فهمیدن اینکه بلوغ فرزندتان در سن مناسبی اتفاق افتاده یا دچار بلوغ زودرس شده است در رسیدگی به دلایل یا مشکلات احتمالی و نحوه برخورد درست با او اهمیت دارد. چرا بلوغ زودرس رخ می‌دهد؟ علائم بلوغ زودرس در دختران و پسران چه هستند و چگونه می‌توان اثرات ناشی از بلوغ زودرس را در کودکان مدیریت کرد؟ این‌ها سوالاتی هستند که می‌خواهیم در این مطلب پاسخ دهیم.
بلوغ زودرس
بلوغ با مجموعه‌ای از تغییرات جسمی، هورمونی، خلقی، رفتاری و روحی همراه است. بلوغ طبیعی در دختران بین سنین ۸ تا ۱۳ سالگی و در پسران بین سنین ۹ تا ۱۵ سالگی آغاز و تکمیل می‌شود. اگر دختران قبل از ۸ سالگی و پسران قبل از ۹ سالگی علائم بلوغ را نشان بدهند، بلوغ زودرس اتفاق افتاده است. تقریبا از هر ۵ کودک، یک نفر دچار بلوغ زودرس می‌شود. از طرفی شیوع بلوغ زودرس در دختران بالاتر است و ۱۰ برابر بیشتر از پسران اتفاق می‌افتد.
بیشتر بخوانید: بلوغ دیررس
علائم بلوغ زودرس
علائم ثانویه بلوغ زودرس دقیقا شبیه به بلوغ است فقط این نشانه‌ها در سن کمتری دیده می‌شوند.
علائم بلوغ زودرس در دختران
- جهش قدی و رشد استخوان‌ها
- تغییرات جسمی و بروز صفات فیزیکی زنانه
- شروع عادت ماهیانه به صورت منظم یا نامنظم
- تغییرات خلقی شدید مانند شرم، افسردگی یا تحریک‌پذیری زیاد
- افزایش تعریق بدن
- تغییرات پوستی مانند رشد موهای زائد و ایجاد جوش
- ایجاد کنجکاوی‌ها و تمایلات عاطفی و جنسی
بیشتر بخوانید: راهنمای رفتار با دختر در سن بلوغ
علائم بلوغ زودرس در پسران
- جهش قدی و رشد اسکلت
- تغییرات جسمی و بروز صفات فیزیکی مردانه
- تغییرات خلقی مانند انزوا طلبی یا تندخویی
- افزایش تعریق بدن
- افزایش چربی پوست
- رشد و ضخیم شدن موهای صورت
- آغاز تغییرات صدا و دورگه شدن آن
- جوش و آکنه پوستی
- بروز کنجکاوی‌ها و تمایلات جنسی
انواع بلوغ زودرس
بلوغ زودرس از نظر عوامل ایجاد کننده و اثراتی که روی کودک نشان می‌دهد،به دو دسته مرکزی و محیطی تقسیم می‌شود.
بلوغ زودرس مرکزی
این نوع از بلوغ زودرس شایع‌تر است و به دلیل ترشح زودهنگام هورمون‌های غده هیپوفیز اتفاق می‌افتد. هورمون‌های این غده باعث تحریک اندام‌های جنسی برای تولید هورمون‌های جنسی می‌شوند. این روند در شرایط طبیعی بلوغ نیز اتفاق می‌افتد اما در بلوغ زودرس مرکزی، زودتر از موعد ترشح هورمون‌های جنسی و در نتیجه تغیرات ثانویه جنسی رخ می‌دهند.
بلوغ زودرس محیطی
بلوغ زودرس محیطی در واقع نوعی بلوغ زودرس کاذب است چون غده هیپوفیز در این نوع بلوغ زودرس، نقشی در تولید هورمون‌های جنسی ندارد. در واقع ترشح هورمون از غده هیپوفیز رخ نداده است اما اختلال در عملکرد اندام‌های جنسی، غدد فوق کلیوی یا غده تیروئید و مصرف برخی از داروها منجر به تولید زودهنگام هورمون‌های جنسی می‌شود. در این نوع بلوغ زودهنگام، معمولا همه نشانههای بلوغ با هم ظاهر نمی‌شوند و فقط برخی از آن‌ها بروز پیدا می‌کنند.
علل بلوغ زودرس
عوامل مختلفی از جمله علل محیطی، وراثتی یا بیماری‌ها و مشکلات پزشکی (در موارد نادر) می‌توانند منجر به بلوغ زودهنگام کودکان شوند. برخی از این علل مبهم هستند و فقط با توجه به آمارها و تحقیقات، ارتباطی بین آن‌ها و بلوغ زودرس در کودکان مشاهده شده است. اما دانستن این دلایل به شما کمک می‌کنند اگر در چنین شرایطی هستید، آمادگی بیشتری برای مواجهه با بلوغ کودک خود در سن پایین داشته باشید.
بیشتر بخوانید: تغییرات عاطفی بلوغ در دختران
دلایل پزشکی بلوغ زودهنگام
در موارد نادر، برخی از اختلالات می‌توانند باعث ترشح هورمون‌های جنسی در سنین پایین شوند. علل پزشکی در پسرانی که زیر ۶ سال نشانههای بلوغ را نشان می‌دهند شیوع بالاتری دارد. بهتر است تشخیص نهایی را بر عهده پزشک متخصص غدد، اورولوژیست (برای پسران) و متخصص زنان (برای دختران) بگذارید. اما برخی از مشکلات پزشکی منجر به بلوغ زودرس عبارتند از:
- وجود تومور یا رشد سلولی خوش‌خیم در اندام‌های جنسی
- آسیب مغزی در اثر حوادث
- التهاب مغز
- اختلال عملکرد غددی مانند هیپوفیز، تیروئید یا فوق کلیوی
- مصرف برخی از داروها
- انجام برخی از درمان‌ها مانند رادیوتراپی
- وجود برخی از جهش‌های ژنتیکی
جنسیت
همانطور که گفتیم، دختران ۱۰ برابر بیش از پسران به نوع مرکزی بلوغ زودرس دچار می‌شوند و علت دقیق آن مشخص نیست.
نژاد
در برخی از نژادها مانند آفریقایی آمریکایی و اسپانیایی، بلوغ یک یا دو سال زودتر از افراد دیگر رخ می‌دهد. به همین دلیل در این نژادها سن بلوغ زودرس زیر ۶ سال در نظر گرفته می‌شود.
افزایش وزن و چاقی
با توجه به تحقیقات اینطور به نظر می‌رسد که ارتباطی بین چاقی و افزایش بافت چرب بدن و بلوغ زودرس در دختران وجود دارد. بنابراین هرچه کودک شما تغذیه بهتر و فعالیت بدنی بالاتری داشته باشد، احتمال بلوغ زودرس کمتر می‌شود.
وراثت و ژنتیک
سابقه بلوغ زودرس در پدر (بای پسران) و در مادر (برای دختران)، احتمال بلوغ زودرس فرزندان را بیشتر می‌کند. از طرفی در اغلب مواقع بلوغ زودرس بی خطر در کودکانی اتفاق می‌افتد که بین خواهر یا برادرهای دیگر نیز بلوغ زودهنگام دیده شده است.
دلایل محیطی
بر اساس تحقیقات آماری، بین تغذیه ناکافی و نامناسب، آسیب‌های اجتماعی، فرزندخواندگی، تحرک کم، سطح بالای استرس و کاهش سن بلوغ در کودکان ارتباط دیده می‌شود.
پیامدهای بلوغ زودرس
طبیعتا کودک در سن قبل از ۸ سالگی، هنوز رشد ذهنی و درک کاملی از بدن انسان و کارکردهای آن ندارد و در عین حال هنوز ظرفیت مناسب برای پذیرش بلوغ در آن‌ها وجود ندارد. والدین نیز در مواجهه با این موضوع، دچار استرس و نگرانی می‌شوند که همه این‌ها در کنار هم، می‌توانند باعث افزایش احتمال بروز مشکلات روانی، رفتاری و جسمی در کودکان شوند. هرچند با آگاهی، انجام کارهای پیشگیرانه یا درمانی امکان کاهش هرچه بیشتر پیامدهای بلوغ زودرس وجود دارد.
مشکلات رفتاری ناشی از بلوغ زودهنگام
هجوم هورمون‌های جنسی در دوره بلوغ، روی احساسات، تمایلات، نیازهای جنسی و عاطفی فرد اثر فراوانی می‌گذارد. این یکی از نگرانی‌های اسای والدین است و نحوه برخورد با سوالات، کنجکاوی‌ها و تمایلات کودک در سن کم به مسائل جنسی، حساسیت بالایی دارد. ممکن است کودک با کنجکاوی به دنبال محتوای مرتبط در فضای اینترنت باشد یا درباره این موضوعات با دوستان یا افراد نامناسب گفتگو کند. به همین دلیل توصیه می‌کنیم از یک مشاور متبحر کودک و نوجوان در این مورد کمک بگیرید و چالشهای این‌چنینی را برای کودک حل کنید. هرچه کودک با شما احساس امنیت و صمیمت بیشتری داشته باشد می‌تواند احساسات گیج‌کننده‌ای که در این دوران دارد را بیشتر و به موقع با شما در میان بگذارد تا از بروز آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود. فراموش نکنید که تمایلات جنسی در هر سنی که بلوغ اتفاق بیفتند طبیعی هستند، تنها نکات مهم دادن آگاهی به کودک و چگونگی برخورد با او هستند.
مشکلات روحی ناشی از بلوغ در سن کم
شرایط روانی و ظرفیت ذهنی کودک برای تجربه تغییرات بلوغ آمادگی و رشد کافی ندارد. به همین دلیل بلوغ در سن کم می‌تواند انواع مشکلات روحی و روانی مانند گوشه‌گیری، خجالتی شدن، احساس گناه، خودسرزنشی، استرس، اضطراب بالا، تحریک‌پذیری بالا و افسردگی را به دنبال داشته باشد. اگر با توجه به احتمالات و علائمی که می‌بینید، حدس می‌زنید فرزندتان زودتر از سن ۸ سال به بلوغ می‌رسد؛ می‌توانید با مشورت یک روانشناس کودک و نوجوان، درباره تغییرات این دوران با او صحبت کنید. خودتان نیز به عنوان والدین اطلاعات کاملی درباره بلوغ زودرس داشته باشید و صمیمانه در کنار فرزندتان باشید.
مشکلات جسمی ناشی از بلوغ زودرس
بروز برخی از نشانه‌ها مثل چربی شدن بیشتر پوست، تعریق بالا و جوش‌های پوستی برای یک کودک و والدین، عجیب و نگران‌کننده هستند. به همین دلیل لازم است در این مورد اگر درمان هورمونی یا موضعی وجود دارد، زیر نظر متخصص پیگیری کنید. همانطور که گفتیم شروع بلوغ با یک جهش قدی همراه است اما ممکن است در برخی از کودکان خصوصا دختران، پس از این جهش قدی، رشد قد متوقف شود. اگر این موضوع برایتان اهمیت بالایی دارد می‌توانید در خصوص کمک به رشد قدی، با متخصص مشورت کنید.
افت تحصیلی
تفاوت‌هایی که در اثر بلوغ اتفاق می‌افتند برای کودک قابل درک و پذیرش نیست. به همین دلیل اگر والدین به اندازه کافی اطلاعات نداشته باشند، از مشاور کمک نگیرند و با کودک رابطه موثر نداشته باشند، افت تحصیلی یکی از پیامدهای بلوغ زودرس خواهد بود. کودک ممکن است در دوست‌یابی و تعامل در مدرسه دچار مشکل شود. همه این‌ها به علاوه پیامدهای قبلی که بررسی کردیم، می‌توانند از آسیب‌های ناشی از بلوغ در سن کم باشند که منجر به کاهش عملکرد درسی می‌شوند.
تشخیص بلوغ زودرس
تشخیص بلوغ زودرس از طریق دریافت شرح حال، بررسی علائم و نشانههای اولیه، انجام تست‌های آزمایشگاهی تشخیصی و معاینه توسط متخصص غدد اطفال، آندرولوژیست (برای پسران) یا متخصص زنان (برای دختران) انجام می‌شود. از انواع تست‌ها برای اینکه ببینیم آیا نشانههای بلوغ در حال بروز هستند یا خیر، می‌توان به آزمایشات زیر اشاره کرد:
رادیوگرافی
عکس‌برداری با اشعه ایکس، از مچ دست می‌تواند سن استخوانی کودک را تخمین بزند. در کودکان دچار بلوغ زودرس، سن استخوانی بیشتر از سن واقعی کودک است.
سونوگرافی
سونوگرافی از اندام‌های داخلی مانند رحم و تخمدان و وضعیت غدد مختلف، می‌تواند وجود ناهنجاری در آن‌ها را نشان دهد.
آزمایش خون
فاکتورهایی که در کودکان دچار بلوغ زودهنگام می‌توان بررسی کرد شامل بررسی هورمونی، بررسی میزان چربی خون و عملکرد غدد را بررسی کرد.
درمان بلوغ زودرس
سوال اصلی این است که آیا اصلا بلوغ در سن کم نیاز به درمان خاصی دارد؟ خود بلوغ زودرس نیاز به درمان خاصی ندارد مگر اینکه علل پزشکی یا زمینهای عامل آن باشند. به طور مثال وقتی فرزند شما دچار چاقی مفرط یا بافت چربی زیا د و بی تحرکی است، بلوغ زودرس می‌تواند زنگ خطری برایتان باشد که این مشکلات باعث تغییر در روند طبیعی بدن شده‌اند. از طرفی اگر علائم بلوغ در سن خیلی پایین مثلا زیر ۷ سال بروز پیدا کردند، ضرورت دارد با یک متخصص درباره مشکلات احتمالی صحبت کنید.
اما شاید درمان را بتوان بیشتر در کنترل و مدیریت مشکلات ناشی از بلوغ زودرس مثل خونریزی نامنظم، خونریزی شدید ماهانه در دختران، مشکلاتی مانند انواع عفونت که با بلوغ جنسی احتمال بالاتری دارند و سایر پیامدهای بلوغ زودرس مانند مشکلات پوستی را تحت درمان قرار داد.
سخن پایانی
بلوغ زودرس یکی از مواردی است که در مسیر رشد کودکان موجب استرس و فشار زیادی برای خود آن‌ها و والدین می‌شود. نه کودک و نه والدین و حتی اطرافیان، برای مواجهه با تغییرات ناشی از بلوغ در این سنین آمادگی ندارند و همین مسئله می‌تواند منجر به بروز واکنش‌های هیجانی و غلط در مقابل تغییرات کودک شود و به نوعی شرم و احساس گناه را به آن‌ها منتقل کند. از طرفی ممکن است عوامل ایجاد بلوغ زودرس نیاز به پیگیری پزشکی و کنترل داشته باشند. بنابراین با توجه به اینکه امکان بلوغ زودرس برای هر کودکی خصوصا در صورت وجود سابقه خانوادگی، وجود دارد، با افزایش اطلاعات خود باید برای مواجهه با چنین اتفاقی آماده شوید. در این مطلب سعی کردیم اطلاعات عمومی که درباره بلوغ زودرس به دردتان می‌خورند در اختیار بگذاریم.
سوالات متداول
- علائم بلوغ زودرس چیست؟
علائم بلوغ زودرس بسته به علل آن، شامل بروز درجات مختلف نشانههای ثانویه جنسی مانند تغییرات فیزیکی، عادت ماهانه در دختران، جهش رشدی و ضخیم شدن موی صورت در پسران است. - چه زمانی برای بلوغ زودرس دختران باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائم شدید هستند، در سن کمتر از ۶ سال رخ دادهاند، در کنار نشانههای بلوغ، کودک با مشکلات سلامت نیز درگیر است، ممکن است نشانهای از جود مشکلات زمینهای پزشکی باشد. بنابراین در این شرایط بهتر است به یک متخصص غدد اطفال مراجعه کنید. - پیامدهای بلوغ زودرس چه هستند؟
بلوغ زودرس در مواردی که ناشی از بیماری یا مشکل پزشکی خاصی نباشد، پیامدهای رفتاری، روانی، کنجکاوی جنسی، چالشهای عاطفی، مشکلات جسمی و خلقی و افت تحصیلی را در پی دارند.
