ورود به هر محیط و دنیای جدید با اضطراب‌ها و استرس‌های زیدی همراه است. کودکان بعد از والدین، ممکن است حضور در کنار مراقبی دیگر یا حضور در مهدکودک را تجربه کنند. بنابراین تا حدی با جدا شدن از والدین خصوصا مادر، تجربه ارتباط با افراد ناآشنا و برقراری ارتباط مناسب با دیگران آشنا می‌شوند. اما وارد شدن به هر محیط اجتماعی جدید و بزرگ‌تر، چالش‌های متفاوتی را برای کودک ایجاد می‌کند. به این ترتیب ورود به پیشدبستانی یا دبستان، حتی برای کودکی که مهدکودک را تجربه کرده، مهارتهای خاص خود را می‌طلبد. از طرفی چالش والدین نیز در این دوره‌ها جهت آماده کردن کودک برای پیش دبستانی بیشتر می‌شود. در ادامه خواهیم گفت که قبل از ورود کودک به دنیای پیشدبستانی، چه مهارت‌هایی را به آن‌ها آموزش دهید و چطور فرزندتان را برای رفتن به پیش‌دبستان آماده کنید.
اهمیت آموزش مهارت پیش دبستانی
هرچند دوره پیشدبستانی اجباری نیست و راجع به آن مفصل در مطلب آیا ثبت نام پیش دبستانی اجباری است؟ توضیح داده‌ایم. اما در این دوره کودکان آموزش‌های متعددی را دریافت کرده و با حضور در محیطی قانونمندتر، برای ورود به دبستان آماده می‌شوند. در ادامه ۱۰ مزیت مهم آموزش مهارت های پیش دبستانی را ذکر کرده‌ایم:
- پرورش مهارتهای اجتماعی برای ارتباط بهتر با همسالان و مربیان
- آموزش و تمرین قانون‌مندی در پیش دبستانی
- یادگیری و عادت به انجام وظایف و تکالیف به صورت مستمر و روزانه
- پرورش خلاقیت، کنجکاوی و انگیزه یادگیری
- یادگیری استقلال و مراقبت از خود
- یادگیری کمک به دیگران، محبت و مراقبت
- ارتقای مهارتهای کلامی
- رشد مهارتهای شناختی
- پرورش مهارتهای هوش هیجانی
- توسعه مهارتهای حرکتی
بنابراین شاید بهتر باشد اگر فرزندتان برای رفتن به پیشدبستانی دچار چالش است، به جای اینکه از خیر پیش دبستانی بگذرید راهکارهای رفع این مشکل را امتحان کنید.
پیشنهاد مطالعه: آموزش مهارت های زندگی به کودکان
آموزش های لازم برای ورود به پیش دبستانی
فرض کنید کودکی نمی‌تواند کفش خودش را بپوشد یا در‌بیاورد، توانایی دستشویی رفتن به تنهایی را ندارد، نمی‌داند چگونه بهداشت شخصی را رعایت کند. طبیعتا در این صورت کودک در پیشدبستانی دچار مشکل خواهد شد. تنها بودن در محیطی که کودکان دیگر توانمندی‌های لازم را دارند و توقعات بزرگتری نسبت به مهد کودک وجود دارد به او استرس و اضطراب زیادی وارد می‌کند. علاوه بر این مربی، سایر کودکان و خانواده هم دچار مشکل می‌شوند.
پیشنهاد مطالعه: پیش دبستانی مهدکودک یا مدرسه؟
بنابراین تصور نکنید که قرار است همه چیز را در پیشدبستانی به کودک آموزش بدهند و هیچ آمادگی برای ورود کودک به پیشدبستانی نیاز نیست. کودک باید سطحی از توانمندی‌های زیر را برای ورود به پیش دبستانی داشته باشد. نکته مهم اینکه همه این موارد را نمی‌توان در فاصله کوتاهی قبل از مدرسه برای آماده کردن کودک برای پیش دبستانی به او بیاموزید. بنابراین از مدت‌ها قبل این موارد را با کودک تمرین کنید.
استقلال در انجام کارهای شخصی
مهمترین مسئله در جدا شدن کودک از والدین، رفع نیازهای اولیه و اساسی است. بنابراین خصوصا اگر کودک تجربه مهدکودک ندارد، روی استقلال شخصی او کار کنید. آیا کودک شما میتواند بند کفش‌هایش را ببندد؟ آیا میتواند لباس‌هایش را خودش بپوشد؟ آیا میتواند کیفش را آماده کند؟ از کارهای کوچک شروع کنید و با تشویق و همراهی، کودک را آموزش دهید. تا کردن لباس‌های شسته شده، مرتب کردن اسباب‌بازی‌ها، جمع کردن یا چیدن سفره غذا، به تنهایی دستشویی رفتن همگی کارهای بسیار ساده‌ای هستند که یک کودک از ۴ سالگی میتواند تمرین کرده و یاد بگیرد.
آشنایی با اصول اولیه بهداشت شخصی
بهداشت شخصی مستقیما با سلات کودک و همکلاسی‌هایش ارتباط دارد. بنابراین حتما در خانه، هنگام سفر یا گردش‌های خانوادگی، بدون سرزنش یا تحکم، به او یاد بدهید که باید چه نکات بهداشتی را رعایت کند. کودک نیاز دارد که برای ورود به پیش دبستانی این توانمندی‌های پایهای در زمینه بهداشت را یاد بگیرد و مهمتر از آن تمرین کند:
- قبل از خوردن هر چیزی، دستان خود را بشوید.
- هنگام سرفه و عطسه جلوی دهانش را با دستمال یا داخل آرنج بگیرد.
- اگر کودکی بیمار بود از او فاصله بگیرد.
- بعد از غذا خوردن دست و اطراف دهان را با دستمال کاغذی پاک کند.
- بعد از دستشویی دستان خود را به خوبی با آب و صابون بشوید و خشک کند.
- اگر غذا یا خوراکی روی زمین افتاد، آن را نخورد.
- اسباب‌بازی‌ها و وسایل را به چشم و دهان خود نزند.
- با دستی که شسته نشده، چشمانش را مالش ندهد.
- عادت به دست کردن داخل بینی نداشته باشد و بینی را با دستمال تمیز کند.
- هیچ میوه‌ای را نشسته مصرف نکند.
- غذا و خوراکی‌های کودکان دیگر را استفاده نکند.
- نسبت به خوراکی‌های غیر بهداشتی، مضر یا ممنوع (مانند چیزهایی که به آن‌ها حساسیت دارد) آگاه باشد.
آشنایی با آداب معاشرت
اغلب کودکان در کنار غریبه‌ها، کمتر می‌توانند به ابراز وجود، صحبت کردن و بیان نیازهای خود اقدام کنند. بنابراین لازم است در قدم‌های کوچک و متناسب با سن، این موارد را آموزش داده و تمرین کنید. جهت آماده کردن کودک برای پیش دبستانی موارد زیر را طی بازی، داستان، دیدن کارتون و در برخوردهای روزمره با کودک تمرین کنید:
- آداب سلام و خداحافظی کردن
- مودبانه صحبت کردن
- به کار بردن کلمات محترمانه مانند خانم و آقا برای خطاب قرار دادن
- مصداق‌های احترام به بزرگترها
- حرف زدن درباره خواسته‌ها
- نیازها و حد و مرزهای شخصی
آداب دوستی و دوستیابی
یکی از مهمترین انگیزه‌های هر کودک برای حضور در مدرسه، وقت گذراندن و لذت بردن از بودن در کنار همسالان است. اما اگر کودکی نتواند به درستی با همسالان خود ارتباط برقرار کند، مدرسه میتواند به یک کابوس تبدیل شود. لازم است آداب دوستی و ارتباط صحیح با همسالان نیز با کودک تمرین شود. می‌توانید حین بازی‌ها، نقش‌های مختلف دوستی را برای کودک بازی کنید تا به این ترتیب بتواند با چالش‌های دوستی آشنا شده و آن‌ها را حل و فصل کند. در مشکلات کودک با دوستان، مراقب باشید که او را جلوی دیگران سرزنش یا تحقیر نکنید. بهتر است بگذارید کودکان اختلالافت بینشان را خودشان حل کنند. نهایتا نقش یک راهنما و هدایت‌کننده را داشته بشید تا خودشان به راه حل برسند.
تاب آوری و تحمل جدایی از والدین
اینکه کودک بتواند جدا شدن و دوری از مادر و فضای خانه را تحمل کند، به شکل گرفتن دلبستگی ایمن بستگی دارد. نوزاد در ابتدا نیاز به حضور دائمی، با ثبات و رفع نیاز به موقع از سمت مراقب اولیه دارد. در این صورت است که دلبستگی ایمن در او شکل می‌گیرد. از ۲ الی ۳ سالگی والدین باید به تدریج کودک را با مفهوم جدایی آشنا کرد. جدای‌های کوتاهی که با توضیح مادر، خداحافظی کوتاه، گذاشتن کودک در کنار مراقب آشنا و بازگشت به موقع والدین همراه باشد. رعایت این نکات به شکل دادن یک جهان امن در ذهن کودک کمک می‌کند.
بنابراین تمرین جدایی از والدین موضوعی نیست که بتوانید به تنهایی آن را از سنین بالا آغاز کنید. اگر تا سن پیشدبستانی هیچ قدمی برای این موضوع برنداشته‌اید، بهتر است در این زمینه از کمک یک روانشناس کودک کمک بگیرید. توانمندی‌های شناختی و ذهنی کودک قبل از ورود به پیش دبستانی در طرح سنجش سلامت پیش دبستانی بررسی می‌شود.
توانایی صحبت کردن
به میزانی که به کودکان اجازه بروز به موقع داده شود، نسبت به خودشان احساس بهتری پیدا خواهند کرد. از طرفی کودکان برای انجام هر کار جدیدی نیاز به تمرین و شکل‌گیر حس خوشایند دارند. گاهی او را تشویق کنید تا متن یا شعری را در جمع بخواند. لازم نیست برای اولین بار این کار را در حضور افرادی که از آن‌ها خجالت می‌کشد و به اجبار شما انجام بدهد. این تمرین را اول با خودتان و بعد به مرور با تعداد افراد بیشتری انجام دهید و کودک را به اندازه و نه بیش از حد، تشویق کنید. گاهی بگذارید تحت نظارت شما، او پول خریدها را پرداخت کند یا خریدی انجام دهد.
توانایی ابراز نیازها و احساسات
لازم است که کودک بتواند در محیط پیش دبستانی در صورت بروز مشکل، احساسش را با مربی یا والدین مطرح کند. بنابراین به حرف‌هایی که کودک درباره احساسات و نیازهایش می‌زند به خوبی گوش دهید و هرگز احساسات او را شماتت یا نفی نکنید. به این ترتیب او یاد می‌گیرد که در هر محیطی ازا حساس و نیاز خود صحبت کند. به او کمک کنی که احساسات و هیجانات خودش را بشناسد و روی آن‌ها اسم بگذارد.
مثلا وقتی کودک زمین می‌خورد و گریه می‌کند، او متوجه درد است اما تعریفی برای احساس خود ندارد. لازم است شما نام درست احساسات و هیجانات مانند ترس، غم و خوشحالی را بر روی احساست کودک بگذارید و به او نشان دهید تا بعدها بتواند با بیان درست احساساتش، از خود مراقبت کند.
پیشنهاد مطالعه: آموزش احساسات به کودک
محافظت از حریم خصوصی
باز هم در قالب بازی، آموزش مستقیم و انیمیشن‌های آموزشی، به کودک آموزش دهید که کدام قسمت‌های بدن او بخش خصوصی است و چه حریمی دارد. به او یاد دهید که در چه شرایطی باید با دیگران در مورد دست زدن به بدن خود مقابله کند و به یک فرد مطمئن اطلاع دهد. همچنین کودک باید یاد بگیرد که حریم خصوصی دیگران را بشناسد و رعایت کند.
راهکارهای آمادگی برای ورود به پیش دبستانی
در بسیاری از مدارس، پیش دبستانی در دو مقطع یک و دو ارائه می‌شود تا کودکان در رده سنی نزدیک‌تر، در کنار هم قرار بگیرند. به این ترتیب روش آموزش مربیان و سیستم آموزشی، متناسب با نیازهای ویژه هر دوره سنی تنظیم می‌شود. می‌توانید درباره قوانین ثبت نام در پیش یک و دو، سری به مطلب شرایط سن پیش دبستانی یک و دو بزنید. در ادامه چند نکته ذکر کرده‌ایم که کمک می‌کند کودک برای روز اول پیش دبستانی آمادگی بیشتری داشته باشد.
آشنا کردن کودک با فضا و قوانین پیش دبستانی
ترجیحا با طراحی بازی‌های مناسب و نقش‌آفرینی، کودک را با دنیای پیشدبستانی و نقش‌های مختلف مثل دوستان و مربیان آشنا کنید. حتی گاهی شما دانش‌اموز شوید و فرزندتان نقش شما را بازی کند. همه چالش‌های ذهنی که برای کودک متصور می‌شوید را در بازی‌ها انجام دهید. به این ترتیب کودک باید حین بازی حل مسئله انجام دهد و برای مشکلات احتمالی آینده آماده شود. هرچه بیشتر کودک درباره اینکه پیشدبستانی چطور جایی است و در آن چه می‌گذرد، اطلاعات بیشتری داشته باشد اضطراب کمتری را تجربه خواهد کرد.
آشنا کردن کودک با فضای مدرسه
در مراحل انتخاب تا تصمیم نهایی، با کودک به فضای پیش دبستانی‌ها بروید. وقتی پیش دبستانی مد نظر را پیدا کردید، چندین بار مسیر خانه تا مدرسه و بالعکس را همراه با کودک بروید. این کمک می‌کند که حتی خیابان‌ها و فضاهای جدید بین خانه و مدرسه، در ذهن کودک نقش آشنا پیدا کنند. حتی می‌توانید با اجازه مسئولین، در حیاط مدرسه کمی بازی کنید، در کلاس‌ها قدم بزنید. سعی کنید نظر کودک را به ویژگی‌های خوب و زیبایی محیط مدرسه جلب کنید. از او بپرسید وقتی به مدرسه بیاید چکار خواهد کرد؟ بگذارید کودک درباره تجربیات هیجان‌انگیز آینده، خیال‌پردازی کند.
خریدن وسایل اولیه نیز به حس خوب کودک کمک می‌کند که می‌توانید در مطلب وسایل روز اول پیش دبستانی و دبستان راجع به آن بخوانید. همچنین قبل از خرید کیف، به نکات مهم مطلب استانداردهای کوله پشتی مناسب توجه کنید.
آشنا کردن کودک با مربیان و همکلاسی ها
در صورت امکان، بسیار خوب است که فرزندتان با مربیان یا همکلاسی‌ها قبل از آغاز مدرسه آشنا شود. هرچیزی که در کودک تبدیل به موضوع آشنا شود، در او اضطراب و نگرانی کمتری ایجاد خواهد کرد. درباره مربیان و همکلاسی‌ها از جملات و احساسات مثبت استفاده کنید تا شروع مدرسه برای کودک با احساسات خوشایند تلقینی همراه باشد. اما اگر کودک احساس منفی به کسی داشت، نباید به اجبار او را وادار به حس و حال خوب نسبت به آن‌ها کنید. کافی است در این مورد با کودک حرف بزنید و در صورت چنین مشکلی به دنبال کشف علت و بهبود احساس کودک از طریق اصلاح ارتباط و صحبت با مربی باشید.
پیشنهاد مطالعه: آموزش حروف الفبا به کودکان
سخن پایانی
مغز کودک و توانایی‌های ادراکی، شناختی، هوش هیجانی و مفاهیم پایهای مهارتهای اجتماعی کودکان در سال‌های حیاتی پیش از دبستان رشد می‌کند. این دوره در پایه‌ریزی شخصیت و توانمندی‌های کودکان اهمیت بسیاری دارد بنابراین علی‌رغم اجباری نبودن پیشدبستانی، توصیه می‌شود کودکان این دوره را طی کنند. اما بسیاری از کودکان به دلایل مختلف برای رفتن به پیشدبستانی دچار چالش می‌شوند. ممکن است پر از استرس و اضطراب باشند و به این دلایل برای رفتن به پیشدبستانی مقاومت کنند. اما راهکارهایی که در این مقاله مطرح کردیم، برای آماده شدن هرچه بیشتر کودک و آشنایی او با فضای پیشدبستانی کمک کننده و مفید خواهند بود.
در انتها پیشنهاد می‌کنیم برای انتخاب مدرسه مناسب، فاکتورهای مهمی که در مطلب برای انتخاب بهترین پیش دبستانی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟ اشاره شده را بخوانید. انتخاب یک مرکز آموزشی معتبر، هم برای علاقه‌مند شدن کودک و هم برای آموزش مهارتهای لازم به کودک، نقش پررنگی دارد. همچنین در مقاله‌ای دیگر بهترین دبستان های تهران را معرفی کرده‌ایم که بسیاری از آن‌ها پیش دبستانی هم دارند.
سوالات متداول
- چگونه کودک را برای ورود به پیش دبستان آماده کنیم؟
بهتر است کودک جدا شدن از والدین را تمرین کرده باشد. دیدن محیط پیشدبستانی، دوست شدن با یک یا چند نفر از همکلاسیهای آینده، آشنا شدن با مربیان، بازی و صحبت درباره پیش دبستانی همگی کودک را برای ورود به این دوره آمادهتر خواهند کرد. - چگونه کودک را برای اولین روز پیش دبستانی آماده کنیم؟
ساعت خواب و بیداری کودک را طوری تنظیم کنید که به موقع برای آماده شدن بیدار شود. از شب قبل همراه با کودک وسایل مدرسه را آماده کنید. کودک باید به موقع و در محیطی آرام، ۸ ساعت خواب شبانه داشته باشد. بهتر است همه خانواده صبح با کودک بیدار شوند و صبحانه مقوی میل کنند. رعایت آرامش، عدم برخورد بیش از حد احساسی با موضوع مدرسه رفتن و سر زدن به مدرسه قبل از روز اول، میتواند برای کودک کمککننده باشد. - کدام مهارت پیش دبستانی به کودک واجب است؟
کودکان قبل از ورود به پیشدبستانی باید مهارتهای اجتماعی پایهای برای ارتباط برقرار کردن با همسالان و بزرگترها را یاد گرفته باشند. همچنین انجام کارهای شخصی، محافظت از حریم خصوصی و رعایت بهداشت فردی از جمله مواردی هستند که باید از قبل به کودک آموزش دهید و با او در قالب بازی، تمرین کنید.
