اقبال به رشته روانشناسی روز به روز در حال افزایش است و آن را به یکی از پرطرفدارترین و محبوب‌ترین رشته‌های انسانی تبدیل کرده است. دانشآموختگان این رشته دارای مهارت‌های مختلف و منحصربه‌فردی هستند و به نیازهای روحی-روانی جامعه رسیدگی می‌کنند. گستردگی نیازهای روانی ما انسان‌ها باعث گستردگی شغل های رشته روانشناسی شده و بازار کار و درآمد خوبی را برای فارغ‌التحصیلان آن فراهم کرده است. اگر شما هم به آگاهی درباره شرایط ورود به دانشگاه، بازار کار کارشناسی روانشناسی و یافتن مناسب‌ترین گرایش رشته روانشناسی برای خودتان علاقمند هستید، این مقاله را از دست ندهید.
معرفی رشته روانشناسی
رشته روانشناسی، دانش مطالعه رفتار و ذهن انسان و سایر موجودات است که ابعاد مختلفی مانند جامعه‌شناسی، فلسفه، پزشکی، علوم اعصاب و علوم اجتماعی را هم در خود دارد. توصیف، تبیین، پیش‌بینی و تغییر رفتار و فرآیندهای روانی فرد، چهار هدف اصلی رشته روانشناسی هستند:
- در وهله اول باید از نحوه رفتار و هیجانات موجودات انسانی آگاهی داشته باشیم و رفتار سازگار و ناسازگار را بشناسیم؛
- پس از مشاهده رفتار و با توسل به نظریه‌پردازی، باید ریشه و علت رفتارها و هیجانات مختلف را بفهمیم؛
- در مرحله سوم، باید براساس علل و ریشه‌های بروز یک رفتار یا هیجان، آن را پیش‌بینی کنیم؛
- اگر بتوانیم چیزی را پیش‌بینی کنیم، پس احتمالا می‌توانیم راهی برای اصلاح و تغییر آن (هدف نهایی روان‌درمانی) بیابیم.
تاریخچه رشته روانشناسی
روانشناسی علم جدیدی محسوب می‌شود و در ۱۵۰ سال گذشته دچار تغییرات زیادی شده است. این رشته در ابتدای شکل‌گیری به روانپزشکی و بررسی ساختار و عملکرد مغز نزدیک‌تر بود. اما کم‌کم و بر اساس پژوهش‌ها و آزمایشات، مسیر خود را از روانپزشکی جدا کرد و به مطالعه تجربه ذهنی و درونی افراد در طول زندگی پرداخت.
اگرچه ریشه‌های روانشناسی هم مثل هر رشته علمی دیگری به دوران باستان برمی‌گردد، اما بدون شک، قرن بیستم را دوران طلایی روانشناسی نامید. حالا و در قرن بیست‌ویکم، این رشته به یکی از قدرتمند‌ترین رهبران فکری دنیا تبدیل شده است.
تفاوت رشته مشاوره و روانشناسی
هرچند دو رشته مشاوره و روانشناسی (مشاور و روانشناس)، اغلب به جای هم استفاده می‌شوند، اما چنین کاربردی کاملا اشتباه است. این دو حوزه، هم از نظر تحصیلات دانشگاهی، گرایش، نوع کار، مشاغل و حتی درآمد با یکدیگر تفاوت دارند. هرچند رشته‌های روانشناسی و مشاوره تا حدود زیادی دارای همپوشانی هستند و تعداد دروس مشترک این دو رشته زیاد است اما برخی از از واحدهای درسی دانشگاهی، تعداد واحدها و عناوین سرفصل‌ها حتی در دروس مشابه، این دو رشته را از یکدیگر متمایز می‌کنند. برای بررسی دقیق‌تر تفاوت‌های آینده شغلی روانشناسی و مشاوره، مقاله تفاوت مددکاری اجتماعی با مشاور و روانشناس را مطالعه کنید.
توانایی های لازم برای روانشناسی
توانایی‌های لازم برای موفقیت در رشته روانشناسی باتوجه به وسعت موضوعات مرتبط با روان، شامل سه دسته موضوعات درسی و تئوری، مهارت‌های فردی و توانمندی‌های روحی هستند. این توانمندی‌ها تا حدی اکتسابی هستند و میتوانید حین تحصیل آن‌ها را در خود پرورش دهید. در ادامه درباره هریک از این موارد توضیح مختصری داده‌ایم.
هوش هیجانی
هوش هیجانی به معنای توانایی شناخت و کنترل احساسات، هیجانات و واکنش‌های فرد در موقعیت‌های مختلف است. از آن‌جایی که روانشناس هر روز با افراد زیادی ارتباط دارد که هریک مشکلات و برخوردهای خاصی دارند، لازم است هوش هیجانی خود را تقویت کند.
درون نگری زیاد
بسیاری از مباحث روانشناسی نیاز به فهم عمیق دارند و دانشآموختگان این رشته، باید ابتدا با دانش‌شان به خودشناسی و خود-تحلیلی بپردازند. کافی است نگاهی به نوشته‌های فروید، یونگ، آدلر، هورنای و دیگر روانشناسان بزرگ بیندازید تا موشکافی‌های آن‌ها را در فرآیند تحلیل خودشان ببینید. اگر رویکرد روانکاوی باعث علاقه وکنجکاوی شما نسبت به این رشته شده است، باید بگوییم که متاسفانه، چیزی به‌نام رشته روانکاوی در دانشگاه وجود ندارد. البته مراکزی مانند موسسه انجمن روانکاوی تهران، به‌صورت اختصاصی روان‌کاو تربیت می‌کنند.
توانایی همدلی و همدردی
یکی از نشانه‌های روان سالم، توانایی همدلی موثر با دیگران است. اگر روانشناس نتواند مراجع را درک کند، هرگز قادر به برقراری رابطه درمانی خوب با اون نخواهد بود.
برخورداری از سلامت روان
اگر قصد دارید وارد رشته روانشناسی شوید، به یاد داشته باشید که در تمام دوران تحصیل و کار، باید همیشه به درمانگر مراجعه کنید و تحت درمان باشید. عدم سلامت روان درمانگر، مراجعان را دچار آسیب‌های جدی خواهد کرد. حین سال‌های کار نیز، یک درمانگر به دلیل برخورد مداوم با مشکلات مراجعان، دچار فرسودگی می‌شود که اهمیت دو چندان مراجعه هر روانشناس به درمانگر شخصی خود را نشان می‌دهد.
توانایی تجزیه و تحلیل
روانشناسان خصوصا در کار درمان، با روان پیچیده انسان سر و کار دارند. به همین دلیل باید بتوانند اطلاعاتی که از مراجع می‌گیرند را با دانش خود تطبیق داده و با استفاده از مجموع آموخته‌ها، درمان را در مسیر درست پیش ببرند.
صبور بودن
مراجعین به روانشناس، افرادی هستند که مشکلات روحی و روانی آن‌ها را از پا انداخته است. اگر روانشناس صبر و تحل کافی نداشته باشد، نمی‌تواند چالش‌های درمان و حتی گاهی مشکلات بین خود و مراجع را تاب بیاورد.
شرایط انتخاب رشته روانشناسی
رشته روانشناسی بین زیرگروه‌های علوم انسانی، ریاضی و تجربی مشترک است، بنابراین برای انتخاب آن محدودیتی در انتخاب رشته نهم ندارید. همچنین با استفاده از سوابق تحصیلی و بدون کنکور نیز می‌توان در این رشته پذیرش گرفت. رشته روانشناسی بیشتر بین دانش‌آموزان انسانی، در اولویت انتخاب رشته قرار دارد و یکی از پردرآمدترین رشته های دانشگاهی محسوب می‌شود. سالانه حدود ۱۶ هزار داشجوی روانشناسی در دانشگاههای مختلف کشور پذیرش می‌شوند، اما شانس قبولی این رشته در دانشگاههای برتر، متعلق به رتبه‌های زیر 2000 است.
سهمیه گزینش روانشناسی
پذیرش رشته روانشناسی در برخی شهرها مانند هرمزگان، ایلام و سایر مناطق و شهرهای محروم، گزینش بومی دارد که معمولا یک یا دو نفر در هر دانشگاه این مناطق است. اما در کل، پذیرش این رشته به صورت قطبی صورت می‌گیرد.
رشته روانشناسی بدون کنکور
پذیرش بدون کنکور روانشناسی صرفا از طریق سوابق تحصیلی صورت می‌گیرد و فقط مربوط به دانشگاههای غیر انتفاعی، پردیس‌های خود گردان، پیام نور و دانشگاه آزاد است.
ظرفیت پذیرش روانشناسی
ظرفیت پذیرش رشته روانشناسی در سال ۱۴۰1، برای دانشگاههای دولتی (روزانه و نوبت دوم)، کمی نسبت به سال قبل افزایش یافته و به حدود ۱2۰۰ نفر رسیده است.
فرق روانشناسی رشته تجربی و انسانی
از لحاظ واحدهای درسی هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند؛ یعنی هر دو گروه سر یک کلاس می‌نشینند و دروس مشابهی می‌خوانند. تفاوت اصلی این دو رشته در رتبه موردنیاز برای قبولی در دانشگاه است:
- در کنکور انسانی، نهایتا تا رتبه 2000، شانس قبولی در این رشته در دانشگاههای دولتی را دارید؛
- در کنکور تجربی، تا رتبه 20000 هم هنوز برای شما شانس قبولی در این رشته وجود دارد.
البته حتما می‌دانید که رقابت در رشته تجربی بسیار سخت‌تر از انسانی است؛ پس انتخاب بین این دو رشته کاملا به توانایی‌ها و علایق شما بستگی دارد. اگر هنوز به جمع‌بندی برای انتخاب از بین رشته‌های نظری (تجربی، ریاضی، انسانی) نرسیده‌اید، حتما به مقالات ما درباره معرفی زیر شاخه های رشته انسانی، معرفی زیر شاخه های رشته تجربی و معرفی زیر شاخه های رشته ریاضی نگاهی بیندازید.
بیشتر بخوانید: رشته کاردرمانی چیست و چه کسی کاردرمانگر است؟
گرایش های رشته روانشناسی
درحال حاضر کلیه گرایش‌های مقطع کارشناسی رشته روانشناسی ادغام و به مقطع کارشناسی ارشد منتقل شده‌اند. برخی از این گرایش‌ها در کنکور ارشد وزارت علوم، برخی دیگر در کنکور ارشد وزارت بهداشت و برخی در کنکور هر دو سازمان وجود دارند. کارشناسی ارشد روانشناسی دارای گرایش‌های زیر است:
- روانشناسی عمومی
- روانشناسی بالینی
- روانشناسی بالینی کودک و نوجوان
- روانشناسی بالینی گرایش خانواده
- روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی
- روان‌سنجی (سنجش و اندازه‌گیری)
- روانشناسی صنعتی و سازمانی
- روانشناسی اسلامی
- روانشناسی تربیتی
- علوم شناختی
- روانشناسی ورزشی
- روانشناسی اجتماعی
- روانشناسی شخصیت
دروس کارشناسی روانشناسی
دانشجویان کارشناسی رشته روا‌شناسی با فرآیندهای ذهنی انسان مثل تفکر، ادراک، احساس، حافظه، هیجان، انگیزش و رفتار انسانی، از ساده‌ترین تا پیچیده‌ترین آن‌ها آشنا می شوند. همان‌طور که گفته شد، در گرایش‌های مختلف این رشته، برخی موضوعات تخصصی مطالعه می‌شوند و فارغ‌التحصیلان با داشتن مهارت‌های خاصی می‌توانند در زمینه‌های تخصصی‌تر مانند روانشناسی خانواده، روانشناسی کودک و نوجوان ادامه تحصیل دهند.
دانشجویان روانشناسی ملزم به گذراندن ۱۴۴ واحد درسی در قالب دروس عمومی (۲۳)، دروس پایه و اصلی (۷۱ واحد)، دروس تخصصی (۴۰ واحد)، دروس اختیاری (۱۰ واحد) هستند.
| دروس پایه و اصلی روانشناسی | مباحث اساسی در روانشناسی ۱ و ۲، تاریخ و مکاتب روانشناسی و نقد آن، مبانی جامعه‌شناسی، روانشناسی از دیدگاه اندیشمندان مسلمان، آمار توصیفی، آمار استنباطی، روش تحقیق (کمی و کیفی)، فیزیولوژی اعصاب و غدد، احساس و ادراک، روانشناسی فیزیولوژیک، انگیزش و هیجان، روانشناسی مرضی کودک، روانشناسی تحولی ۱، معرفت‌شناسی، آشنایی با فلسفه اسلامی، روانشناسی شخصیت، روانشناسی شناختی، روانشناسی دین، کاربرد کامپیوتر در روانشناسی، فلسفه علم روانشناسی، روانشناسی اجتماعی، متون روانشناسی به انگلیسی ۱ و ۲، روانشناسی تجربی، روان سنجی، روانشناسی یادگیری، روانشناسی تربیتی، آموزه‌های روانشناختی در قرآن و حدیث، آسیب‌شناسی روانی، مبانی راهنمایی و مشاوره |
| دروس تخصصی روانشناسی | آزمون های روانشناختی ۱ و ۲، اصول روانشناسی بالینی، بهداشت روانی، روانشناسی سلامت، آسیب‌شناسی روانی کودک و نوجوان، روانشناسی و مشاوره خانواده، نظریه‌های مشاوره و روان‌درمانی، فنون مشاوره و روان‌درمانی، راهنمایی و مشاوره تحصیلی و شغلی، روانشناسی اجتماعی کاربردی، آسیب‌شناسی اجتماعی، روانشناسی صنعتی سازمانی، روانشناسی کودکان با نیازهای ویژه ۱ و ۲، توانبخشی کودکان با نیازهای ویژه، شیوه‌های اصلاح و تغییر رفتار، پژوهش (ملی- انفرادی) در روانشناسی |
| دروس اختیاری روانشناسی | روانشناسی جنسیت، روانشناسی سالمندی، مدیریت استرس (تنیدگی)، روانشناسی اعتیاد، روانشناسی رفتار مصرف‌کننده، علوم اعصاب شناختی، روانشناسی ورزش، پویایی گروه، روانشناسی کار و مدیریت، کلیات روانپزشکی، روانشناسی تبلیغات و رسانه، رفتار سازمانی، روانشناسی اخلاق، اخلاق حرفه‌ای، ناتوانانی‌های یادگیری، نگرش و تغیر آن، آروانشناسی نظامی، روانشناسی سیاسی، روانشناسی صنعتی و سازمانی، مقدمات ریاضی، کاربرد کامپیوتر در تجزیه و تحلیل آماری، روانشناسی کودکان تیزهوش و آموزش آن‌ها (فقط برای گرایش‌های عمومی و بالینی) |
کارشناسی روانشناسی چند سال است
دوره تحصیل کارشناسی روانشناسی در ایران به‌صورت معمول 4 سال یا 8 ترم است؛ اما برخی آن را زودتر و در 6 یا 7 ترم و برخی دیرتر و در 9 یا 10 ترم به اتمام می‌رسانند.
بازار کار رشته روانشناسی
بازار کار روانشناسی بسیار متنوع و گسترده است. امروزه متاسفانه با رشد روزافزون اختلالات روانی در جوامع روبرو هستیم. از طرفی به دلیل افزایش اطلاعات، اقبال عمومی نسبت به مراجعه به مشاور و روانشناس بیشتر شده است. بنابراین، رشته روانشناسی در حال حاضر نرخ اشتغال و درآمد خوبی دارد و آینده کاری خوبی برای آن پیش‌بینی می‌شود. اما در این بین توجه به یک سری نکات ضرورت دارد. روانشناسی رشته‌ای نیست که صرف علاقه به موضوعات آن، قوی بودن در دروس تئوری یا به دلیل بازار کار خوب یا حتی دلایل شخصی مثل علاقه به کمک به دیگران، وارد آن شوید. اگر یک نگاه همه جانبه به رشته روانشناسی نداشته باشید، وضعیت کاری و رضایت از شغل شما دچار تزلزل خواهند شد. توصیه می‌کنیم برای آشنایی بیشتر با سایر رشته‌های علوم انسانی، مطلب بازار کار رشته انسانی را هم مطالعه کنید.
بیشتر بخوانید: رشته علوم تربیتی
وظایف یک روانشناس
وظایف اصلی یک روانشناس (به صورت کلی و فارغ از گرایش تخصصی) شامل موارد زیر هستند:
- روانکاوی و روان‌درمانی با رویکردهای مختلف
- تکمیل پرونده روانشناختی مراجعه کنندگان و ثبت اطلاعات مورد نیاز
- مصاحبه روان شناختی، ارزیابی، تشخیص و تعیین نوع مشکل
- برنامه‌ریزی و اجرای فرایند بهبود یا درمان مراجع
- مشارکت در ارائه طرح‌های پیشگیری از تشدید آسیب‌های روانی
- تهیه و تنظیم برنامه‌های مربوط به بهداشت روان برای حفظ سلامت روانی و پیشگیری از بروز بیماری‌های روانی
- انجام آزمون‌های روانی مانند آزمون هوش و شخصیت
- همکاری با روانپزشک در زمینه روان‌سنجی
- تهیه مقالات علمی و فعالیت آکادمیک
- برگزاری دوره‌ها، کارگاه‌های و همایش‌های مرتبط برای دستیابی به اطلاعات به روز
- مشاوره‌های فردی در زمینه‌هایی مانند مشکلات زناشویی، مشاوره ازدواج، تربیت فرزندان، روانشناسی کودک، برنامه‌ریزی تحصیلی، افسردگی، اختلالات روحی، رابطه عاطفی
- مشاوره خانواده
- گروه درمانی
- آموزش و توسعه مهارت‌های فردی
- ترجمه و تولید محتوا
عوامل موفقیت در بازار کار روانشناسی
توجه شما را به نکاتی جلب می‌کنیم که باعث موفقیت بیشتر شما در بازار کار و درآمد بالاتر می‌شوند:
- کار در مناطق یا سازمان‌های پردرآمد مانند کلان‌شهرها
- مدرک تحصیلی بالاتر
- گذراندن دوره‌های آموزشی و بازآموزی
- تقویت مهارت‌های ارتباطی
- بهره‌گیری از سوپرویژن منظم
- شرکت فعالانه در دوره‌ها، همایش‌ها و کلاس‌های معتبر داخلی وخارجی
- انجام منظم درمان فردی و توجه به سلامت روان شخصی که بهره‌وری کار یک روانشناس را به‌شدت افزایش می‌دهند
- بازاریابی و تبلیغات مناسب
- قبول‌شدن در دانشگاههای برتر کشور برای بهره‌مندی از اساتید، آموزش‌های بهتر و امکان کار در فضای بالینی
مشاغل رشته روانشناسی
پس از تحصیل در رشته روانشناسی در مقطع کارشناسی، امکان درمانگری وجود ندارد و تنها می‌توان به شغل‌هایی چون تدریس یا کار در مهدکودک اندیشید. با ادامه تحصیل در مقطع ارشد و دکتری، آینده شغلی رشته روانشناسی گسترش بسیار زیادی پیدا می‌کند. در ادامه، انواع مشاغل یک روانشناس در مراکز مختلف را برایتان آورده‌ایم:
- کار در کلینیک‌های روانشناسی
- تأسیس مطب شخصی
- تأسیس کلینیک
- کار در مراکز دولتی
- کار در مدارس به عنوان مشاور
- تدریس و آموزش در مدرسه و دانشگاه
- برگزاری کارگاه‌های روانشناسی
- بهزیستی
- مراکز توانبخشی
- مهدکودک
- بیمارستان‌ها
- زندان‌ها
- کانون اصلاح و تربیت
- کلینیک‌های ترک اعتیاد
- مسئول منابع انسانی
- برنامه‌ریزی نیروی انسانی
- مسئول تحقیق و توسعه منابع انسانی
- مسئول گزینش نیروها
- کار در مراکز بیماری‌های خاص
- کار با کودکان استثنایی
- آموزش و تحقیقات
- کار در مراکز صنعتی
سخن پایانی
اگر توانمندی‌هایی مانند صبر، استقامت نسبی و قدرت همدلی را در خود می‌بینید و در دروس تحلیلی (مانند فلسفه و منطق) و دروس تئوری قوی هستید، انتخاب رشته روانشناسی برای شما منطقی به نظر می‌رسد. در عین حال باید توجه کنید که رفتن به این رشته صرفا با هدف خدمت به دیگران یا التیام دردهای شخصی خودتان، ممکن است شما را دچار سرخوردگی کند؛ چون موفقیت، کسب شغل و درآمد و از طرفی آسیب ندیدن و آسیب نخوردن در این رشته، وابسته به داشتن مهارت‌ها و توانمندی‌هایی هستند که باید در تمام دوران تحصیل و کارتان پیگیر آن‌ها باشید.
ماهیت این رشته، در صورت رعایت نکردن استانداردها و اصول کار، میتواند فرسودگی شغلی زیادی در شما ایجاد کند و از طرفی باعث عدم نتیجه موثر روی مراجعان‌تان شود. بنابراین، با در نظر گرفتن تمام مزایا و معایب روانشناسی، اقدام به انتخاب آگاهانه آن کنید. پس از آن تمام تلاش خود را به کار بگیرید که در نهایت با اثرگذاری حداکثری بر مراجعان، سلامت شخصی خودتان را حفظ کنید و درآمد بسیار بالا به دست بیاورید.
بیشتر بخوانید: رشته مددکاری اجتماعی و آینده شغلی آن
سوالات متداول
- کارشناسی روانشناسی چه گرایشهایی دارد؟
روانشناسی در مقطع کارشناسی فاقد گرایش است. - ظرفیت رشته روانشناسی چقدر است؟
در سال ۱۴۰1، دانشگاههای دولتی در دوره روزانه و نوبت دوم مجموعا حدود ۱2۰۰ نفر پذیرش داشتهاند. بهمحض صدور دفترچه انتخاب رشته 1402، آمار آن را نیز برایتان میآوریم. - بازار کار روانشناسی چگونه است؟
به دلیل تنوع بالای مشاغل و فعالیتهایی که یک روانشناس میتواند انجام بدهد و افزایش اطلاعات جامعه درباره این رشته، بازار کار بسیار خوبی دارد. - رشته روانشناسی از انسانی بهتر است یا ریاضی و تجربی؟
فرق چندانی ندارد که از کدام کنکور وارد این رشته بشوید و این انتخاب فقط به این بستگی دارد که در کدام دروس قویتر هستید و در کنکور کدام رشته میتوانید رتبه بهتری کسب کنید.
