند کسی روی فرزندشان عیب بگذارد و درنتیجه، حتی به‌دنبال کسب اطلاعات درباره موضوعاتی مانند علائم و علل بیشفعالی در نوجوانان و تدوین برنامه حمایتی نمی‌‌روند.
چرا به بیش فعالی دختران کمتر توجه می شود؟
اگرچه پسرها با علائمی مانند جنب‌وجوش زیاد و پرخاشگری کودکان مشخص می‌شوند، علامت اصلی دخترها، کمبودتوجه است. به‌دلیل مشکلات رفتاری کمتر در دخترها و پنهان‌بودن علائمی مانند عدم تمرکز، اختلال آن‌ها نادیده گرفته میشود. درنتیجه، کسی آن‌ها را برای ارزیابی یا درمان به روان‌شناس یا روان‌پزشک ارجاع نمی‌دهد.
عواقب درمان نکردن کودکان بیش فعال
شاید از خودتان بپرسید: «مگر اگر بیش فعالی درمان نشود چه عواقبی دارد؟» یا «اصلا بچه باید شیطون باشه و بچگی کنه، بچه ساکت مریضه!»
این درست که بچه باید بازی کند و جنب‌وجوش داشته باشد، اما مدیریت هیجانات هم یکی از مهمترین مهارت های زندگی برای کودکان است. قسمت پیشانی مغز بچه‌های بیش‌فعال دچار اختلال است و به‌همین‌دلیل، آن‌ها در مهارت‌های بسیار مهمی مانند تصمیم‌گیری، حل‌مسئله، کنترل هیجانات، مدیریت موثر روابط بینفردی و سازگاری با استرس ضعف دارند. این ضعف‌ها نیز به‌نوبه‌خود منجر به پیامدهای زیر می‌شوند:
اختلالات روانی مانند اضطراب و افسردگی
بچه‌های بیش‌فعال هم مثل همه ما به تمرکز نیاز دارند و از رفتارهای تکانشی پشیمان می‌شوند؛ اما متاسفانه، آن‌ها نه توان تمرکز دارند و نه قدرت پیشگیری از تکانشگری! وقتی آن‌ها خودشان را از مدیریت موثر این مشکلات عاجز می‌بینند، احساس ناامیدی و درماندگی می‌کنند و عزت‌نفس‌شان کاهش مییابد. علاوه بر این، کودکان بیش‌فعال از سوی جامعه نیز طرد و حتی گاهی تنبیه می‌شوند. دوستان‌شان هم با آن‌ها قطع رابطه می‌کنند. تراکم این چالش‌ها و ناکامی‌ها، با بروز مشکلاتی مانند افسردگی و اضطراب در کودکان و نوجوانان همراه است.
عملکرد تحصیلی ضعیف
وقتی کودکی توان یکجانشستن را نداشته باشد و حالا حتی اگر هم با هر زوری شرایط را تحمل کند، از ضعف تمرکز رنج ببرد، قطعا دچار افت عملکرد تحصیلی میشود. علاوه بر این، خیلی از کودکان مبتلا به این اختلال، به یکی از اختلالات یادگیری مانند نارساخوانی، نارسانویسی یا محاسبه‌پریشی نیز دچار هستند. برای کسب اطلاعات درباره تشخیص این اختلالات، از مقاله چگونه اختلالات یادگیری را در کودک تشخیص دهیم، کمک بگیرید.
مشکلات ارتباطی
آن‌ها در رعایت نوبت، به اشتراک‌گذاشتن اسباب‌بازی‌ها، درک دیدگاه دیگران و مدیریت هیجانات ضعیف هستند؛ به‌همین‌دلیل، با مشکلاتی مانند اختلال در روابط با همسالان، دوست یابی کودک در مدرسه و حفظ دوستی‌ها مواجه می‌شوند. در نتیجه، از فواید دوستی‌ها مانند حمایت اجتماعی و هیجانی، مدیریت تعارضات و مهارت مذاکره بی‌بهره می‌مانند.
مشکلات و اختلالات رفتاری
به‌دلیل تکانشگری و پرخاشگری غیرقابل‌کنترل، آن‌ها به‌احتمال بیشتری دچار مشکلاتی مانند سوء مصرف مواد، قلدری در مدرسه، اختلالات خوردوخوراک و از همه مهمتر و خطرناک‌تر، اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان می‌شوند.
آشفتگی روابط خانوادگی
کودکان مبتلا به بیشفعالی:
- توجه و انرژی بسیاری زیادی از والدین می‌گیرند؛
- با سهل‌انگاری‌ها و شلوغ‌کاری‌های‌شان، امنیت خانه و خانواده را سلب می‌کنند؛
- نمی‌توانند روی یک موضوع تمرکز کنند و به‌همین‌دلیل، روند گفت‌وگو را مختل می‌کنند؛
- ارتباط صمیمی بین اعضای خانواده و دورهمی‌های خانوادگی را خراب می‌کنند؛
- به احتمال بیشتری از رفتارهای ناسازگارانه مانند حواضرجوابی کودکان برای رسیدن به خواسته‌های‌شان استفاده می‌کنند.
- و حتی، احتمال افسردگی و طلاق والدین را نیز افزایش می‌دهند.
رقم زدن تجربه ای شبیه تروما
تحمل سال‌ها مسخره شدن در مدرسه، تنبیه‌شدن توسط والدین و اطرافیان، مشکلات تحصیلی، احساس شرم از بدبودن و عزت‌نفس پایین، چیزی از تجارب دردناکی مانند بدرفتاری جسمی و جنسی کم ندارد!
افزایش احتمال مرگ و میر
بله؛ بیشفعالی حتی احتمال مرگ‌ومیر افراد مبتلا را چه در کودکی، نوجوانی و حتی بزرگسالی افزایش می‌دهد. بر اساس تحقیقات، بیشفعالی درماننشده با کیفیت زندگی رابطه معکوس دارد؛ زیرا افراد مبتلا در مرقبت از خود و تنظیم رفتارهای‌شان ضعیف هستند. مثلا یک کودک بیش‌فعال، به‌احتمال بیشتری دستش را در پریز برق می‌کند؛ یا یک نوجوان و بزرگسال بیش‌فعال، احتمالا رفتارهای پرخطر بیشتری مانند رانندگی پرسرعت انجام می‌دهد.
چه متخصصی برای درمان بیش فعالی مناسب تر است؟
دارودرمانی، درمان‌های روان‌شناختی مانند شناختی-رفتاری و آموزش مهارت‌های زندگی، از بهترین گزینه‌ها هستند. البته ترکیب این درمان‌ها اثرگذاری بیشتری دارد. این درمان‌ها، به کودک کمک می‌کنند تا مدیریت بهتری بر علائم داشته باشد و به‌صورت موثرتری به محیط اطرافش واکنش نشان دهد. برای استفاده از خدمات درمانگران شناختی-رفتاری، نگاهی هم به مقاله کاربرد درمان شناختی رفتاری در اختلالات کودکان و نوجوانان بیندازید.
چه زمانی باید به دارودرمانی کودکان بیش فعال پایان داد؟
شاید چندوقتی از مصرف داروها گذشته و شما با خودتان می‌گویید که، «یعنی فرزندم تا کی باید به داروخوردن ادامه دهد؟!» قبل از هر اقدامی، حتما باید با روان‌پزشک فرزندتان مشورت کنید. برخی از علائم بیشفعالی حتی تا بزرگسالی نیز ادامه می‌یابند؛ پس گاهی‌اوقات، مصرف داروها برای کنترل این نشانه‌ها تا بزرگسالی نیز متوقف نمی‌شود.
برای برخی دیگر، علائم این اختلال به‌مرور کاهش مییابد و یا کودک نحوه مدیریت آن‌ها را یاد می‌گیرد. برخی از نشانه‌های آمادگی کودک برای توقف داروها را در ادامه بیان می‌کنیم:
- فرزند شما نزدیک به 1 سال است که علامتی ندارد و همچنان دارو می‌گیرد.
- فرزندتان هر روز در حال بهترشدن است، اما میزان داروها کمتر نشده است.
- توانایی فرزندتان برای مدیریت تمرکز به‌شدت افزایش یافته است.
به‌هرحال، برای قطع مصرف داروها حتما باید با روان‌پزشک، معلم، اعضای خانواده و خود کودک صحبت کنید، زیرا احتمالا فرزندتان تا مدتی بعد از ترک داروها، به حمایت دیگر اطرافیان نیاز خواهد داشت.
سخن پایانی
بیشفعالی مشکلی یکی‌دوروزه نیست و گاهی در تمام طول عمر ادامه مییابد؛ اما والدین معمولا به‌دلایلی مانند عدم آگاهی، سهلانگاری و از همه مهمتر، ترس از «انگ بیماری»، فرزندشان را تحت درمان قرار نمی‌دهند. برای دختران اوضاع از پسران هم بدتر است، زیرا علائم‌شان پنهان میماند و تشخیص داده نمی‌شود. به‌هرحال این بیماری عواقب ناگواری مانند افسردگی، اضطراب، روابط بینفردی ناکارآمد، مشکلات رفتاری و عملکرد تحصیلی ضعیف برای کودکان به بار می‌آورد. بنابراین، والدین باید با مراجعه به روان‌شناس، روان‌پزشک و مربی مهارت‌های زندگی، به فرزندشان در مدیریت این اختلال کمک کنند.
سوالات متداول
- اگر بیش فعالی کودک درمان نشود چه عواقبی دارد؟
افسردگی، اضطراب، عملکرد تحصیلی ضعیف، روابط بینفردی ناکارآمد مانند چالش دوستیابی در مدرسه، مشکلات رفتاری مانند دعوا در مدرسه، مراقبت ناکافی از خود و احساس شرم و حقارت، از مهمترین عواقب بیشفعالی درماننشده هستند. - بیش فعالی تا چه سنی ادامه دارد؟
این بیماری فقط در موارد معدودی خودبهخود بهبود مییابد، اما در اکثر موارد، عواقب عدم درمان آن در کودکی، نوجوانی و حتی بزرگسالی، دامنگیر فرد مبتلا میماند. بنابراین، درمان زودهنگام این بیماری برای جلوگیری از پیامدهای آن ضروری است. - چرا بیش فعالی کودک نادیده گرفته میشود؟
ناآگاهی، سهلانگاری و از همه مهمتر، ترس از برچسبخوردن کودک، از مهمترین دلایل نادیدهگرفتهشدن این بیماری هستند. درواقع، هنوز هم ما بیماری روانی را ننگ میدانیم و از تشخیص آن در بستگانمان میترسیم.
