ترک تحصیل دانش‌آموزان هم برای خود آنها هم برای جامعه هزینه‌ها و پیامدهای بلند مدتی دارد که بهتر است خانواده‌ها و خود شخص، پیش از هرگونه کار شتابزده، با عوامل و راه‌های مبارزه با آن آشنا شوند. بسیاری از کودکان و نوجوانان که رشد جسمی، قد و وزن آنها حکایت از بهنجار بودنشان دارد. به خوبی صحبت میکنند، بازی میکنند، مثل سایر همسالانشان ارتباط برقرار میکنند و در خانه هم رفتار و اخلاق عادی دارند. اما وقتی موقع درس و خواندن و نوشتن فرا می‌رسد، دچار مشکلات متعددی مانند کاهش انگیزه، استرس و اضطراب فراوان میشوند. به همین دلیل شاهد ترک تحصیل دانش آموزان در مقطع متوسطه هستیم و می‌خواهیم در این مطلب به دلایل ترک تحصیل، عواقب و روش‌های پیشگیری از آن بپردازیم.
دلایل ترک تحصیل
ترک تحصیل دانش آموزان دلایل متعدد فردی، اجتماعی و سیستمیک دارد و تک عاملی نیست. درسال‌های اخیر عوامل مختلف فرهنگی، فردی، سیستمی و اقتصادی عللی برای ترک تحصیلات و بازماندگی از تحصیل افزایش یافته‌اند. نوجوانی، دوران گذر از بحران‌های هویتی، روحی و جسمی فراوانی است که بر روی عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان و میل و رغبت آنها برای درس خواندن اثر می‌گذارد. علل مختلفی که می‌توان برای ترک تحصیل در دبیرستان برشمرد را در ادامه توضیح داده‌ایم. همچنین پیشنهاد می‌کنیم مطلب مشکلات تحصیلی نوجوانان را مطالعه کنید.
کسب درآمد
یک علت ترک تحصیل پسران این است که اکثرا سودای کسب درآمد را در ذهن دارند و با توجه به مهارت‌محور شدن بسیاری از مشاغل مانند برنامه‌نویسی تصور میکنند بدون داشتن تحصیلات می‌توانند در بازار کار موفق شوند. برخی هم دوست دارند در بازار کار آزاد فعالیت کنند.
افسردگی نوجوانان
افسردگی در این روزگار شیوع بالایی در همه سنین دارد. نوجوانی نیز به دلیل تغییرات روحی و جسمی و دنیایی بین کودکی و بزرگسالی، دانش‌آموزان را با مشکلات هویتی مواجه می‌کند. حساسیت بالای افراد در این سنین و شکنندگی، باعث بروز افسردگی می‌شود. هرچند این مشکل دلایل بسیار زیادی دارد، اما در هر حال عامل زمینه‌ای حتی برای سایر دلایل ترک تحصیل در دبیرستان است. افسردگی انواع مختلفی دارد و علائم آن بین نوجوانان می‌توانند بسیار متنوع و متفاوت باشند. حتی پرخاشگری و خلق حساس هم ممکن است از نشانههای افسردگی باشند.
اختلال اضطراب اجتماعی
فرد مبتلا به این مشکل از حضور در محیط‌های شلوغ احساس اضطراب بسیار زیادی میکنند. مثلا از قضاوت دیگران یا تحقیر شدن می‌ترسند و ممکن است این ترس شدید مانع از حضور آنها در فضای مدرسه و محرک ترک تحصیل باشد. حمله عصبی یا اضطراب شدید موقع پاسخ دادن به سوالات یا امتحان کتبی باعث افت نمرات دانشآموز میشوند و او را از ادامه تحصیل نا امید میکنند.
اختلالات یادگیری
تعاریف بسیاری برای اختلالات یادگیری وجود دارند اما به طور کلی اختلال در یک یا چند فرایند روانی برای درک یا استفاده از زبان شفاهی یا کتبی است. این اختلال باعث عدم توانایی کامل در گوش کردن، فکر کردن، صحبت، خواندن، نوشتن یا انجام محاسبه‌های ریاضی می‌شود. این اختلال می‌تواند در افرادی با ظاهر معمولی یا حتی ضریب هوشی نرمال هم دیده شود و راه تشخیص آن مراجعه به روانشناس و انجام تست‌های خاص است.
محیط مدرسه و کادر آموزشی
کمبود امکانات درسی، مشکلات سیستم آموزشی و جذاب نبودن فضای مدرسه و آموزش علاقه دانش‌آموزان را به تحصیل کم میکنند. برخی از مدارس نیز شرایط سختی برای دانش‌آموزان ایجاد میکنند که باعث زده شدن آنها می‌شود. سختگیری زیاد قوانین آموزشی یا اخلاقی، ساعات زیاد درس خواندن یا برخورد نامناسب معلمان یا کادر مدرسه از جمله عوامل بی انگیزه شدن دانش‌آموزان خصوصا در سنین نوجوانی و از دلایل ترک تحصیل آنها هستند. مدارس باید توجه بیشتری به پرورش و رشد خلاقیت دانش‌آموزان داشته باشند و به رشد علایق آنها علاوه بر محفوظات هم توجه کنند.
اختلافات در خانواده
اختلاف در خانواده بین والدین یا بین والدین و نوجوانان، تأثیر بسیار نامناسبی روی روحیه آنها دارد. عدم تمرکز، افسردگی و اضطراب از نشانههای مشکلات خانوادگی هستند که در نهایت خود را با افت تحصیلی نشان می‌دهند. در نهایت نیز ممکن است کاهش نمرات دانشآموز را ترغیب به ترک تحصیل کند.
مشکلات مالی در خانواده
مشکلات اقتصادی و کوشش والدین برای برطرف کردن این مشکلات می‌تواند عاملی برای عدم پیگیری شرایط درسی و عدم رسیدگی، تربیت و آموزش فرزندان باشد. این خود می‌تواند عامل اثرگذاری برای افت تحصیلی و ترک تحصیلی در دانش‌آموزان باشد. از طرفی ممکن است دانش‌آموزان برای حمایت از خانواده بیشتر به دنبال کار کردن بروند تا اینکه به فکر برنامه‌ریزی طولانی مدت برای درس و ورود به شغل ناسب باشند.
اختلالات روحی دانش آموزان
اختلالات روحی منحصر به افسردگی و اضطراب نمی‌شوند و طیف وسیعی از مشکلات مانند دوقطبی یا شخصیت مرزی هم از عوامل عدم ثبات و در نهایت افت تحصیلی هستند. برای تشخیص این اختلالات به هیچ عنوان به مطالب عمومی اکتفا نکنید چون نیاز به نظر تخصصی روانشناس و روانپزشک دارند.
اختلال عدم تمرکز بزرگسالان یا ADHD
یکی از اختلالات رایج در سنین نوجوانی و بزرگسالی که می‌تواند دانش‌آموزان دبیرستانی را هم درگیر کند، بیش فعالی و عدم تمرکز است. این اختلال هم علائم متعددی دارد و منجر به افت تحصیلی نوجوانان می‌شود که با ایجاد حس شکست یا ناتوانی در فرد می‌تواند عامل محرکی برای ترک تحصیل باشد.
مشکلات جسمی دانش آموز
برخی از دانش‌آموزان دارای نیروی جسمانی ضعیفی هستند و سلامت عمومی خوبی ندارند و بنابراین نمی‌توانند به اندازه کافی کوشش و فعالیت داشته باشند. ضعف در بینایی و شنوایی، مشکلات جسمانی که باعث آزار دیدن از دانش‌آموزان یا تمسخر میشوند همگی از جمله عواملی هستند که دانشآموز را به فکر ترک مدرسه و درس می‌اندازند.
دوستی های آسیب زا
فضای دوستی یا تحصیل دانش‌آموزان ممکن است برای آنها آسیب زننده باشد و به مرور باعث جدایی از درس و مدرسه شود. یک علت ترک تحصیل پسران نیز آزارهای فیزیکی یا کلامی و مورد قلدری قرار گرفتن در مدرسه است.
روش های پیشگیری از ترک تحصیل
در بخش قبلی عوامل ترک تحصیل دانش آموزان را برشمردیم. راه اصلی جلوگیری از ترک تحصیل نوجوانان اولا شناخت درست و به موقع این عوامل و سپس پیدا کردن راه حل برای درمان مشکلات یا اختلالات روحی است. نحوه برخورد والدین و معلمان با دانش‌آموزی که دچار افت تحصیلی شده برای پیشگیر از ترک تحصیل اهمیت فراوانی دارد در غیر این صورت می‌تواند باعث دامن زدن به بی انگیزگی فرد شود. در این بخش می‌خواهیم مواردی را توضیح دهیم که می‌توانند کاهش انگیزه احتمالی دانش‌آموزان را بهبود دهند.
داشتن ارتباط خوب با نوجوانان
اختلافات درون خانواده، عدم درک متقابل، اینکه نتوانید با فرزندتان صحبت کنید یا محبت خود را به او نشان دهید، بسیاری از مشکلات روحی و خلقی را در پی خواهد داشت. برای اینکه بتوانید ارتباط مناسبی با فرزندتان داشته باشید، خصوصا پس از فرا رسیدن نوجوانی، از کتب مناسب یا روانشناسان کمک بگیرید. ارتباط موثر شما با نواجوانتان کمک می‌کند که در زمان بروز بحران‌ها، به صحبت‌های شما بهتر گوش دهند. در این مورد می‌توانید مطلب تشویق برای درس خواندن را هم مطالعه کنید.
مراجعه به روانشناس
اختلالات روحی و روانی دانش‌آموزان دلیل عمده فکر آنها به ادامه ندادن تحصیل است. برای تشخیص، کنترل و درمان درست باید حتما به روانشناس مراجعه کنید. حتی در صورت نیاز مراجعه به روانپزشک و مصرف دارو می‌تواند برای جلوگیری از وخیم شدن شرایط روحی دانش‌آموزان ضرورت داشته باشد.
صحبت با معلمان و مسئولان مدرسه
گاهی لازم است مسئولان و معلمان را در جریان مشکلات فرزندتان قرار دهید. بسیاری از مشکلات ممکن است با صحبت کردن بهبود پیدا کنند یا حل شوند.
تغییر مدرسه
در صورتی که هر نوع مشکل در سیستم آموزش، رفتار معلان و کادر مدرسه، رفتار دانش‌آموزان با فرزند شما باعث فکر به ترک تحصیل شده، مدرسه‌ای مناسب و استاندارد برا او پیدا کنید.
تغییر محیط زندگی
اگر فکر می‌کنید دوستی‌های نامناسب در محل زندگی شما یا شرایط محیطی بد، روی رفتار و عملکرد نوجوانتان اثر منفی گذاشته، تغیی محیط زندگی می‌تواند گزینه خوبی برای دور شدن از فضای ناناسب و یک شروع جدید باشد.
صحبت از تجربیات دیگران
اگر ارتباط خوبی با فرزندتان دارید و او سعی می‌کند با دلایل به ظاهر منطقی مانند کار و کسب درآمد ترک تحصیل را توجیه کند، می‌توانید با او صحبت کنید. از تجربیات افراد دیگری که ترک تحصیل کرده‌اند و یا برعکس از تجربیات افرادی که درس خود را ادامه داده‌اند و به موفقیت رسیده‌اند صحبت کنید. حتی می‌توانید او را با چنین افرادی آشنا کنید تا مستقیما با آنها صحبت کند. سخنرانی‌های افراد موفق یا افرادی که با شکست در زندگی روبرو شدند اما همچنان تلاش کرده‌اند را با ه گوش بدهید.
رسیدگی به شرایط جسمی دانش آموز
اگر فرزندتان به هر دلیل و به خاطر مشکلات جسمانی، دچار کاهش انگیزه برای درس خواندن شده، ضرورت دارد در کنار صحبت با مشاور، صحبت با کادر مدرسه و معلمان، به رفع و بهبود مشکلات او بپردازید.
عواقب ترک تحصیل
برخی از دانش‌آموزانی که به هر دلیل از درس و آموزش زده شده‌اند، باور دارند که وارد شدن به بازار کار، کسب درآمد، کمک مالی به خانواده و کسب تجربه از فواید ترک تحصیل هستند. اما آیا واقعا این موارد را یاد در سنین نوجوانی و لزوما با ترک تحصیل تجربه کنند؟ طبیعتا می‌شود امکان تجربه کاری و کسب درآمد را با نظارت والدین طوری که به تحصیلات دانش‌اموزان لطمه نخورد، فراهم کرد. دانش‌آموزان و والدین باید با عواقب ترک تحصیل آشنا شوند تا بی‌مهابا روی این کار پافشاری نداشته باشند. از جمله پیامدهای ترک تحصیل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نداشتن امکان ارتقای شغلی
- احساس کمبود اعتماد به نفس
- کمبود مهارت‌های اجتماعی و اطلاعات عمومی
- عدم یادگیری برخی از مهارت‌های فردی مانند حل مسئله
- بی‌تجربگی و نداشتن دانش کافی در پرورش فرزند
- کار در فضای اجباری و عدم کشف علایق و استعدادها
- ناتوانی در تامین خواسته‌های مالی
- ازدواج اجباری دختران برای تأمین نیازهای مالی
سخن پایانی
مدرسه محیطی نه فقط برای آموزش درس و تحصیل، بلکه فضایی برای یادگیری مهارت‌های اجتماعی نیز هست. بنابراین نوجوانان با ترک محیط مدرسه دچار آسیب‌های جدی خواهند شد. با شناخت عوامل ترک تحصیل دانش‌آموزان و سعی در رفع آنها می‌توان به پیشگیری از ترک تحصیل پرداخت. والدین باید مرتبا به عملکرد تحصیلی بچه‌ها توجه کنند و در صورت بروز نشانههای رفتاری مانند پرخاشگری، افسردگی، خلق پایین یا اصرار به ترک تحصیل، دنبال یافتن دلایل افت تحصیلی و بی‌انگیزگی فرزندشان باشند. تشخیص به موقع مشکلات، درمان و اقدامات به موقع مانند آنچه در این مطلب گفتیم، مانع ترک تحصیل بچه‌ها میشوند.
سوالات متداول
- چرا نوجوانان ترک تحصیل میکنند؟
عوامل فردی، اجتماعی و سیستماتیک مختلفی برای ترک تحصیل مانند افسردگی، مشکلات روحی و جسمی، مشکلات اقتصادی وجود دارند که در این مقاله مفصل به آنها پرداختیم. - آیا ترک تحصیل فایدهای دارد؟
ممکن است نوجوانان برای ترک کردن مدرسه، در کوتاه مدت فوایدی مانند کسب درآمد و وارد شدن به بازار کار ببیند اما عواقب ترک تحصیل در طولانی مدت نه فقط در زندگی شخصی و شغلی آنها، بلکه در جامعه نیز پدیدار خواهند شد. - روش های پیشگیری از ترک تحصیل چه هستند؟
این پیشگیری نباید مختص به زمانی باشد که دانشآموز به فکر ترک درس و مدرسه افتاده است بلکه باید از کودکی با پیگیری مداوم شرایط فرزندتان مراقب نشانههای خطر باشید که موجب کاهش انگیزه و میل آنها به تحصیل میشوند.
