اگر به دلیل نگرانی درباره امنیت فرزندتان، نداشتن وقت، بی‌حوصلگی یا اهداف ریز و درشت درسی، به کاهش زمان بازی بچه‌ها فکر می‌کنید، بد نیست کمی تجدید نظر کنید. به عنوان یک بزرگسال، ممکن است فراموش کرده حتی ساده‌ترین یا تکراری‌ترین بازی‌ها چقدر برای یک کودک اهمیت دارد. شاید به نظر برسد که بازی اولویت اصلی زندگی فرزندتان نیست. اما اگر تا پایان این مطلب با ما همراه باشید، خواهید فواید بازی چه در خانه و چه در فضای آزاد بیرون، چه تنهایی، چه دونفره یا گروهی، چیست و بازی چه اثراتی در رشد شخصیت کودکان دارد.
نقش بازی های کودکان در رشد آن ها
بازی به قدری برای رشد بهینه کودک مهم است که توسط کمیسیون عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد به عنوان حق هر کودک به رسمیت شناخته شده است. وقتی از بازی صحبت می‌کنیم، منظورمان بازیهای دیجیتالی با موبایل و تبلت نیست. بلکه بازی‌هایی مانند انواع بازی فکری، بازی حسی و حرکتی هستند که فرصت‌های واقعی برای فعالیت ذهنی و حرکتی کودکان ایجاد می‌کنند. در ادامه فواید بازی در رشد کودکان در ابعاد مختلف را بررسی کرده‌ایم.
مطلب تاخیر رشدی در کودکان را نیز مطالعه کنید.
اثر بازی در افزایش ضریب هوشی
بازی با اسباب‌بازی از زمان نوزادی تا ۳ سالگی، نقش مهمی در به‌کارگیری توانمندیهای متنوع ذهنی و افزایش ضریب هوشی کودکان دارد. ابعاد مختلف هوش که در مطلب هوش چندگانه هم به آن‌ها پرداختیم، مانند هوش تصویری، هوش زبانی، هوش حرکتی و سایر انواع آن، طی بازی مکررا به کار گرفته شده و مانند عضلات در ورزش، تقویت میشوند.
نقش بازی در رشد خلاقیت کودکان
اسباب‌بازی‌ها با ذوق و خلاقیت کودکان جان می‌گیرند. کودک به جای عروسک یا هر اسباب‌بازی دیگری، فکر می‌کند، احساس می‌کند، حرف می‌زند و به جای آن‌ها حل مسئله می‌کند. از طرفی بازی با بازی با خمیر، لگو و امثال این اسباب‌بازی‌ها، برای خلق ساختار و معنا، خلاقیت فضایی و تصویری کودکان را به کار می‌گیرد. بازی‌هایی که ساختار مشخصی ندارند و فضا برای خیال‌پردازی آزاد است، امکان رویاسازی بیشتری در اختیار بچه‌ها می‌گذارند.
فواید بازی در بهبود مهارت های کلامی
کودکان به جای اسباب‌بازی‌ها و با آن‌ها حرف می‌زنند همچنین در بازیهای گروهی باید با دیگر همبازی‌ها از طریق زبان تعامل کنند. بنابراین دایره لغات، جمله‌سازی و درک لحن و معانی یکی از فواید بازی برای کودکان است.
پیشنهاد مطالعه: تاثیر داستان و قصه بر یادگیری و رشد کودکان
فواید بازی در توسعه مهارت های حسی حرکتی
حتما دیده‌اید که نوزادان در ابتدا به سختی میتوانند اجسام را در دست بگیرند یا با نشانه‌گیری چیزی را بردارند. ارتباط بین مغز، چشم و عضلات به مرور تقویت میشود. بازی کردن با اجسام، در دست گرفتن و پرتاب کردن توپ، یا بازی‌هایی که به طور خاص برای تقویت مهارتهای حسی حرکتی کودکان طراحی شده‌اند، منجر به تسریع توانمندیهای حرکتی کودکان، یادگیری انجام حرکات ظریف (مانند بستن دکمه) و تقویت هوش حرکتی (یکی از انواع هوش چندگانه) و افزایش هماهنگی چشم و دست در کودکان میشوند. پیش از این بهترین بازی های حسی برای کودکان را نیز معرفی کرده‌ایم.
نقش بازی در مقابله با استرس و اضطراب
کودکان انرژی بالایی دارند و از طرفی با وجود سن کم، با استرس‌های خاص خود نیز روبرو میشوند. بازی کردن نه تنها برای کودکان که در هر سنی فرصتی چند ساعته برای مشغول شدن ذهن و جدا شدن از مشکلات و فشارهای معمول است. اگر فرزندتان انرژی زیاد و غیر قابل کنترل یا بیش‌فعالی دارد، درباره فواید ورزش برای کودکان بیش فعال نیز مطالعه کنید.
کودکانی که کمتر احساسات خود را به کلام درمی‌آورند، شاید بتوانند نظرات، تجربیات و حتی ناامیدی‌های خود را از طریق بازی بیان کنند. در نتیجه به والدین خود فرصتی برای به دست آوردن درک کامل‌تری از دیدگاه خود می‌دهند.
نقش بازی در رشد عاطفی کودکان
کودکان حین بازی احساسات مختلفی مانند ترس، غم، خوشحالی و هیجانات متفاوتی را تجربه می‌کنند. شدت و ضعف این احساسات و هیجانات حین بازی کم و زیاد میشود و فرصتی برای مواجهه کودک با درونیات خود، تجربه کردن احساسات و شناخت آن‌ها به دست می‌دهد و رشد عاطفی کودک را تقویت می‌کند.
تاثیر بازی بر رشد اجتماعی کودکان
بازیهای گروهی اغلب نیاز به تعامل کلامی یا غیر کلامی بین بازیکنان دارند. همانطور که در بازی درمانی برای کودکان خجالتی گفته شد، از این طریق حتی می‌توان شرم و خجالت کودکان را بهبود بخشید. کودکان به دلیل سرگرم شدن حین بازی و مفرح بودن بازی‌ها، فشار روانی کمتری در کنار دیگران احساس می‌کنند و به تعامل ترغیب میشوند.
اثر بازی در افزایش اعتماد به نفس
تشویق‌های به اندازه همبازی‌ها و والدین حین بازی، تجربه برد، همکاری، ایجاد صمیمیت حین بازی با دیگران، به نفع احساس ارزشمندی، مفید بودن و اعتماد به نفس کودکان هستند. همه آنچه کودکان با تکرار بازی‌ها یاد می‌گیرند به احساس توانمندی و در نتیجه تقویت خودانگاره مثبت کودک کمک می‌کنند.
نقش بازی در تحمل شکست و ناکامی
روانشناسان پیشنهاد می‌کنند که در بازی‌ها فقط به دنبال ساختن و برنده شدن کودک نباشیم. کودکان میتوانند حین بازی اولین شکست‌ها را با فروریختن سازه لگویی تجربه کنند. نکته مهم این است که در این نقطه می‌توان به کودک نشان داد که شکست خوردن بخشی از بازی (و زندگی) است و از طرفی می‌توان دوباره از اول تلاش کرد. البته الگوسازی والدین در شکست حین بازی، نقش موثری در این موضوع دارد.
یادگیری همکاری و کارگروهی با بازی
بازی های گروهی و تعاملی فرصت بسیار خوبی برای تمرین و یادگیری مجموعهای از مهارتهای ارتباطی و تقویت هوش هیجانی کودک هستند. کودکان باید حین بازی به دیگران خوب گوش بدهند، رفتار و کلام بازیکنان را زیر نظر بگیرند، با همگروهی‌های خود برای رسیدن به هدف مشترک (برنده شدن) همکاری کنند. وظایف خودشان را در بازی به درستی انجام بدهند و در نتیجه از خودشیفتگی و خودمحوری فاصله بگیرند. از طرفی بازی گروهی به نوعی تمرین احترام به دیگران نیز است.
نقش بازی در رشد قدرت تصمیم گیری و انتخاب
وقتی اجازه می‌دهیم بازی کودک محور باشد، بچه‌ها مهارتهای تصمیم‌گیری را تمرین می‌کنند، با سرعت خودشان حرکت می‌کنند، حوزه‌های مورد علاقه‌شان را کشف می‌کنند و در نهایت به طور کامل درگیر علایقی هستند که می‌خواهند دنبال کنند.
نقش اسباب بازی در رشد کودکان
اگر می‌خواهید بازی کردن صرف نظر از سرگرمی، منفعت آموزشی نیز داشته باشد، بهتر است متناسب با هدفی که دارید در انتخاب وسایل و نوع بازی‌ها دقت کنید. اغلب والدین نمی‌دانند چه بازی به رشد کودکان کمک بیشتری می‌کند. در ادامه نکاتی ذکر کرده‌ایم که در انتخاب به شما کمک می‌کنند. ضمن اینکه پیشنهاد می‌کنیم اگر بین انتخاب اسباب‌بازی‌های پرزرق و برق و لوازم سواده تردید دارید، سری به مطلب اسباب بازی سنتی یا دیجیتال بزنید.
توپ یکی از ساده‌ترین وسایل بازی است که می‌توانید با آن بازیهای آموزشی و مهارتی هم طراحی کنید. پیشنهاد می‌کنیم ۶ پیشنهاد جذاب ما را در مطلب بازی با توپ مطالعه کنید.
اسباب بازی درگیر کننده
باید حواسمان باشد که نقش بازی در رشد کودکان زمانی محقق میشود که اسباب بازی به جای کودک فکر نکند، عملکرد نداشته باشد و کودک را به یک ناظر حواس‌پرت تبدیل نکند. نور، صدا و حرکت اسباب‌بازی‌های پیشرفته نفعی برای رشد کودکان ندارد. در حالی‌که اغلب اسباب‌بازی‌های سنتی و ساده، ذهن و کنجکاوی کودکان را درگیر کرده و آن‌ها را به مشارکت موثر ترغیب می‌کند.
بد نیست سری به مطلب بازی با کاغذ بزنید که بسیار ساده در خانه قابل انجام است و به شدت بر خلاقیت کودکان اثرگذار است.
بازی با محوریت کودک
بیشتر بازیهای گروهی با محوریت توانمندی بزرگسالان هستند، اما وقتی بازی توسط بزرگسالان کنترل میشود، کودکان به قوانین و نگرانی‌های بزرگسالان تن می‌دهند و برخی از مزایایی را که بازی به آن‌ها ارائه می‌دهد، به ویژه رشد خلاقیت، رهبری و مهارتهای گروهی را از دست می‌دهند.
اسباب بازی چند عملکردی
برخی از وسایل بازی امکان بازیهای متنوع و خلاقانه را ایجاد می‌کنند. مثلا لگو یا انواع کیت‌های خانه‌سازی، خمیربازی و وسایل نقاشی که هر کودکی با روش و انتخاب خودش و بر اساس توانمندی‌هایش از آن‌ها استفاده می‌کند. از طرفی مهارتهای کار با این اسباب‌بازی‌ها نیز به مرور تقویت میشود.
بازی های تکرار پذیر
برخی از بازی‌ها فقط در ابتدا جذابیت دارند و بعد از چند دور تکرار، همه‌چیز یکنواخت میشود. هرچه روش بازی یا اسباب‌بازی نیازمند خلاقیت بیشتری باشد و فضایی آزادانه برای کودک ایجاد کند، تکرارپذیری و تنوع آن بالاتر باشد، در نهایت کسل‌کننده نخواهد بود. این نوع بازی‌ها برای هدف افزایش خلاقیت، حل مسئله و خیال‌پردازی مناسب‌تر هستند.
بازی های نیازمند حل مسئله
یک سری از مهارت‌ها مانند سواد مالی را می‌توان به وسیله بازی‌هایی که نیاز به حل مسئله دارند، به کودک آموزش داد. کودکان برای حل مسائل حین بازی، باید از اطلاعات مختلف حین بازی استفاده کنند، تجزیه و تحلیل انجام دهند، سرعت عمل به خرج بدهند و در نهایت نتیجه‌گیری کنند. پازل، بسیاری از بازیهای کارتی و رومیزی مانند جالیز و ایروپولی برای این هدف مناسب هستند.
بازی های مناسب گروه های سنی مختلف
بازی با والدین، پدربزرگ و مادربزرگ و فامیل‌ها، یکی از ملزومات بازی گروهی با کودکان است. بنابراین اگر هدفتان از بازی تقویت مهارتهای اجتماعی کودک است، بازی‌هایی انتخاب کنید که برای محدوده سنی بزرگ‌تری مناسب باشند. پیشنهاد می‌کنیم سری هم به معرفی بازی های دونفره خانگی بزنید و ساده، مفرح و در عین حال آموزنده هستند.
سخن پایانی
بازی‌ها ابزاری ناب و بی‌همتایی برای رشد کودکان هستند. بدون اینکه لازم باشد آن‌ها را با تنبیه و سختی به سمت یادگیری بکشانید، می‌توانید یک بازی آموزشی مهیا کنید و خیالتان راحت باشد که فرزندتان بدون هیچ مقاومتی حاضر است ده‌ها بار آن را با تمرکز تکرار کند!
طی دوران رشد، دامنه توجه و مهارتهای فیزیکی و نحوه بازی کودک تغییر می‌کنند. خلاق‌تر میشود و با شیوه‌های متنوع‌تری در بازی‌ها کنجکاوی نشان می‌دهد. کودکان طی دوره رشد، به مرور به فضا و زمان بیشتری برای بازی نیاز دارند و باید بازیهای متناسب با سن آن‌ها را انتخاب کرد.
سوالات متداول
- نقش بازی در رشد کودکان چیست؟
بازیهای مختلف و هدفمند میتوانند به رشد هوش، خلاقیت، تابآوری، پرورش مهارتهای کلامی، کار گروهی و حل مسئله، توسعه توانمندیهای جسمی و حرکتی کمک کنند. - نقش بازی در رشد شناختی کودکان چیست؟
تمام مهارتهای شناختی مانند حافظه، تشخیص الگوها، درک مطلب، تجزیه و تحلیل و پردازش دیداری و شنیداری طی بازیهای هدفمند تقویت میشوند. - تاثیر بازی بر رشد اجتماعی کودکان چیست؟
کودکان حین بازی باید با دیگر بازیکنان تعامل کنند، نوبت را رعایت کنند، با همگروهی خود همکاری کنند، به هدف مشترک فکر کنند، خوب بشنوند و افکار خود را به کلام دربیاورند، در نتیجه مجموعهای از مهارتهای اجتماعی حین بازی تقویت میشود.
