از روزی که وارد مدرسه شدید تا آخرین امتحانی که دادید، ملاک و معیار موفقیت‌تان نمرهای بود که می‌گرفتید. با آن نمره شما را می‌سنجیدند و همان را هم داخل کارنامه‌تان می‌گذاشتند و معدل می‌گرفتند. در واقع وضعیت بقیه همکلاسی‌ها تاثیری روی شرایط درسی شما نداشت و هرکس چیزی را برداشت می‌کرد که خودش کاشته بود. ولی درمورد کنکور وضع خیلی متفاوت است. شما با بقیه شرکت کنندگان در تک‌تک سوال‌ها مقایسه می‌شوید و نتیجه‌ای که می‌گیرید کاملا بستگی به عملکرد بقیه داوطلبان دارد و باید ارزش ذاتی نمره‌تان مشخص شود. اما چطور چنین چیزی امکان‌پذیر است؟ سازمان سنجش با محاسبه تراز در کنکور، داوطلبان را باهم مقایسه می‌کند. دراین مقاله می‌خواهیم به‌طور کامل نحوه محاسبه درصد و تراز را برای‌تان توضیح دهیم و ببینیم چگونه تراز کنکور را محاسبه کنیم.
نمره تراز چیست و چه چیزی را نشان میدهد؟
حتما همیشه چیزهایی درمورد نحوه محاسبه تراز به گوشتان خورده است و می‌دانید معیار درست‌ودرمانی برای نشان دادن وضعیت هر فرد در کنکور است. اما واقعا تراز چیست؟ تراز در لغت به‌معنی بالانس و تعادل است و هدف از محاسبه تراز هم یکسان‌سازی ارزش نمره یا همان درصدها است. درواقع تراز نشان میدهد شما در بین کل شرکت‌کنندگان چه وضعیتی دارید و دقیقا کجا ایستاده‌اید. میزان تراز با عددی بین ۰ تا ۱۰۰۰۰ یا ۰ تا ۱۳۰۰۰ نشان داده میشود. داوطلبانی که تراز بالای ۵۰۰۰ بگیرند جزو پنجاه درصد قوی‌تر هستند و آن‌هایی که تراز زیر ۵۰۰۰ به‌دست می‌آورند تقریبا از نصف شرکت‌کنندگان پایینتر هستند. در کنکور قرار است فاصله علمی داوطلبان باهم مشخص شود و واقعا چه معیاری بهتر از تراز می‌تواند این فاصله را مشخص کند؟ دراین صورت عدالت بیشتر رعایت میشود و داوطلبان دقیقا براساس توانایی علمی‌شان باهم مقایسه می‌شوند و رتبه نهایی را کسب می‌کنند.
رتبه و تراز چه تفاوتی با هم دارند؟
خیلی از داوطلبان فکر می‌کنند نمره خام یا همان درصد می‌تواند مشخص‌کننده همه چیز باشد و دیگر احتیاجی به محاسبه تراز در کنکور نیست. اما واقعیت چیز دیگری است. راستش را بخواهید درصدها کمی مرموز هستند و همه چیز را آن‌طور که هست نشان نمی‌دهند. درواقع نمره‌های خام:
- میزان سختی یا آسانی سوالات را مشخص نمی‌کند.
- وضعیت شما را در مقایسه با بقیه‌ی شرکت‌کنندگان معلوم نمی‌کنند.
- ارزش واقعی پاسخهای شما را نیز نشان نمی‌دهند.
این یعنی ممکن است شما و دوست‌تان در کنکور سراسری به ۴۰ درصد سوالات زیست‌شناسی پاسخ درست داده باشید ولی ارزش این‌ها به‌هیچ‌وجه باهم برابر نیست. سوالات هر درس در ۳ سطح آسان، متوسط و دشوار طبقه‌بندی می‌شوند. البته هر سال تغییراتی در آزمون سراسری ایجاد می‌شوند که می‌توانید آن‌ها را در مطلب تغییرات کنکور مطالعه کنید. هرچه شما به سوالات دشوارتری جواب درست داده باشید، ارزش درصد پاسخ‌هایتان هم بیشتر خواهد بود. همان‌طور که گفتیم ارزش واقعی این درصدها با حساب کردن تراز کنکور مشخص می‌شوند که در ادامه توضیح داده‌ایم.
نمره خام یا درصد چطور حساب میشود؟
با چیزهایی که گفتیم حتما در مورد نحوه حساب کردن تراز کنکور کنجکاو شدید. اما قبل از این‌که بدانید تراز چگونه محاسبه میشود باید با نحوه محاسبه درصد در کنکور سراسری و بقیه آزمون‌ها آشنا شوید؛ برای محاسبه تراز به دانستن درصد یا نمره خام احتیاج داریم. همان‌طور که می‌دانید سوالات غلط در کنکور روی درصد تاثیر می‌گذارند و درصد را پایین می‌آورند پس برای محاسبه درصد یک درس باید هم تعداد پاسخهای درست را بدانید و هم جواب‌های اشتباه را مشخص کنید. درنهایت این تعداد را در فرمول زیر قرار دهید تا درصد مورد نظرتان به‌دست بیاید.
فرمول نمره خام
فرض کنید تعداد سوال‌های زبان انگلیسی ۲۵ عدد بوده است. شما به ۱۰ سوال پاسخ دست داده‌اید و از بد روزگار ۴ پاسخ اشتباه هم داشته‌اید. دراین‌صورت نمره خام شما با کمک این فرمول ۶/۳۴ درصد به‌دست می‌آید.
محاسبه تراز هر درس
با استفاده از فرمولی که در تیتر قبلی توضیح دادیم می‌توانید درصد یا نمره خام تک‌تک درس‌ها را حساب کنید. بعد از محاسبه درصدها نوبت به محاسبه تراز هر درس می‌رسد. تراز هر درس با کمک این فرمول به‌دست می‌آید:
T= 2000Z+5000
اما Z موجود در فرمول چطور حساب میشود؟ فرمول محاسبه مقدار Z:
- «X» همان «درصد یا نمره خام» شما در یک درس است.
- «X» نمره «میانگین کل» شرکت‌کنندگان است.
- «S» هم مقدار «انحراف استاندارد» را نشان میدهد.
محاسبه میانگین و انحراف استاندارد
برای این‌که میانگین را به دست آوریم باید تعداد دقیق شرکت کنندگان در آزمون و میانگین نمره‌های خام‌شان را بدانیم. میزان دقیق این اعداد فقط در اختیار سازمان سنجش است و ما برای به‌دست آوردن‌شان اطلاعات کافی نداریم. با این‌حال می‌توانیم از مقادیر استاندارد و تقریبی استفاده کنیم. اگر توزیع درصد افراد شرکت‌کننده در کنکور به‌شکل عادی و نرمال باشد، انحراف استاندارد نشان میدهد که نمره‌های ۲۶/۶۸ درصد از داوطلبان بین ۱۵ ± ۴۵ قرار دارد. این یعنی حدود 70 درصد شرکت‌کنندگان، درصدی بین ۳۰ تا ۶۰ در هر درس به‌دست آورده‌اند. فرمول محاسبه «S» هم به صورت زیر است:
مقدار میانگین و انحراف استاندارد
برای نحوه محاسبه تراز در کنکور باید انحراف استاندارد را به‌دست بیاوریم. اگر اطلاع دقیق از تعداد شرکت کنندگان و میانگین نمره‌های خام داشته باشیم می‌توانیم ازطریق فرمول بالا انحراف استاندارد را حساب کنیم ولی اگر به آمار دقیق دسترسی نداریم می‌توانیم از مقدارهای تقریبی ۴۵ به جای « » و ۱۵ به‌جای «S» استفاده کنیم. درنهایت با قرار دادن نمره خام هر درس در فرمول نمره «Z»، مقدار Z را حساب می‌کنیم؛ سپس مقدار Z را در فرمول قرار می‌دهیم و تراز هر درس را به این روش به‌دست می‌آوریم.
نحوه محاسبه تراز کل در کنکور به چه صورت است؟
شاید تا این‌جا فکر کردید پس نحوه محاسبه تراز کنکور چه ارتباطی با ضریب هر درس دارد؟ ضرایب در فرمول تراز کل اهمیت خودشان را نشان می‌دهند. تراز هر درس را در ضریب آن ضرب می‌کنید و مجموع عددهای به‌دست آمده را تقسیم بر مجموع ضرایب تمام دروس می‌کنید؛ به این‌صورت تراز کل به‌دست می‌آید. بعد از این که تراز هر کدام از درس‌ها را حساب کردید نوبت به نحوه به دست آوردن تراز آزمون می‌رسید. برای حساب کردن تراز کل می‌توانید از این فرمول استفاده کنید:
درصد صفر روی تراز چه تاثیری دارد؟
هر داوطلب در هر درس در کنکور بنابه توانایی‌اش به تعدادی از سوالات جواب درست میدهد. پاسخ کل داوطلبان روی یک طیف حساب میشود و یک میانگین هم به‌دست می‌آید. حالا فرض کنید شما هم مثل بقیه شرکت‌کنندگان به تعدادی از این سوالات پاسخ درست می‌دهید. هرچه پاسخهای شما به میانگین دورتر باشد و انحراف بیشتری پیدا کند، تاثیر بیشتری روی ترازتان دارد. اگر پاسخهای درست و درصدهای شما از میانگین کل بالاتر باشد، ترازتان بالاتر می‌رود. ولی هرچه از میانگین پایینتر باشید روی ترازتان اثر منفی بیشتری دارد. درواقع هرچه درصد به سمت صفر یا منفی برود، با ضریب بالاتری روی تراز آن درس اثر منفی دارد. این نکته به‌خصوص باید مورد توجه کسانی قرار گیرد که به‌طور کلی قید یک درس را می‌زنند و درصدش را صفر می‌گذارند. اگر جزو این دسته هستید شاید بهتر باشد در تصمیم‌تان مقداری تجدید نظر کنید.
تراز آزمون های آزمایشی چطور محاسبه می شوند؟
خیلی‌ها قبل از کنکور برای آمادگی بیشتر در آزمون‌های آزمایشی موسسه‌های مختلف شرکت می‌کنند. هرچه این آزمون‌ها شرکت کنندگان بیشتر و از طرفی سوال‌های استانداردتری داشته باشند، درصدها و در نتیجه تراز قابل اعتمادتری خواهند داشت. خیلی‌ها سوالات آزمون‌های آزمایشی را در منزل پاسخ می‌دهند و می‌پرسند چگونه تراز آزمون را حساب کنیم؟ اگر در آزمون‌های آزمایشی شرکت می‌کردیم، چه ترازی به‌دست می‌آوردیم؟ البته این روزها برای محاسبه تراز آزمون‌های آزمایشی نیاز به محاسبات خاصی نیست و این موسسه‌ها نرم‌افزارهایی طراحی کرده‌اند که ترازتان را محاسبه می‌کنند و در اختیارتان می‌گذارند.
آیا بررسی تراز ملاک خوبی برای پیگیری مسیر پیشرفت است؟
نمره خام و درصدها می‌توانند تا حدودی وضعیت درسی شما را مشخص کنند ولی تراز از همه این‌ها با شما روراست‌تر است و راست‌وحسینی بهتان می‌گوید در کجای مسیر قرار دارید. اگر می‌خواهید مسیر پیشرفت یا پسرفت‌تان را بررسی کنید؛ بیشترین انرژی‌تان را روی محاسبه و بررسی تراز بگذارید. هرچه مقدار تراز به مرور زمان بزرگ‌تر شودt نشان‌دهنده پیشرفت و وضعیت بهتر شما خواهد بود. برای موفقیت در این آزمون، توصیه می‌کنیم مطلب بهترین زمان برای شروع کنکور را هم مطالعه کنید.
سخن پایانی
در این مقاله تمام گفتنی‌ها درمورد میزان اهمیت تراز در کنکور را گفتیم و از این صحبت کردیم که چگونه تراز را محاسبه کنیم و روش ترازگیری را به ساده‌ترین شکل ممکن توضیح دادیم. از این روش می‌توانید برای تخمین تراز کنکور استفاده کنید. امیدواریم با تمام این توضیحات به این نتیجه رسیده باشید که به جای تمرکز روی درصد و نمره، بیشتر به تراز آزمون‌های آزمایشی توجه کنید. تراز معنی و مفهوم بیشتری را می‌رساند و ارزش واقعی و ذاتی درصدها را مشخص می‌کند. با دقیق شدن روی تراز، بعد از مدتی حتی به این نتیجه می‌رسید که گاهی درصدهای پایین در اصل ارزش بیشتری از یک درصد بالا دارند. بنابراین اگر می‌خواهید حسابی پیشرفت کنید اولا هیچ درسی را در کنکور حذف نکنید و ثانیا تمرکزتان را روی بهبود تراز بگذارید تا به بهترین نتیجه در کنکور سراسری برسید.
سوالات متداول
- تراز و رتبه کنکور چه تفاوتی با هم دارند؟
رتبه کنکور ترتیب سطح علمی داوطلبان را در کنکور نشان میدهد، اما تراز نمرهای برای مقایسه سطح علمی داوطلبان است؛ بنابراین هرچه تراز بالاتر و رتبه پایینتر باشد، عملکرد فرد بهتر است. - نحوه حساب کردن تراز هر درس چگونه است؟
تراز هر درس در کنکور با توجه به نمره خام (درصد پاسخهای درست) داوطلب در درس مورد نظر، میانگین نمرات خام کل داوطلبان و انحراف استاندارد این نمرات محاسبه میشود. - تراز کل چگونه محاسبه می شود؟
برای محاسبه تراز کل نیاز داریم طبق فرمول ارائه شده در این مقاله، تراز داوطلب در هر درس را محاسبه کرده و در ضریب آن درس ضرب و بر مجموع ضرایب تقسیم کنیم.
