وارد شدن به هر محیط جدیدی در هر سن و سالی که باشیم با استرس و اضطراب همراه است. اما این مسئله برای کودکان که ظرفیت تحمل پایی‌تری دارند، کمی ترسناک‌تر است. نوآموزان زیادی هر سال در شروع سال تحصیلی دچار اضطراب و نگرانی می‌شوند و با گریه، بیقراری یا بی‌میلی به مدرسه والدین خود را دچار چالش می‌کنند. اما چگونه به کلاس اولی ها کمک کنیم؟ از چه سنی باید آماده کردن کودک برای مدرسه را آغاز کرد؟ چگونه می‌توان ترس و وحشت یک نوآموز از محیط بزرگ و شلوغ مدرسه یا قوانین آن را کاهش داد؟ در این مطلب می‌خواهیم کمی شما را برای چالشهایی که ممکن است با آن روبرو شوید آشنا کنیم. همچنین راهکارهایی برای آماده کردن کودکان کلاس اولی بگوییم و در نهایت توصیه‌هایی برای روز قبل از مدرسه و اولین روز رفتن به مدرسه داشته باشیم.
راهکارهای آماده کردن کودک برای کلاس اول
همه ما یک روز کلاس اولی بوده‌ایم و نگرانی روز اول مدرسه را یادمان هست. اما گاهی فراموش می‌کنیم که کودک دقیقا در این شرایط چه احساسی نسبت به محیط دارد؟ برای همین وقتی فرزندمان در روز اول مدرسه گریه میکند، بی‌قرار و گیج شده است یا مقاومت شدید نسبت به مدرسه رفتن دارد تعجب می‌کنیم یا برای حل این مشکلات دست به کارهای عجیب و غریب بی‌فایده می‌زنیم. مثلا اینکه شما برای کودک توضیح بدهید که مدرسه ترس ندارد، در روز اول مدرسه دیگر کارساز نیست. اگر به او وعده جایزه بدید یا او را بترسانید و تنبیهش کنید نیز فایده چندانی ندارد. مهمترین راهکارهای کاهش ترس و اضطراب جدایی کلاس اولی ها و روز اول مدرسه را باید مدت‌ها قبل از مدرسه رفتن کودک انجام دهیم. در ادامه به راهکارهای بلندمدتی اشاره کرده‌ایم که در نهایت کودکان را در مقابل محیط و افراد جدید منعطف‌تر میکند.
پیشنهاد مطالعه: استانداردهای کوله پشتی مناسب
تمرین جدا شدن
مهمترین عامل ناراحتی کودکان در روزهای اول مدرسه، دور بودن و جدایی از مادر است. خصوصا برای کودکانی که سن کمتری دارند یا تجربه مهدکودک و پیش‌دبستانی ندارند. همچنین برای کودکانی که دوره پیش دبستانی خوبی را نگذرانده‌اند نیز جدایی ناخوشایند است. اما برخی از کودکان نیز به دلایل تربیتی و شرایط خانواده، دچار وابستگی بیش از اندازه به والدین و خانه هستند. ممکن است کودک اضطراب اجتماعی، دلبستگی نا ایمن یا فوبیاهای خاصی داشته باشد. به توصیه روانشناسان، بهتر است کودکان را از سن ۱۸ ماهگی برای جدا شدن از مادر تمرین داد. ابتدا کودک برای دقایق یا ساعت‌هایی در محیط آشنا اما در غیاب مادر در کنار پدر یا یک مراقب آشنا مثل مادربزرگ می‌ماند. پس از آن می‌توان این ساعت را طولانی کرد در عین حال که مادر در طول روز با کودک تماس تلفنی دارد. به این ترتیب کودک یاد می‌گیرد که عدم حضور و دیدن مادر مساوی با نبودن او نیست. مادر همچنان حضور دارد.
کیفیت حضور مراقب اولیه
یکی از نکات مهم برای افزایش ظرفیت جدایی در کودکان و ایجاد دلبستگی سالم، کیفیت حضور مادر یا مراقب اولیه است. به این معنی که مادر در زمان حضور باید مدت زمانی را به تمرکز بر کنار کودک بودن، به او گوش دادن، بازی کردن یا نوازش او بگذراند. تهدید به رفتن یا ترک کردن کودک، قهر کردن با کودک با بستن در اتاق یا ترک کردن او، جدا کردن کودک با زور و در حالت ناراحتی، همگی از عوامل موثر در ایجاد حس ناامنی و دلبستگی ناایمن در کودکان هستند. درباره اینکه اجباری به رفتن مهدکودک یا پیش‌دبستانی وجود دارد می‌توانید سری به مطلب آیا ثبت نام پیش دبستانی اجباری است؟ بزنید.
نظم دادن به ساعات خواب و بیداری
رعایت بهداشت خواب کودک کمک میکند برای صبح زود بیدار شدن آنقدر دچار مشکل نباشد که به تنفر از مدرسه برسد. کودکی که باید با خستگی و به سختی از خواب بیدار شود، لباس بپوشد، صبحانه بخورد یا گرسنه به مدرسه برود هیچ احساس خوشایندی از مدرسه رفتن پیدا نمی‌کند. بنابراین نه فقط در زمان مدرسه یا کمی پیش از آن، بلکه به طور کلی ساعت خواب و بیداری کودکان باید نظم داشته باشد. کودکان به ۸ تا ۱۰ ساعت خواب مفید در محیطی که از نظر نور، دما، سکوت و راحتی مناسب باشد نیاز دارند. درباره غذای کودک در مدرسه نیز سری به مطلب نکاتی در رابطه با تغذیه دانش آموزان ابتدایی بزنید.
انجام کارهای شخصی توسط کودک
وقتی کودکی نمی‌تواند به تنهایی دستش را بشورد یا دستشویی برود، کیفش را مرتب کند یا روپوشش را بپوشد چگونه می‌تواند کارهای شخصی خود را در مدرسه انجام بدهد یا احساس خوبی به تنهای داشته باشد؟ کودکی که همیشه تحت حمایت والدین بوده و هیچ نوع تمرینی برای استقلال متناسب با سنش انجام نداده، شدیدا از تنها شدن و نبود والدین هراس دارد. بنابراین یکی دیگر از راه های آماده کردن کودک برای مدرسه آموختن استقلال و انجام کارهای شخصی است.
تا کردن لباس‌ها، منظم کردن اتاق، آماده کردن یک کیف کوچک موقع بیرون رفتن، شستن دست یا کمک به جمع کردن سفره از کارهای متناسب با سن کودکی هستند. بهتر است این کارها را با اجبار و فشار همراه نکنید و به نوعی با همکاری کردن و بازی کودک را به انجام کارها تشویق کنید. به مرور لازم است کودک قوانین را بیاموزد و خودش به تنهایی تشخیص دهد چه زمانی باید اتاقش را مرتب کند یا دستانش را بشوید.
آشنایی با مدرسه از طریق فیلم و داستان
کودکان از طریق داستان‌سازی با هر مفهوم و چیز جدیدی ارتباط برقرار می‌کنند. بنابراین خوب است از این قابلیت برای ایجاد حس آشنایی با کلاس درس و آماده کردن کودک برای مدرسه استفاده کنید. داستان‌هایی بگویید و کتاب‌هایی بخوانید که مدرسه رفتن یک کودک را نشان داده باشد. حتما کودک در طول داستان به اینکه مدرسه کجاست علاقه‌مند می‌شود و خودش را جای شخصیت داستان می‌گذارد. دیدن کارتون‌ها یا فیلم‌هایی که تجارب خوشایند از مدرسه را نشان می‌دهند هم بسیار مفید است. فراموش نکنید که همیشه تجربه کردن ناشناخته‌ها برای کودک ترسناک به نظر می‌رسد. بنابراین باید تا جایی که می‌توانید در روند آشناسازی پیش بروید.
بازنمایی محیط مدرسه در خانه
بازی کردن یکی از بهترین ابزارها برای ساده‌سازی، توضیح و آشنا کردن کودکان با هر مفهومی از جمله مدرسه است. کودک در بازی‌ها نقش‌های مختلف ایفا میکند و به این ترتیب ارتباط عمیقی با موضوعات برقرار میکند. گاهی با کودک مدرسه بازی کنید و محیطی شبیه مدرسه ایجاد کنید. حین بازی برخی از قوانین مدرسه را بیان کنید و از کودک درباره اجرا کردن یا نکردن آنها سوال کنید. گاهی شما در نقش دانش‌آموز و کودک در نقش معلم و گاهی در نقش‌های برعکس باشید. گاهی نقش کودکی را بازی کنید که روز اول مدرسه گریه میکند و دلتنگ مادر است و از کودک بخواهید به شما کمک کند.
خریدن و آماده کردن وسایل مدرسه
معمولا چیزی که برای کودک جذاب و جالب باشد، انگیزه و شوق و ذوق کافی برای او ایجاد میکند. همراه با کودک برای خریدن لوازم مدرسه بروید و اجازه بدهید بعضی از چیزها را خودش انتخاب کند. این کار به او انگیزه و حس مهم بودن می‌دهد. کودک با ارتباط دادن لذت از کار با وسایل مدرسه و موضوع مدرسه رفتن، می‌تواند با احتمال بیشتری مدرسه را یک سوژه جذاب ببیند. برای اینکه انتخاب این لوازم متناسب با ضرورت مدارس و نیاز کودک باشد، مطلب وسایل روز اول پیش دبستانی و دبستان را مطالعه کنید.
بازدید کردن از محیط مدرسه
در نهایت وقتی کودک به سن مدرسه رفتن نزدیک شد، می‌توانید به همراه او به دبستان انتخابی بروید و درباره مدرسه از او نظر بخواهید. چند بار مسیر خانه تا مدرسه و برعکس را پیاده و با ماشین طی کنید و درباره اینکه دارید به مدرسه می‌روید با کودک حرف بزنید. لازم نیست از ابتدا بگویید که این مدرسه تو است خصوصا اگر کودک نسبت به مدرسه حس خوبی ندارد. همینکه کودک را به مدرسه ببرید و تلاش کنید حس مثبتی داشته باشد کافی است. قسمت‌های مختلف مدرسه را با فرزندتان بگردید. از قبل با معلم یا مدیر مدرسه هماهنگ کنید و کودک را با او آشنا کنید. با هماهنگی مدرسه و در صورت اجازه، وارد کلاس‌ها شوید و پشت میز و صندلی‌ها بنشینید. سرویس بهداشتی و همه بخش‌های مهم مدرسه را به کودک معرفی کنید. به این ترتیب کودک در روز اول مدرسه به یک محیط آشنا و نه یک جای بزرگ و ترسناک، وارد می‌شود.
نکاتی برای شب قبل و روز بازگشایی مدارس
اگر تا قبل از شروع دبستان هیچ اقدامی برای آماده کردن کودک برای مدرسه و کاهش ترس از مدرسه در کودکان انجام نداده‌اید، کارها و نکات محدودی وجود دارد که شاید مجموع آنها بتواند استرس و تنش کودک را کمتر کند:
- روز قبل از مدرسه در خانه باشید و کودک را خسته نکنید تا برای روز اول آماده‌تر باشد.
- ساعت خواب کودک را متناسب با ساعت بیدار شدن طوری تنظیم کنید که حداقل ۸ ساعت خواب کامل شبانه (یا ساعت خواب مشابه همیشه) داشته باشد.
- صبح به موقع بیدار شوید تا برای حاضر شدن، صبحانه خوردن و رساندن کودک به مدرسه عجله نداشته باشید.
- از شب قبل همراه با کودک روپوش، کیف مدرسه و تغذیه یا غذای او را آماده کنید.
- کودک در صبح اولین روز مدرسه، ترجیحا در کنار خانواده صبحانه کامل و مقوی میل کند. هرچیزی که ممکن است کمی باعث اذیت کودک شود یا هضم آن سخت باشد مانند شیر را ترجیحا در روزها و هفته‌ها اول به کودک ندهید.
- حتما قبل از آماده شدن و بیرون رفتن، یک بار کودک را به دستشویی ببرید.
- خداحافظی شما با کودک نباید طولانی یا دراماتیک باشد. در کوتاه‌ترین زمان ممکن کودک را به آغوش بکشید، به او اطمینان بدهید که چند ساعت دیگر به سراغش می‌آیید و او را ترک کنید.
- اگر کودک بیقراری و نگرانی زیادی داشت می‌توانید با هماهنگی مدرسه، ساعت اول را در کلاس بنشینید.
پیشنهاد مطالعه: آموزش حروف الفبا به کودکان
سخن پایانی
موضوع گریه و بیقراری دانش‌آموزان کلاس اولی جدید نیست و جدایی از خانه و بازی و ورود به دنیای بزرگ و پر از قوانین مدرسه برای کودکان مشکل است. خصوصا برای نوآموزانی که تجربه مهدکودک، پیش‌دبستانی یا جدا شدن از مادر را ندارند یا تجربه آنها از این جدایی خوشایند نبوده است. راهکاری که والدین کلاس اولی ها باید بدانند این است که برای ایجاد حس خوب آغاز دبستان، باید از مدت‌ها قبل روی شخصیت فرزندتان کار کنید. به طور مثال کودکی که در اثر شیوه‌های تربیتی غلط دچار دلبستگی ناایمن شده را نمی‌توان در روز مدرسه با چند راهکار فوری آرام کرد. بنابراین سعی کنید روی تقویت ویژگی‌های کودک مانند استقلال، ظرفیت جدایی از مادر، وابستگی متعادل کودک به والدین، توانایی برقراری ارتباط با همسالان، اعتماد به والدین و احساس امنیت کودک کار کنید. درباره ثبت نام اول ابتدایی هم پیشنهاد می‌کنیم مطلب شرایط و مدارک لازم برای ثبت نام کلاس اول ابتدایی را مطالعه کنید.
سوالات متداول
- از چه سنی باید کودک را برای مدرسه آماده کرد؟
هرچقدر آماده کردن کودک برای مدرسه در سن کمتری اتفاق بیافتد، احتمال اینکه کودک از رفتن به کلاس اول احساس خوبی داشته باشد بیشتر است. - چالش های یک کلاس اولی چه هستند؟
رعایت قوانین مدرسه، در سکوت یک جا نشستن بدون صحبت و یادگیری درس، انجام کارهای مدرسه، دستشویی رفتن در مدرسه، ارتباط برقرار کردن با همسالان و دوستیابی از جمله چالشهایی هستند که یک نوآموز برای اولین بار آنها را در محیط دبستان تجربه میکند. - چگونه فرزند خود را برای سال اول دبستان آماده کنیم؟
آموزش استقلال و انجام کارهای شخصی کوچک، تمرین جدا شدن از والدین و ماندن در کنار آشنایان، داشتن مراقب اولیه ثابت در ۱۸ ماه اول زندگی و آشنا کردن کودک با مدرسه از طریق بازی، داستان و بازدید از فضای مدارس همگی از راهکارهای موثر در آماده کردن کودک برای مدرسه هستند.
