ذهن ما همیشه در پی مطابقت‌دادن اطلاعات جدید با اطلاعات قدیمی‌تر و ساختاریافته‌تر است؛ یعنی هنگام مواجهه با موضوع و مسئله‌ای جدید، ذهن‌مان آن را بر اساس اطلاعات قدیمی تجزیه و تحلیل می‌کند. این اتفاق نه تنها در زندگی روزمره بلکه در دنیای آکادمیک نیز رخ می‌دهد. یکی از این سوءبرداشت‌ها، اشتباه‌گرفتن علائم اختلالات پردازش حسی و اوتیسم است. با توجه به عوارض و پیامدهای ناشی از این دو اختلال بر زندگی کودکان و روش‌های درمانی متفاوت آنها، فهم تفاوت اختلال یکپارچگی حسی در کودکان و اوتیسم اهمیت زیادی دارد.
اهمیت بررسی تفاوت اختلال یکپارچگی حسی و اوتیسم
چیزی بین 70 تا 90 درصد کودکان مبتلا به اوتیسم دارای علائم اختلال پردازش حسی نیز هستند، اما برعکس آن صادق نیست؛ یعنی تنها درصد کمی از کودکان مبتلا به اختلال یکپارچگی حسی دارای علائم اوتیسم هستند. بنابراین و قاعدتا آنها باید علل، علائم، عوارض و درمان‌های متفاوتی داشته باشند. اما متاسفانه به دلیل شباهتهای زیاد این دو اختلال با یکدیگر، گاهی حتی متخصصان هم اختلال پردازش حسی را با اوتیسم اشتباه می‌گیرند. برای فهم تفاوت بین این دو اختلال، ابتدا به‌صورت مختصر هر کدام از آنها را بررسی می‌کنیم.
بیشتر بخوانید: چالش های کودکان دیرآموز
ویژگی ها و علائم اختلال اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم با مشکلات نسبتا دائمی در 3 حوزه زیر مشخص می‌شود:
- تعاملات و ارتباطات اجتماعی محدود
- ضعف جدی در فهم نشانه‌های ارتباطی غیرکلامی و زبان بدن
- مشکل جدی در شروع، حفظ و درک روابط اجتماعی و دوستی‌ها
به دلیل تعاملات اجتماعی محدود، آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم حساسیت زیادی دارد. این اختلال دارای سطوح متفاوتی از شدت و تنوع وسیعی از علائم است. نشانگان این اختلال در دسته‌های زیر قرار می‌گیرند:
- رفتارهای تکراری و کلیشهای
- نیاز به ثبات و مشابهت و تنفر از تغییر
- علایق و الگوهای رفتاری ثابت و محدود
- بی‌نظمی در دریافت اطلاعات حسی و علایق نامعمول حسی-ادراکی
ویژگی ها و علائم اختلال پردازش حسی
اختلال یکپارچگی حسی در کودکان، اختلالی نسبتا رایج و البته تا حدودی ناشناخته است که حدود 16 درصد جمعیت با آن درگیر هستند و دارای 3 طبقه اصلی است:
- اختلال ناهماهنگی در پردازش حسی: گاهی واکنش افراطی و گاهی واکنش‌های سطحی و کمتر از حد مورد انتظار نشان می‌دهند.
- اختلال حساسیت افراطی: بدن‌شان محرکهای حسی را باشدت زیادی ادراک می‌کند؛ مثلا با کوچک‌ترین نخ‌کش‌شدن پیراهن، احساس ناراحتی می‌کنند.
- اختلال فقدان حساسیت به محرکهای محیطی: آنها معمولا درد را احساس نمی‌کنند و متوجه فشارهای خارجی مانند هل‌دادن نمی‌شوند.
این اختلال بر حواس بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و سیستم تعادل حسی-حرکتی ما تأثیرگذار است و دامنه وسیعی از علائم را ایجاد می‌کند:
- اجتناب افراطی
- احساس ناراحتی
- بدتنظیمی هیجانی
- اضطراب و ترس افراطی
- عدم تعادل حرکتی و انجام حرکات ناشیانه
- اختلالات یادگیری؛ از مقاله درمان اختلالات یادگیری برای حل این مشکل کمک بگیرید.
شباهت اختلال پردازش حسی و اوتیسم در چیست؟
بر اساس مطالعات موسسه تحقیقات برتر اختلال پردازش حسی، هر کدام از این اختلالات دارای الگوها و علائم متفاوت و متنوعی هستند. 2 نوع فرعی این اختلالات با یکدیگر مشابهت زیادی دارند:
- حساسیت افراطی به محرکهای محیطی مانند نور، صدا و حتی لباس
- پاسخ‌‌دهی ضعیف یا فقدان حساسیت به تحریکهای حسی مانند عدم ادراک درد، نور و صدا
از طرف دیگر و بر اساس تحقیقات انجمن ملی اوتیسم آمریکا، افراد مبتلا به اوتیسم دارای علائم بسیار متنوعی هستند که برخی از آنها در اختلال پردازش حسی نیز مشاهده شود:
- علایق وسواسی و محدود
- فقدان مهارتهای ارتباطی
- خودداری از ارتباط چشمی
- عادات خوردن و خوابیدن نامعمول
- واکنش‌های هیجانی عجیب‌وغریب
بنابراین به 2 دلیل کلی این اختلالات با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شود:
- مشابهت بین انواع مختلف این دو اختلال
- دامنه گسترده علائم اوتیسم و همپوشانی آنها با اختلال یکپارچگی حسی
این موضوعات باعث شده که دانشمندان و خانواده‌های کودکان مبتلا، علاقه زیادی به فهم ارتباط این دو اختلال با یکدیگر داشته باشند.
بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانان
رایج‌ترین مشکلات حسی در کودکان مبتلا به اوتیسم
اختلال پردازش حسی و دیگر اختلالات عصبی-تحولی مانند اوتیسم و بیش فعالی کودکان دارای شباهتهای زیادی در شبکه‌های عصبی و ساختارهای مغزی هستند. این شباهت‌ها باعث همپوشانی علائم آنها با یکدیگر می‌شود. علائم زیر، جزو رایج‌ترین نشانه‌های حسی و رفتاری مشترک این دو اختلال هستند:
- پردازش نامنظم اطلاعات حسی و کاهش سطح درگیری و تمرکز در فعالیت‌های مختلف
- تعامل محدود یا فقدان تعامل با دیگران به دلیل حساسیت‌های نامعمول
- رفتارهای نامناسب و کلیشهای به دلیل حساسیت افراطی
- تکانشگری و پرخاشگری در محیطهای شلوغ؛ برای حل این مشکل در فرزندان از مقاله تکانشگری کودکان کمک بگیرید.
- ضعف در مهارتهای حرکتی به دلیل فقدان بدن‌آگاهی (آگاهی از موقعیت اندام‌های بدن)؛ این مسئله در بروز مشکلاتی مانند کندنویسی دانش آموزان موثر است.
- بازیها و تفریحات محدود
تفاوت اختلال یکپارچگی حسی و اوتیسم
شباهت این دو اختلال با یکدیگر به معنای یکی‌بودن‌شان نیست و تفاوت‌های تشخیصی ظریفی بین آنها وجود دارد. مهمترین تفاوت این دو اختلال، به علل زیربنایی آنها مربوط است.
اگرچه هردوی آنها در زمینه ارتباطات و تعاملات اجتماعی دچار مشکل هستند، اما مشکلات هرکدام از آنها به علل مختلفی ایجاد می‌شود. به‌عنوان مثال، دلیل اجتناب از روابط اجتماعی در کودکان مبتلا به اختلال پردازش حسی، حساسیت افراطی به شلوغی است؛ اما علت اصلی تعاملات ضعیف کودکان اوتیستیک، عدم درک قواعد و الگوهای ارتباطی است. بازی‌های کاملا خودمحورانه و عدم تکلم نیز در کودکان اوتیستیک بیشتر دیده می‌شود.
اگر تشخیص اختلال پردازش حسی گرفته‌اید اما علائم دیگری مانند تأخیر زیاد در مهارتهای کلامی و اجتماعی مشاهده می‌کنید یا اگر صرفا به دلیل مشکلات حسی-ادراکی به فرزندتان برچسب اوتیستیک زده شده است، حتما باید با متخصصان سلامت روان در این زمینه مشورت کنید. آنها با بررسی جامع و کامل علائم این اختلالات، استفاده از راهنماهای تشخیصی و ردکردن اختلالات مشابه، مشکل اصلی فرزندتان را مشخص می‌کنند. این کودکان معمولا اضطراب زیادی را نیز تحمل می‌کنند که در این زمینه می‌توانید از مقاله علل اضطراب در کودکان و نوجوانان کمک بگیرید.
سخن پایانی
اختلالات یکپارچگی حسی و اوتیسم شباهتهای زیادی با یکدیگر دارند و به همین دلیل، تشخیص و افتراق آنها از یکدیگر اهمیت زیادی پیدا کرده است. تقریبا تمام کودکان اوتیستیک مشکلاتی را در پردازش حسی نشان می‌دهند؛ مثلا بیش‌ازحد نسبت به محرکهای محیطی حساسیت دارند یا برعکس، تحریکات حسی را ادراک نمی‌کنند. تنوع زیاد علائم و الگوهای رفتاری کودکان مبتلا به اوتیسم و همپوشانی این علائم با اختلال پردازش حسی نیز به پیچیدگی‌های تشخیصی اضافه می‌کند. البته می‌توان از روی علل بروز علائم، تا حدودی اختلال اصلی را تشخیص داد؛ مثلا فقدان مهارتهای ارتباطی در اوتیسم با عدم درک قوانین اجتماعی و در اختلال پردازش حسی با حساسیت یا عدم حساسیت افراطی ارتباط دارد. به‌هرحال، اگر در این زمینه با شک و شبهه مواجه شده‌اید، حتما به متخصصان سلامت روان مراجعه کنید.
سوالات متداول
- شباهتهای اختلال پردازش حسی و اوتیسم در چیست؟
هردوی آنها دارای انواع مختلفی هستند که در 2 طبقه با یکدیگر مشابهتهایی دارند: 1) این گروه به محرکهای محیطی مانند نور و صدا حساسیت زیادی دارند؛ 2) این گروه به تحریکهای حسی مانند درد، نور و صدا حساسیت بسیار کمی دارند. - اختلال پردازش حسی چه تفاوتی با اوتیسم دارد؟
علائم اختلال پردازش حسی به حساسیت افراطی یا عدم حساسیت به محرکهای محیطی و علائم اوتیسم، به ناتوانی در یادگیری مهارتهای ارتباطی و علایق محدود و وسواسگونه مربوط است. - مهمترین ضعفهای پردازش حسی کودکان مبتلا به اوتیسم چیست؟
پردازش نامنظم اطلاعات حسی، تعاملات محدود، رفتارهای نامناسب و کلیشهای، تکانشگری و پرخاشگری در محیطهای شلوغ، مهارتهای حرکتی ضعیف و بازیها و تفریحات محدود از مهمترین علائم مشترک این 2 اختلال هستند.
