یکی از نگرانی‌های همیشگی والدین این است که چگونه فرزندانی موفق پرورش دهند؟ چگونه می‌توان آینده تحصیلی بچه‌ها را تضمین کرد؟ نوزادان مانند لوحی سفید پا به دنیا می‌گذارند اما شرایط خانواده، رفتار والدین، محیط خانه و اجتماع هریک خطی بر این لوح سفید می‌کشند و در نهایت ماهیت فرد را می‌سازند. خانه، والدین، خواهر و برادر اولین و تنها چیزهایی هستند که کودک تا زمان ورود به اجتماع بزرگتر مانند مهدکودک یا شناختن هر فرد دیگری، با آنها سر و کار دارد و از آنها الگو می‌گیرد. اگرچه استعداد ذاتی و بهره هوشی هم در اینده بچه‌ها نقش مهمی دارند، اما آیا تا به حال افراد با استعداد ناموفق ندیده‌اید؟ نقش خانواده در موفقیت فرزندان انکارناپذیر است اما چگونه باید از این تأثیرگذاری برای پیشرفت بچه‌ها استفاده کرد؟ در این مقاله می‌خواهیم ببینیم که خانواده از چه روش‌هایی بر آینده کودکان اثر می‌گذارد.
نقش والدین در موفقیت کودکان
نقش تربیتی که والدین در شکلگیری فرزندان موفق دارند، تنها با کلام یا حتی رفتار مستقیم نیست بلکه هرآنچه کودک می‌بیند، می‌شنود یا احساس میکند، حتی اگر در ارتباط مستقیم با او نباشد روی شکلگیری شخصیت و روحیات او موثر هستند.
شکل گیری هویت فردی
هویت یعنی حسی که هر فرد نسبت به خودش دارد، اینکه چگونه خودش را تعریف میکند، چه برداشتی از روحیات و ویژگی‌های خود دارد. افرادی که در کودکی یا نوجوانی به خوبی مسیر هویتیابی را طی نکرده‌اند، نمی‌توانند برای تعیین اهداف و عملکرد خود آزادنه عمل کنند. متعادل و ثبات عمل والدین در ارتباط با فرزندان، داشتن صداقت رفتاری و گفتاری، پایبندی به قول‌ها، آشنا کردن آنها با انواع فعالیت‌ها و زمینه‌ها و سپردن مسئولیت‌های مختلف به کودکان و نوجوانان، کمک میکند هویت جسمی، هویت روانی و هویت جنسی خود را بهتر بشناسند. از نقش پدر بزرگ و مادر بزرگ در تربیت صحیح کودکان و شکلگیری هویت آنها نیز نباید غافل شد.
کشف نقاط ضعف و قوت فرزندان
از کجا باید استعداد خاص کودکان را بشناسیم؟ آیا می‌توانیم از سن کم بفهمیم کودک در چه کاری موفق می‌شود؟ یکی از راه‌هایی که به موفقیت فرزندان منتهی می‌شود این است که در پیدا کردن آنچه در آن خوب هستند یا به آن علاقه دارند، کمک کنید. نکته مهم اینکه آرزوهای خود را روی فرزندتان پیاده نکنید و بگذارید آنها راه منحصربه فرد خودشان را پیدا کنند؛ در غیر این صورت چیزی جز ناکامی درو نخواهید کرد. بازی‌های مختلف با کودک انجام دهید، از جهت دادن به علایق او خودداری کنید، او را در معرض انواع فعالیت‌ها و محیط‌های مختلف هنری، ورزشی، علمی و فرهنگی بگذارید. استعدادها کم کم خودشان را نمایان میکنند و ضعف‌ها نیز از لا‌به‌لای فعالیت‌های کودک مشخص می‌شوند. اینجاست که باید به استعداد کودک پر و بال بدهید و روی نقاط ضعف او تا جای ممکن کار کنید. فقط در پرداختن به استعدادها و ضعف‌های فرزندتان، مراب دام‌ها کمال‌طلبی باشید و رویای داشتن کودکی با ده‌ها استعداد و بدون هیچ نقطه ضعف را کنار بگذارید.
توانمندسازی فرزندان
هرچند در باورهای عمومی خصوصا در گذشته تصور می‌شود که خصوصیات انسان به صورت ژنتیکی به ارث می‌رسند. اما می‌توان بسیاری از توانمندی‌ها را حتی بدون اینکه زمینه ژنتیکی داشته باشند، آموزش داد و تمرین کرد. با انجام عادات روزانه کوچک، هدف‌های قدم به قدم، همراهی با فرزندتان، فراهم کردن شرایط یادگیری و تمرین، مهارت‌های فردی زیر را در آنها تقویت کنید:
- همکاری کردن با دیگران و انجام کار گروهی
- استقلال در انجام کارهای شخصی متناسب با سن و توان
- خلاقیت داشتن
- تحلیل کردن
- تصمیم گرفتن
- نه گفتن به موقع
- دوست‌یابی
- رفع مشکلات بین فردی
- صحبت کردن در جمع
- مدیریت مالی
- انعطاف‌پذیری
از آن‌جایی که عزت نفس و اعتماد به نفس از مهمترین پیش‌نیازهای تربیت کودک هدفمند و فرزندان موفق هستند، توصیه می‌کنیم مطلب شکل گیری اعتماد به نفس در کودکان را هم مطالعه کنید.
آموزش مهارت مالی به فرزندان
حتما کودکانی را دیده‌اید که همیشه به دنبال داشتن و خریدن چیزهای جدید هستند، از داشته‌هایشان راضی نیستند، نمی‌توانند برای به دست آوردن آنچه می‌خواهند صبر کنند. انسانی که توانایی مدیریت داشته‌ها (مادی یا غیر مادی)، به تعویق انداختن لذت‌ها و عادت‌های مالی درستی نداشته باشد دیر یا زود با شکست‌های متعدد و ناکامی روبرو می‌شود. به همین دلیل یکی از بال‌های موفقیت فرزندان داشتن مهارت و هوش مالی است. بازی‌ها و تمرین‌های زیادی برای تقویت هوش مالی در کودکان وجود دارند که پیش‌زمینه دستیابی به موفقیت‌های مالی را می‌سازند.
ایجاد امنیت روانی
سلامت روان کودک به معنای نوع تفکر و احساس درونی کودک نسبت به خود، دیگران و دنیای اطراف است. آرامش و امنیت روانی یکی از نیازهای اولیه فردی و اجتماعی محسوب می‌شود که زمینه پرورش استعداد و خلاقیت‌های بشر را فراهم میکند. مصادیق زیادی برای به هم خوردن امنیت روانی کودکان وجود دارند:
- دعوا و جر و بحث والدین
- وجود احساس ناامنی
- ترساندن دائمی کودک از افراد و شرایط
- سطح بالای اضطراب و استرس والدین
- سرزنش و تحقیر کودک به خاطر هر اشتباه کوچک
- توقع ب و انتظارات بالا
- تنبیه شدید و بدون تناسب با سن، ظرفیت و مشکل
- تهدید کردن
- عمل نکردن به قول‌ها و صحبت‌ها
- زیر پا گذاشتن حریم خصوصی فرزندان یا دیگران
- نداشتن ثبات رفتاری
همه این موارد، امنیت روانی و احساس آسایش که کودک باید نسبت به شرایط خانه، امنیت در خانواده و جامعه داشته باشد را تحت تأثیر قرار می‌دهند. بچه‌ها با تکرار مواردی که گفته شد، احساس اعتماد خود را از دست می‌دهند که زمینهساز بسیاری از مشکلات روحی است.
توجه به سلامت روحی
سلامت روحی و روانی فرزندان اگر مهم‌تر از سلامت جسمی نباشد، به اندازه آن پر اهمیت است. آمارها نشان می‌دهند که یک پنجم کودکان سالانه حداقل یک نوع اختلال روانی را تجربه میکنند. بنابراین هرچند پیش‌بینی یا فرار از همه مشکلات روحی قابل انجام نیست، اما می‌توان با برخی اقدامات مانع از پیشروی مشکلات روحی در کودکان شد یا به بهبود آن کمک کرد. پرورش عزت نفس در کودکان، الگوسازی مثبت برای فرزندان، تشویق و تمجید به موقع، تقویت مسئولیت‌پذیری، عدم تحقیر و سرزنش، پرورش روحیه استقلال و فراهم کردن محیطی با آرامش در خانه به حفظ امنیت روانی کودکان کمک میکنند. در عین حال تشخیص و درمان برخی از مشکلات روحی نیازمند نظر تخصصی روانشناس کودک و نوجوان است و توصیه می‌کنیم در مواردی که احساس می‌کنید قادر به کنترل شرایط نیستید هرگز برای مراجعه به یک درمانگر متبحر و استفاده از خدمات خانواده درمانی مقاومت نکنید.
شناسایی و درمان مشکلات رشدی و روانی
برخی از مشکلات مانند بیش فعالی، نقص توجه و اختلالات یادگیری که در دوره تحصیل و یادگیری خود را نشان می‌دهند، از جمله موارد خاموشی هستند که در مسیر موفقیت فرزندان اختلال ایجاد میکنند. وظیفه والدین این است که به جای زدن برچسب تنبل، لوس یا کم‌هوشی به کودک خود، از مسیر درست به دنبال مداخلات درمانی برای این دسته از مشکلات باشند. حالا که به اختلال یادگیری اشاره کردیم که یکی از مشکلات رایج در کودکان است، اگر احساس می‌کنید فرزندتان دچار مشکل در یاد گرفتن و انجام دادن وظایف تحصیلی است، بد نیست سری هم به مطلب درمان اختلالات یادگیری بزنید.
ارتباط سالم بین والدین
اولین چیزی که بچه‌ها از رابطه، امنیت و خودشان در ارتباط با دیگران درک میکنند به رابطه بین پدر و مادر برمی‌گردد. مادر و پدر باید با نشان دادن یک رابطه مسئولانه، توام با احترام و علاقه و کنترل هیجانات خود، امنیت روانی فرزندان را در خانه تأمین کنند. داشتن تفریح مشترک، صحبت کردن، مدیریت کارهای خانه، مسئولیت‌پذیری در وظایف همگی به تقویت روابط والدین در چشم کودک و احساس آرامش او کمک کننده هستند. کشمکش یا اختلاف نظر بین والدین نباید به هیچ عنوان در حضور فرزندان باشد، درد دل کردن یکی از والدین و شکایت از والد دیگر و منتقل کردن تعارض‌های والدین به بچه‌ها زمینهساز اضطراب و افسردگی در فرزندان و فرو رفتن آنها در نقش نجات‌دهنده هستند.
الگوسازی والدین برای فرزندان
همیشه گفته‌اند بچه‌ها همین چیزی می‌شوند که والدین هستند نه آنچه والدین می‌گویند یا می‌خواهند. یکی از مهمترین مسائل در پرورش فرزندان موفق این است که از زمان تولد الگوهای خوبی در ابعاد مختلف ببینند. طبق یکی دیگر از گفته‌های روانشناسان، تربیت هر انسان قبل از تولد او آغاز می‌شود و این نیز به دلیل اثرگذاری شخصیت والدین بر فرزندان است. پس خودآگاهی و کار کردن روی نقاط ضعف و قوت خودتان را هرچه زودتر شروع کنید. از طرف دیگر عاداتی که از کودک خود توقع دارید را در خودتان پرورش دهید؛ کتاب بخوانید، ساعات طولانی با وسایل الکترونیکی کار نکنید، خواب منظم و با برنامه داشته باشید، عادات غذایی مناسب ایجاد کنید، فعالیت ورزشی داشته باشید و در مورد مسائل عاطفی و اخلاقی نیز پایبندی به ارزش‌ها را فراموش نکنید.
روش های فرزندپروری
روانشناسان سبک‌های تربیتی یا فرزند پروری را بر اساس نوع تعامل والدین و فرزندان به انواع مختلفی مانند مستبدانه، پرخاشگرانه، سهل‌گیرانه و مقتدرانه تقسیم‌بندی میکنند. هریک از این روش‌ها تعریف و ویژگی‌های خاص خود را دارند و یکی از مهمترن عوامل شکلگیری شخصیت فرزندان هستند. بسیاری از مشکلات شخصیتی و روانی ناشی از روش‌های غلط فرزندپروری هستند. توصیه می‌کنیم نگاهی به مطلب معرفی کتاب فرزند پروری بیندازید و از این منابع برای کسب دانش در زمینه تربیت فرزندان موفق استفاده کنید.
نقش والدین در موفقیت تحصیلی فرزندان
تمام مواردی که در بخش قبل گفت شد مستقیم یا غیر مستقیم بر ایجاد انگیزه و علاقه کودک به تحصیل و موفقیت او در این مسیر نقش دارند. اما در برنامه ریزی برای آینده فرزندان باید به یک سری نکات توجه داشته باشید:
- هرچند مدارس امروزی چندان تکلیف‌محور نیستند، اما باید مسئولیت‌پذیری کافی در مورد انجام تکالیف را به آنها آموزش دهید و در برنامه‌ریزی با آنها مشارکت کنید.
- یک روتین سه ضلع خواب، تفریح و مطالعه همراه با فرزندتان طراحی کنی و شرایط را برای پایبندی به آن فراهم کنید. روتین‌ها ایجاد نظم و انگیزه میکنند و استرس بچه‌ها را کاهش می‌دهند.
- تأثیر عادات خوب را روی رشد و توسعه توانمندی‌های کودکان فراموش نکنید. هر روز در فکر ایجاد عادات خوب یا تغییر عادات نادرست باشید.
- سخت‌گیری شدید یا بی‌خیالی زیاد، افراط و تفریط‌هایی به ضرر موفقیت تحصیلی هستند. تا جای ممکن تعادل بین این را رعایت کنید و پیغام‌های متناقض به بچه‌ها مخابره نکنید.
- خصوصیاتی که به طور غیر مستقیم روی رفتارهای تحصیلی بچه‌ها نقش دارند مانند کتابخوانی، به پایان رساندن کارها، استفاده از امکانات موجود، برداشتن قدم‌های کوچک، برنامه‌ریزی و انضباط را تقویت کنید.
- هرچقدر که محیط خانه و تربیت والدین صحیح باشد، کودکان و نوجوانان نیمی از زمان مفید خود را در مدرسه می‌گذارند بنابراین انتخاب یک مدرسه خوب و محیط آموزشی مناسب را برای موفقیت تحصیلی فرزندان در اولویت قرار دهید.
- تعامل با مدرسه، کادر مدرسه و معلمان باعث انتقال احساس خوب، حمایت عاطفی و کاهش ناسازگاری کودکان می‌شود.
- انتخاب اهداف آینده، انتخاب رشته و شغل باید با حمایت و مشورت خانواده و مشاوران تحصیلی انجام شوند. خانواده فرندان موفق، درباره آینده تحصیلی و کاری فرزندشان به مجموعه‌ای از عوامل مهم از جمله علاقه، استعداد و بازار کار رشته‌ها توجه میکنند.
سخن پایانی
در اغلب موارد وقتی به سرگذشت و زندگی‌نامه افراد موفق نگاه می‌کنیم، رد پای یک خانواده حامی که والدین یا سایر اعضای خانواده به نوعی الگو و حامی پیشرفت آنها بوده‌اند را می‌بینیم. اولین محیط و اولین افرادی که فرد با آن مواجه می‌شود خانواده و والدین هستند و تأثیر زیاد آنها بر خودشناسی و توسعه شخصیت افراد غیر قابل انکار است. والدین باید با نقاط اثرگذار تربیتی و آموزشی خود روی پرورش فرزندان موفق آشنا باشند و در جهت اصلاح و بهبود این نقاط قدم بردارند. هرچند نباید فراموش کرد که بسیاری از افراد موفق نیز توانستهاند با پشتوانه خواست و ارداه، تلاش و ممارست خود، به اهداف بزرگی دست پیدا کنند.
سوالات متداول
- نقش خانواده در موفقیت فرزندان چیست؟
خانواده و والدین اولین محیط و اشخاصی هستند که انسان با آنها هویتیابی میکند، خودش را میشناسد، نسبت به دنیا، آدمها، مسائل و روابط دیدگاه پیدا میکند. همه اینها نوع زندگی افراد را مشخص میکنند و در شکلگیری یک آینده درخشان بزرگترین نقش را دارند. - آیا برای موفق بودن حتما باید خانواده موفق داشت؟
هرچند داشتن یک خانواده که از نظر روانی، اجتماعی، اقتصادی و آموزشی حامی و همراه فرزندان باشند برای رشد همه جانبه آنها ضرورت دارد، اما بدون وجود آن نیز موفقیت غیر ممکن نیست. بسیاری از افراد با استعداد ذاتی، تلاش و ممارست خود توانستهاند جای خالی خانواده موثر را پر کنند. - نقش والدین در موفقیت تحصیلی فرزندان چیست؟
شیوه تربیتی والدین با ایجاد زمینههای نظمپذیری، توانایی مدیریت، مهارتها فردی و شکل دادن به زندگی هدفمند فرزندان نقش اساسی دارد و زمینهساز موفقیت تحصیلی آنها است.
