یکی از مشکلات اساسی در نظام آموزشی سنتی، عدم استفاده از ابزارها و روشهای نوین در انتقال مفاهیم و آموزش به دانش‌آموزان است. در انواع روش تدریس ابتدایی که به عنوان روش های تدریس نوین معرفی می‌شوند، معلمان از تمام ظرفیت، امکانات و منابع برای درگیر کردن دانش‌آموز در فرایند یادگیری استفاده می‌کنند. به این ترتیب دانش‌آموزان صرفا دریافت‌کننده اطلاعات تئوری معلم نیستند. بلکه مهارت‌های ضروری مانند تفکر، خلاقیت، نقد، تحلیل، تفسیر و کار گروهی را تمرین می‌کنند. در این مطلب به معرفی انواع روش های تدریس ابتدایی پرداخته‌ایم که برای استفاده دقیق‌تر از آن‌ها، نیاز به آموزش معلمان در قالب دوره‌ها و کارگاه‌ها وجود دارد.
انواع روش تدریس نوین برای مقطع ابتدایی
در روش های نوین آموزش ابتدایی، فعالیت دانش‌آموزان در کلاس و رشد همه جانبه آن‌ها اهمیت بیشتری دارد. روشهای آموزش سنتی حاصل نگاه تک بعدی به آموزش وجود داشت و معلم تنها ارائه دهنده اطلاعات و انتقال دهنده آن‌ها به دانش‌آموز محسوب می‌شد. در این روش‌ها تاکید بر کسب وضعیت بهتر در خروجی (نمرات امتحانی) دانش‌آموزان بود. با توجه به تغییرات مداوم و پیشرفت هر روزه دانش و از طرفی اهمیت هرچه بیشتر توانمندی‌های فردی در کنار اطلاعات علمی، روشهای تدریس در دوره ابتدایی باید دگرگون شوند.
در ادامه تعدادی از بهترین روشهای تدریس مقطع ابتدایی را توضیح داده‌ایم که می‌توانید با استفاده از کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی مختلف فرابگیرید. از طرفی باید توجه داشت که با وجود مزایای این روش‌ها، نمی‌توان برای همه دروس الگوی واحدی در آموزش به کار گرفت.
پیشنهاد می‌کنیم به غیر از این مقاله، درباره روش یادگیری اکتشافی نیز بخوانید.
روش تدریس نمایشی
تدریس نماشیشی یکی از روش های تدریس نوین و خلاقانه است که در آن از ابزارهای کمک آموزشی برای آزمایش تجربی، نمایش و تصویر، برای جذاب‌تر کردن مطالب و آموزش فعالانه استفاده می‌شود. قابلیت‌های این روش در استفاده از بازی و آهنگ، آن را برای استفاده گام به گام مطالب خصوصا در پایه‌های اول تا سوم ابتدایی مناسب میکند. آموزش مفاعیم انتزاعی، مطالب تجربی و زبان دوم به کودکان نیز با استفاده از روش تدریس نمایشی آسان‌تر می‌شود.
درباره زبان دوم توصیه می‌کنیم مطالب آموزش زبان به کودکان و فواید آموزش زبان دوم به کودکان را نیز مطالعه کنید.
در این روش معلم می‌تواند مفاهیم جدید را آمزش دهد یا با مشارکت دانش‌آموزان آنچه را که از قبل می‌دانند از طریق نمایش، تفهیم کند. دانش‌آموزان در روش تدریس نمایشی یاد می‌گیرند آنچه به صورت تئوری آموزش داده می‌شود را به اجرا در بیاورند و به مفاهیم تسلط پیدا کنند. مهم است که در این فرآیند تا جای ممکن فرصت تجربه، آزمون و خطا به دانش‌آموز فراهم شود.
مزایا و محدودیت های روش تدریس نمایشی
نکات مثبت روش نمایشی عبارتند از:
- لمس مفاهیم به صورت واقعی
- تقویت یادگیری و ادراک مطالب
- آموزش غیر مستقیم مطالب درسی
- ایجاد انگیزه و اشتیاق یادگیری
- ایجاد رقابت سالم بین دانش‌آموزان
- ایجاد تنوع و افزایش تحرک در کلاس درس
- تقویت حس اعتماد به نفس دانش‌آموزان
- آموزش ساده‌تر مفاهیمی که انتقال آن‌ها از طریق کلام غیر ممکن یا مشکل است.
- امکان تکرار و تمرین و کسب مهارت
از محدودیت‌های روش نمایشی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- نیاز به منابع و تجهیزات
- نیاز به زمان بیشتر
- مشکل بودن کنترل کلاس و دانش‌آموزان
- احتمال یادگیری اشتباه در صورت اجرای غیر اصولی
- امکان عدم درک ارتباط بین نمایش و اهداف یادگیری
روش تدریس اکتشافی
روش اکتشافی یا کشف، یکی از روش های تدریس نوین و خلاقانه محسوب می‌شود که ساده‌ترین شکل یادگیری مبتنی بر تحقیق است. در این مسیر دانش‌آموزان باید درباره یک موضوع یا مسئله را با استفاده از ابزارهای فعلانه، کسب اطلاعات، تفسیر علل و اثرات مورد بررسی قرار دهند و درباره آن نتیجه‌گیری کنند. معلم باید تمام منابع و اطلاعات لازم را در اختیار دانش‌آموزان بگذارد اما راهنمایی او حداقلی باشد. اما معلم می‌تواند در ابتدا مسیر رسیدن به پاسخ را گام به گام برای دانش‌آموزان توضیح بدهد. همچنین در طول فعالیت، پیشنهاد، پرسش و نکات لازم را ارائه دهد. به این ترتیب از سردرگمی زیاد یا چهارچوب ایجاد کردن برای دانش‌آموزان جلوگیری می‌شود. این روش اغلب در قالب گروه پاسخ‌دهی بهتری دارد.
پیشنهاد مطالعه: آموزش مفهوم زمان به کودکان و آموزش جدول ضرب به کودکان
مزایا و محدودیت های روش تدریس اکتشافی
از فواید اجرای صحیح این روش میتوان موارد زیر را برشمرد:
- ارائه موضوعاتی که ذاتا برانگیزاننده و اشتیاق‌آور هستند.
- انجام فعالیت‌های معنی‌دار و فعالانه در راستای کشف
- کسب مهارت‌های تحقیقی
- افزایش قدرت تفکر
- یادگیری مهارت‌ها و روش‌ها در موقعیت
- تشویق دانش‌آموزان به استقلال در یادگیری
- بهبود قدرت به خاطر سپردن مسائل به دلیل فعالانه بودن یادگیری
- بهبود مهارت‌های کار گروهی
موارد زیر نیز از معایب روش تدریس اکتشافی هستند:
- وقت‌گیر بودن
- نیاز به محیط غنی از منابع و دسترسی به منابع
- نامناسب بودن برای دانش‌آموزان فاقد دانش کافی در تحلیل و تفسیر
- نمی‌توان به طور موثر بر فعالیت دانش‌اموزان نظارت داشت.
- در این روش فعالیت لزوما مساوی با یادگیری عمیق نیست.
- برای کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری قابل اجرا نیست.
- نیازمند آموزش و تجربه عملی و کارگاهی برای مربیان و معلمان
روش تدریس کاوشگری
- هدف: هدف اصلی از این روش تدریس ابتدایی آموزش و تقویت فرایندهای تفکر استقرایی و استدلال علمی در نوآموزان است.
- همه چیز به صورت مسئله در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد تا از طریق فکر کردن، کاوش، تحقیق و جمع‌آوری شواهد در نهایت به یک جمع‌بندی و نتیجه گیری برسند.
- دانش‌آموزان علاوه بر کسب دانش، با مهارت‌های تجزیه و تحلیل، تفکر انتقادی، تفکر خلاق و روش علمی هم آشنا می‌شوند و آن‌ها را تمرین می‌کنند.
- کنش و واکنش بین دانش‌آموز و معلم، مشارکتی و هر نوع اظهار نظر، طرح سوال یا ابراز عقیده آزاد است.
- معلم نقش راهنما یا به نوعی تسهیلگر را ایفا میکند و نباید به صورت مستقیم داده و اطلاعات را ارائه دهد.
- هیچکس پذیرنده یا دریافت‌کننده محض اطلاعات نیست.
- منابع آموزش کاوشگرانه نیز محدود به کتاب درسی نمی‌شوند و دانش‌آموزان باید از همه منابع دیگر مانند آزمایشگاه، فیلم، موزه و اینترنت استفاده کنند.
روش تدریس کاوشگری شامل ۵ مرحله اصلی است:
- درگیر کردن دانش‌آموز با موقعیت دارای مسئله
- گردآوری اطلاعات
- آزمایش کردن اطلاعات
- سازماندهی اطلاعات
- تحلیل جریان کاوشگری
مزایا و محدودیت های روش تدریس کاوشگری
مزایای این روش شامل موارد زیر است:
- قابل اجرا در همه سنین و پایه‌های تحصیلی
- تقویت روش‌ها و نوع نگاه ضروری برای یک ذهن کاوشگر
- استقلال در یادگیری و حل مسئله
- خوداتکایی و خود کنترلی بیشتر
- برانگیختن هیجانات و کشف علاقه واقعی دانش‌آموزان
- آموزش کار گروهی در مدرسه و تقویت روحیه همکاری
- تقویت و بهبود توانایی تحمل ابهام و پذیرش تفاوت در نگرش‌ها
تدریس کاوشگرانه محدودیت‌هایی نیز دارد که عبارتند از:
- نیاز به زمان بیشتر
- نیازمند ابزراها و منابع لازم برای کاوشگری
- نیاز به آموزش و کسب تجربه معلمان
- محدودیت در اجرای موثر
روش تدریس مشارکتی
- این روش به صورت کلی اشاره به مشارکت دانش‌آموزان در کلاس و یادگیری گروهی دارد.
- از روش مشارکتی میتوان به موازات سایر روش‌ها استفاده کرد.
- تکیه و اساس اصلی روش تدریس مشارکتی، دخالت دانش‌آموزان در فرایند یادگیری و در قالب گروه است.
- دانش‌آموزان به گروه‌های کوچکی تقسیم می‌شوند و در هر گروه مطالب درسی مورد بحث و تبادل نظر قرار می‌گیرد.
- در انتها هر گروه باید جمع‌بندی خود از مباحث را در اختیار بقیه کلاس بگذارد.
- دانش‌آموزان نسبت به روشهای سنتی نقش فعالانه‌تری در یادگیری دارند.
- معلم می‌تواند با طرح سوالات عمیق‌تر، دانش‌آموزان را به بررسی و عمیق شدن در مطالب تشویق و آن‌ها را در یک رقابت مثبت درگیر کند.
نکته مهم اینکه، هر روشی که با استفاده از تشکیل گروه‌های کوچک باشد، روش تدریس مشارکتی محسوب نمی‌شود. ناهمگونی در ویژگی‌های دانش‌آموزان هر گروه، مشارکت بر اساس توانمندی و علاقه، عدم برتری گروه‌ها بر یکدیگر و ارزشیابی صحیح از الزامات اجرای صحیح این روش است.
به عنوان یکی از بهترین روشهای ارزیابی، به مقاله ارزشیابی کیفی توصیفی نیز سری بزنید.
مزایا و محدودیت های روش تدریس مشارکتی
مزایای روش تدریس مشارکتی عبارتند از:
- یادگیری تعامل و همکاری در قالب تیم
- استفاده از ظرفیت‌های متفاوت هر فرد در گروه
- یادگیری و تمرین مهارت گفتگو
- بیان آزادانه نظرات
- افزایش تاب‌آوری در مقابل نظرات مخالف
- تقویت انتقادپذیری
- افزایش حس مسئولیت‌پذیری در قبال دیگران
- افزایش اشتیاق به یادگیری و روحیه کاوشگری
درباره آموزش مهارت نه گفتن به کودکان که از مهمترین توانمندی‌های دوره کودکی است نیز بیشتر بخوانید. محدودیت‌های روش مشارکتی نیز شامل موارد زیر است:
- نیاز به زمان بیشتر
- چالش‌های رفتاری درون گروهی و بین گروهی
سخن پایانی
هدف از آشنایی با روشهای نوین آموزش ابتدایی و استفاده از بهترین نوع آن متناسب با پایه تحصیلی و توانمندی دانش‌آموزان، الفت هرچه بیشتر نوآموزان با درس و مدرسه است. هدف از اجرای این روش‌ها صرفا یادگیری مباحث درسی نیست. بلکه با به‌کارگیری روشهای نوین آموزش مقطع ابتدایی میتوان بسیاری استعدادیابی و تقویت مهارت‌های فردی و اجتماعی دانش‌آموزان این مقطع را به ارمغان آورد.
روش تدریس نمایشی، اکتشافی، فعالانه، کاوشگری و مشارکتی رایج‌ترین و پر بازده‌ترین روش های آموزش ابتدایی محسوب می‌شوند که در این مقاله راجع به آن‌ها توضیح دادیم. با افزایش دانش معلمان درباره روشهای نوین آموزش و ارزشیابی مقطع ابتدایی و به کارگیری آن‌ها، سیستم خشک و یک‌طرفه‌ای که فقط معلم متکلم وحده است و دانش‌آموزان اضطراب و استرس زیادی را متحمل می‌شوند، کنار گذاشته می‌شود. در تمام این روش‌ها هریک از دانش‌آموزان به نحوی در مسیر یادگیری مشارکت دارند.
پیشنهاد می‌کنیم مطلب هوش مصنوعی جایگزین معلمان را نیز مطالعه کنید که به نقش این پدیده جدید در آموزش و اهمیت حضور معلمان می‌پردازد.
سوالات متداول
- بهترین روش تدریس برای دانش آموزان ابتدایی چیست؟
با توجه به محدودیتها و مزایا، میتوان روش تدریس نمایشی را بهترین روش آموزشی برای سنین ابتدایی دانست که قدرت مانور بیشتری ایجاد میکند. - انواع روش تدریس نوین در ابتدایی چه هستند؟
از بهترین انواع روش های تدریس فعال در ابتدایی میتوان به روش مشارکتی، روش اکتشافی، روش نمایشی و روش کاوشگری اشاره کرد. - بهترین روش تدریس فارسی ابتدایی و دروس علوم و ریاضی چیست؟
روش اکتشافی و کاوشگری بهترین روشهای آموزش علوم ابتدایی هستند. برای آموزش ریاضی روش نمایشی و برای درس فارسی روش مشارکتی و نمایشی بهترین روشهای آموزش در ابتدایی هستند.
