فرض کنید در جایگاه مدیریت یک مجموعه فعالیت می‌کنید؛ اگر ناگهان تنزل رتبه بگیرید و تبدیل به کارمندی ساده شوید، چه حسی خواهید داشت؟ احتمالا ناراحت و بی‌انگیزه می‌شوید و نسبت به فرد جایگزین، نگاهی منفی و حسادت‌آمیز پیدا می‌کنید. ظاهرا تولد فرزند دوم، تأثیری تقریبا مشابه بر فرزند اول می‌گذارد؛ تنزل رتبه از جایگاهِ بی‌چون‌وچرای نورِ چشمی‌بودن. به همین دلیل، آماده کردن فرزند اول برای فرزند دوم، یکی از مسائل مهم و چالش‌برانگیز برای والدین است. علاوه بر این، رفتار با فرزند اول هنگام تولد فرزند دوم نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. به دلیل اهمیت موضوع، ما نیز در این مقاله به بررسی آن و ارائه راهکارهایِ سنین مختلف کودکی می‌پردازیم.
چگونه فرزندم را برای ورود فرزند دوم آماده کنم؟ | راهنمای سنین مختلف
ورود فرزند دوم، تغییری بزرگ، ناگهانی و پایدار در زندگی فرزند اول ایجاد می‌کند. بنابراین، حتما و حتما باید کودک را برای آن آماده کنیم. به دلیل تفاوت تصورات و واکنش‌های کودکان سنین مختلف نسبت به تولد فرزند دوم، نحوه آمادهسازی آنها نیز کمی تفاوت دارد.
کودکان نوپا (1-2 ساله)
اگرچه کودکان 1-2 ساله از تأثیرات تولد برادر و خواهر جدید چیز زیادی متوجه نمی‌شوند، اما ورود فرزند دوم به خانواده تأثیر ناخودآگاه زیادی بر آنها دارد. درواقع، جایگاه یگانه و بی‌چون‌وچرای آنها در حال فروپاشی است و درکی از علت آن ندارند! اگر توجه شما به شکلی افراطی از کودک نوپا به نوزاد جابه‌جا شود، باعث تحریک پرخاشگری، توجه‌طلبی و خبرچینی کودک اول می‌شود و حتی ممکن است نوزاد را اذیت کند.
برای جلوگیری از این اتفاقات:
- در مورد آمدن فرزند دوم با او صحبت کنید و هیجان‌زدگی‌تان را به او نشان دهید؛ هرچند احتمالا از دلیل هیجان‌زدگی شما اطلاعی ندارد، اما با خوشحالی شما او نیز احساس خوشحالی خواهد کرد.
- کتاب‌ها، آلبوم‌ها و مجلات تصویری مرتبط با تولد و اضافه شدن نوزادان جدید به خانواده را تهیه و به همراه کودک مشاهده کنید. این کار باعث می‌شود تا حداقل با مفاهیم خواهر، برادر و نوزاد آشنا شوند.
- احتمالا نیازهای همزمان هر دوی آنها شما را کلافه خواهد کرد. بنابراین، از همسر، خویشاوندان و دوستان برای حمایت کمک بگیرید و در صورت نیاز، از خدمات خانواده درمانی استفاده کنید.
کودکان پیش دبستانی (2-6 ساله)
آنها هنوز وابستگی زیادی به والدین دارند و از تقسیم شما با دیگران متنفرند. موضوعاتی مانند خودمختاری، توجه‌طلبی و نیاز به احترام و عزت‌نفس نیز برای‌شان اهمیت زیادی دارد. به همین دلیل، ورود فرزند دوم و معطوف‌شدن توجهات به او، با حسادت کودکان پیش‌دبستانی همراه است. بنابراین، آماده‌سازیِ این گروه سنی از اهمیت فوق‌العاده زیادی برخوردار است. برای تبدیل شدن به یک خواهر/برادر بزرگ‌تر، با استفاده از روش‌های زیر به آنها کمک کنید.
در موقعیتی مناسب تولد فرزند دوم را مطرح کنید
به دلیل حساسیت کودکان پیش‌دبستانی از نبودن در مرکز توجه، در گفتن موضوع عجله نکنید و آن را در چشم فرزند اول برجسته نکنید. بهتر است در موقعیتی طبیعی، مثلا در حین خرید لوازم مورد نیاز نوزاد یا هنگامی‌که فرزند اول در مورد برآمدگی شکم‌تان سوال پرسید، موضوع را مطرح کنید. البته خیلی هم تأخیر نکنید؛ در زمان مناسب موضوع را مطرح کنید تا کودک آن را از زبان دیگران نشنود.
صادق باشید
در کنار ناز و شیرین بودن نوزاد، سختی‌های مراقبت و رسیدگی از او را نیز به فرزند اول توضیح دهید. علاوه بر این:
- به او توضیح دهید که مدتی طول می‌کشد تا بتواند با نوزاد بازی کند.
- به فرزند اول اطمینان خاطر بدهید که آمدن فرزند دوم چیزی از عشق شما به او کم نخواهد کرد.
مشارکت در آماده سازی محیط برای ورود نوزاد
در برنامه‌ریزی‌ها و آماده‌سازی‌ها برای ورود فرزند جدید، او را مشارکت دهید. با استفاده از نکاتی مانند موارد زیر، به کاهش حسادت و افزایش احساس شایستگی در او کمک کنید:
- برای خرید لوازم نوزاد، فرزند اول را همراه خود ببرید.
- اگر قرار است از وسایل قدیمی او برای فرزند جدید استفاده کنید، ابتدا اجازه بگیرید.
- برایش یک عروسک بخرید تا نوزاد خود را داشته باشد و مراقبت‌کردن از آنها را تمرین کند.
تغییرات عمده مرحله رشدی فرزند اول را مدیریت کنید
کودکی دارای مراحل و چالش‌های رشدی ویژه‌ای است؛ یکی از وظایف والدین، شناسایی و مدیریت این چالش‌های رشدی است. به‌عنوان مثال، اگر فرزندتان در سنین بین 3-5 سالگی است، پس آموزش توالت‌رفتن برای هر دوی شما چالش‌برانگیز است.
- بهتر است تغییرات عمده سنی مانند آموزش دستشویی‌رفتن و جدا خوابیدن کودک را قبل از ورود نوزاد جدید به اتمام برسانید.
- اگر امکان آن وجود ندارد، پس آموزش را به بعد از ورود نوزاد جدید موکول کنید؛ زیرا تغییرات مرتبط با سن، در کنار تغییرات مربوط به آمدن فرزند جدید، باعث اضطراب و کاهش توان ِسازگاری فرزند اول خواهد شد.
آمادگی کمی پسرفت رشدی از فرزند اول را داشته باشید
آمدن فرزند دوم و از دست‌رفتن جایگاه شیرین قبلی، باعث آرزوی فرزند اول برای برگشت به دوران نوزادی (افزایش توجه و کاهش مسئولیت) می‌شود. به‌عنوان مثال، کودکی که استفاده از دستشویی را کاملا یاد گرفته است، به‌یک‌باره دچار شب‌ادراری می‌شود! این موضوع، یکی از مکانیسم‌های دفاعی طبیعی در دوران کودکی (نه بزرگسالی) است و روش اکثر کودکان برای کسب محبت و توجه بزرگترها است. در این مواقع، به‌جای سرزنش، توجه و رسیدگی لازم را فراهم و به‌منظور افزایش مسئولیت‌پذیری، در صورت انجام درست وظایف، او را تشویق کنید.
آماده کردن فرزند اول برای زمان بستری
زمان بستری شما در بیمارستان برای کودکان تا حدودی چالش‌برانگیز و اضطراب‌زا است؛ پیش از رفتن، شرایط را برایش توضیح دهید و بگویید که تا چند روز دیگر با نوزاد جدید بازخواهید گشت.
برای فرزند اول زمان اختصاصی داشته باشید
- برای کارهای مشترکی مانند داستان‌خوانی، بازی و حتی گفت‌وگویی ساده، زمانی معین و مشخص در طول روز در نظر بگیرید.
- عشق‌تان به کودک و علاقه‌مندی به وقت‌گذرانی با او را بهصورت کلامی و عملی بروز دهید.
- همچنین، با به آغوش کشیدن او در هنگام شیردادن به نوزاد، حسی از کل بزرگ‌تر بودن (خانواده) را به او انتقال دهید.
- توجه و رسیدگی کافی به نیازهای فرزند اول را هرگز فراموش نکنید، زیرا باعث افزایش احتمال ابتلا به مشکلات اضطرابی، مانند ترس و اضطراب جدایی کلاس اولی ها می‌شود.
از دوست و فامیل بخواهید با فرزند اول وقت بگذرانند
از خویشاوندان و دوستان بخواهید تا زمانی را برای وقت‌گذرانی و بازی با فرزند اول اختصاص دهند. با این کار، ارزش و اهمیت فرزند اول حفظ و از بروز بدبینی نسبت به خواهر/برادر کوچک‌تر جلوگیری می‌شود. همچنین در کنار هدیه‌دادن به فرزند دوم، می‌توانند هدیه‌ای هم برای کودک بزرگ‌تر در نظر بگیرند.
از فرزند بزرگ‌تر بخواهید زمان بیشتری را با پدرش بگذراند
به دنیا آمدن فرزند دوم، فرصتی عالی برای پدران است تا زمان دونفره بیشتری را با فرزند بزرگ‌تر بگذرانند. این موضوع، به‌خصوص زمانی که مادران شاغل هستند، اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند. اگر در زمینه شاغل بودن مادر به اطلاعات بیشتری نیاز دارید، مقاله هر آنچه باید درباره شاغل بودن مادر بدانید برای‌تان مفید خواهد بود.
کودکان دبستانی و بالاتر (7-12 سال)
احساس ترس و تهدید از آمدن فرزند جدید، در کودکان دبستانی شدت بسیار کمتری دارد. با این وجود، به دلیل تمرکز توجه بر کودک نورسیده، احتمال رفتار کینه‌توزانه و حسادت‌آمیز وجود دارد. برای آمادهسازی فرزند دبستانی‌تان از نکات زیر استفاده کنید:
- با زبانی قابل‌فهم و متناسب با سطح سنی کودک، شرایط را برایش توضیح دهید: «چه چیزی در حال وقوع است و چه سود و زیانی برای او دارد».
- از طریق انجام وظایفی مانند مرتب کردن اتاق کودک، انتخاب لباس یا خرید پوشک، او را در فراهم‌سازی شرایط ورود نوزاد مشارکت دهید.
- در صورت امکان، به او اجازه دهید تا دقیقا بعد از تولد نوزاد به بیمارستان بیاید و حس خانواده بودن را تجربه کند. احساس تعلق‌پذیری به خانواده، باعث افزایش عزت‌نفس کودک و مدیریت اختلاف فکری والدین با فرزندان می‌شود.
- بعد از آوردن کودک به خانه، مسئولیتهایی برای مراقبت از نوزاد به فرزند بزرگ‌تر بسپارید و هر زمان که رفتاری مهربانانه با نوزاد داشت، به او پاداش بدهید.
- به او بگویید که چقدر دوستش دارید و برای اینکه احساس نکند شما نسبت به او بی‌توجه هستید، زمان مشخصی را برای گفتوگو با او در نظر بگیرید.
سخن پایانی
اگر از تغییرات بزرگ و پایدار بی‌اطلاع باشیم، تا حدودی نگران و وحشت زده می‌شویم؛ ورود فرزند دوم به خانواده، تغییری بسیار جدی برای فرزندان اول محسوب می‌شود. بنابراین، باید از قبل کودک را برای آن آماده کنیم. بچههای سنین مختلف، برخورد و نگاه نسبتا متفاوتی به این موضوع دارند: «تأثیر این موضوع بر کودکان 1-2 ساله ناخودآگاه و عمیق است. کودکان پیش‌دبستانی معمولا از ورود فرزند دوم ناراضی هستند، زیرا باعث کاهش توجه و رسیدگی والدین و دیگر خویشاوندان نسبت به آنها می‌شود. کودکان دبستانی و بالاتر معمولا بهتر با این قضیه کنار می‌آیند، اما به هر صورت تغییری بزرگ است و باید قضیه را با آنها در میان گذاشت و توجه و رسیدگی به نیازهای‌شان را فراموش نکرد».
سوالات متداول
- تولد فرزند دوم چه تأثیری بر خانواده دارد؟
پذیرشِ ورود فرزند دوم معمولا برای بچههای اول کمی سخت است، زیرا باید جایگاه یگانه خود را با دیگری تقسیم کنند. البته که ورود خواهر/برادر جدید، فواید بسیار زیادی مانند افزایش تعاملات اجتماعی نیز برای آنها دارد. - چگونه فرزند اول را برای تولد فرزند دوم آماده کنیم؟
در موقعیتی مناسب، موضوع را بهصورت صادقانه با فرزندتان در میان بگذارید، در آمادهسازی اتاق خواب و لوازم موردنیاز کودک او را مشارکت دهید و این احساس را به او انتقال دهید که بزرگشدنِ خانواده، حس بسیار خوبی دارد. - هنگام تولد فرزند دوم، چگونه با فرزند اول رفتار کنیم؟
زمانی را در طول روز برای بازی و گفتوگو با فرزند اول در نظر بگیرید، او را در مراقبت از نوزاد سهیم کنید و به کودک نشان دهید که چقدر دوستش دارید و تولد فرزند دوم تأثیری بر عشق و علاقه شما به او ندارد.
