ما برای تعاملات اجتماعی به داد و ستد با دیگران نیازمندیم. برقراری تعادل بین دادن و گرفتن یکی از مهارت‌های ضروری زندگی بزرگسالی است. پایه‌های شکل‌گیری این مهارت از ابتدای کودکی شروع می‌شود و با یادگیری بازهای گروهی به تکامل نسبی می‌رسد. البته، خساست طبیعی کودک در ابتدا مانع تعاملات سازنده او با دیگر همسالان می‌شود، اما به‌مرور و با یادگیری مهارت همدلی کاهش پیدا میکند. با این حال، بعضی از کودکان، خسیس باقی می‌مانند و دیگران را از خود می‌رنجانند، اما چرا؟ در این مقاله به بررسی علت و علائم کودکان خسیس و طرز برخورد والدین با آنها می‌پردازیم.
خساست تا چه سنی طبیعی است و چرا
خساست طبیعی کودکان از حدود 2 سالگی شروع می‌شود و تا 6 سالگی ادامه پیدا میکند. دلایل بسیار زیادی برای این موضوع وجود دارد و از جنبه‌های مختلفی می‌توان به آن نگاه کرد، اما در هر صورت باید به این ویژگی طبیعی کودکان پیش دبستانی احترام گذاشت. در ادامه به بعضی از مهم‌ترین دلایل این موضوع اشاره می‌کنیم.
حساسیت نسبت به وسایل شخصی
وقتی وسیله‌ای نو خریداری می‌کنیم، معمولا تا مدتی روی آن حساسیت (شما بخوانید خساست) داریم. برای کودکان نوپا، همهچیز جدید و هیجان‌انگیز است و علاقه‌ای به تقسیم آن با دیگران ندارند.
نیاز به خودمختاری
استقلال طلبی کودکان در حدود 2 تا 4سالگی به اوج خود می‌رسد. یکی از موضوعات کلیدی برای دستیابی به خودمختاری، حس مالکیت است. بچه‌ها اهل تقسیم‌کردن نیستند، زیرا مالکیت‌داشتن به آنها حس قدرت می‌دهد. فراموش نکنید: «این ویژگی جزئی از مراحل رشد طبیعی کودک است و نباید با آن به مبارزه برخاست».
خودمحوری
سومین و البته مهم‌ترین دلیل خساست طبیعی کودکان، خودمحوری است. آنها تفاوت بین نقطه‌نظر خود و دیگری را درک نمی‌کنند و درنتیجه از امیال و احساسات دیگران آگاه نیستند. آیا تا به حال به بازی کودکان 2 تا 6 ساله دقت کرده‌اید؟ آنها در کنار هم، ولی به تنهایی بازی می‌کنند. به گفت‌وگوی زیر دقت کنید:
- علی: «ماشین من بزرگه و چرخ‌های قشنگی داره»
- پویا: «به نظرم این دیوار رو زرد کنم خوبه»
- علی: «چراغ‌هاش شبیه چراغ‌های ماشین باباس»
- پویا: «نه، می‌خوام رنگ سبز بزارم»
- علی:«خیلی ماشین خوبیه، فرمونش رو دوست دارم»
- پویا: «خب، پنجره هم بزارم براش یا نه؟»
این گفت و گو شبیه یک تک‌گویی (مونولوگ) دونفره است. کودکان تا پایان خودمحوری در حدود 6 سالگی، معمولا فقط از لحاظ فیزیکی در کنار یکدیگر هستند ولی تعامل چندانی ندارند.
پیشنهاد مطالعه: رشد عاطفی کودکان
علائم کودک خسیس
این کودکان معمولا دارای علائم زیر هستند:
- بیش از حد در مورد خود، اسباب‌بازی‌ها و دیگر لوازم‌شان صحبت می‌کنند.
- از تقسیم کردن اسباب‌بازی‌ها، خوراکی‌ها و دیگر لوازم‌شان با دیگر همسالان خودداری می‌کنند و اگر کسی به وسایل‌شان دست بزند، به سرعت برای بازپس‌گیری آن اقدام می‌کنند.
- برخی کودکان فقط در زمینه مسائل مالی خسیس هستند. مقاله حرف زدن با کودکان درباره پول را مطالعه و به آنها در مدیریت درست خرج و پس‌انداز پول کمک کنید.
- سعی در تصاحب وسایل دیگر بچه‌ها دارند.
- دوستان زیادی ندارند، زیرا دوستی بر سازش و اهمیت قائل‌شدن برای علایق دیگران استوار است.
- اگر به خواسته‌ها و امیال‌شان نرسند، به شدت عصبی می‌شوند. برای حل این مشکل، والدین باید با آموزش مهارت نه گفتن به کودکان آشنا باشند.
- تا حدودی کمال‌گرا هستند و همهچیز را برای خودشان می‌خواهند.
علت خسیس بودن کودک
اگرچه وجود خساست در کودکان تا حدودی طبیعی است، ولی بعضی از آنها بیش از اندازه روی اسباب‌بازی‌ها و دیگر لوازم‌شان حساس هستند. علاوه بر این، بعضی از بچه‌ها در سن مدرسه و حتی نوجوانی، خسیس باقی می‌مانند. دلایل بسیار زیادی برای خسیس بودن کودک وجود دارد و رفتار والدین به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر این موضوع تأثیرگذار است. بعضی از مهم ترین دلایل خساست کودکان را در اینجا بیان می‌کنیم:
- بعضی از والدین بیش از حد به نیازهای فرزندان رسیدگی می‌کنند و آنها را لوس بارمی‌آورند. ویژگی‌های بارز این کودکان، خودخواهی، خودشیفتگی و خساست است. علاوه بر این، توجه افراطی باعث کاهش اعتمادبه‌نفس می‌شود و از افزایش خودکارآمدی در کودکان جلوگیری میکند.
- بی‌توجهی و غفلت والدین از رسیدگی به نیازهای فرزندان
- احساس حسادت کودک به خواهر، برادر و دیگر همسالان
- هوش هیجانی پایین و ناتوانی در درک احساسات دیگران
- وجود خساست و خودخواهی در والدین و دیگر افراد نزدیک
- وجود مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی و وسواس که باعث افزایش تمرکز کودک بر نیازها و خواسته‌های خود می‌شود.
- اجبار و اصرار والدین بر شریک‌شدن اسباب‌بازی‌ها با دیگر کودکان؛ این کار باعث نقض حریم خصوصی و پرورش لجبازی در آنها می‌شود.
- وضع قوانین و محدودیت‌های سختگیرانه، باعث کاهش مسئولیت پذیری در کودکان و افزایش خساست و منفی‌نگری در آنها می‌شود.
با کودک خسیس چگونه رفتار کنیم
اولین قدم برای اصلاح خسیس بودن کودک، درک جدی‌بودن مشکل است. با افزایش خساست در فرزندان، ارتباط آنها با دیگر همسالان به‌مرور کمتر و کمتر می‌شود. اما رفتار والدین با کودک خسیس چگونه باید باشد؟
آموزش همدلی به کودکان
همدلی به معنای آگاهی از احساسات و هیجانات دیگران و نحوه تعامل درست با آنها است. بچه ها وقتی بتوانند درد و ناراحتی دیگران را درک کنند، کمتر خساست به خرج می‌دهند. آموزش این مهارت به فرزندان، باعث کاهش خسیس بودن کودک می‌شود. با استفاده از نکات زیر، همدلی فرزندان را تقویت کنید:
- از چنین جملاتی استفاده نکنید: «به نظرت علی چه احساسی داره؟». در عوض، نشانه‌های عینی برای آموزش همدلی فراهم کنید؛ مثلا بگویید: «من علی رو دیدم که داشت گریه می‌کرد و خیلی ناراحت بود».
- کودکان توان درک احساسات دیگران را ندارند و باید در این زمینه به آنها کمک کنید. گفتن جملاتی مانند «علی تا وقتی اسباب بازی رو داشت خیلی خوشحال بود، ولی بعد از اینکه اونو ازش گرفتی، ناراحت شد»، باعث درک بهتر احساسات دیگران می‌شود.
- آنها را تشویق به نشان دادن اسباب‌بازی‌ها به یکدیگر کنید. صحبت درباره اسباب بازی‌ها، به‌مرور باعث شکل‌گیری بازی‌های گروهی و افزایش تعاملات می‌شود.
- هرچه بیشتر از هیجانات خودمان آگاه باشیم، به‌احتمال بیشتری دیگران را درک می‌کنیم. کودکان را به صحبت درباره هیجانات‌شان تشویق و به آنها در ابراز کلامی احساسات کمک کنید. همچنین مقاله معرفی بازی های حسی برای کودکان را مطالعه و از آن برای افزایش هوش هیجانی در کودکان استفاده کنید.
پیشنهاد مطالعه: آموزش احساسات به کودکان
آموزش درک نگرش‌ها و علایق دیگران
بچه‌ها به‌سختی می‌توانند خودشان را جای دیگران تصور کنند و به همین دلیل، خودمحور هستند. رفتار و آموزش‌های والدین، به‌مرور به آنها کمک میکند تا بتوانند دنیا را از دریچه ذهن دیگری تصور کنند. با استفاده از گفت‌وگوها و رفتارهایی مانند مثال زیر، در پیش‌بینی نقطه‌نظرات دیگران به فرزندان کمک کنید:
- مادر: «دارم غذا سفارش میدم، تو چی می‌خوری؟»
- فاطمه: «پیتزا، لطفا!»
- مادر: «برای برادرت چی بگیریم؟»
- فاطمه: «پیتزا!»
- مادر: «معلومه خیلی این غذا رو دوست داری! اما الان داریم راجب علی صحبت می‌کنیم. به نظرت اگه الان خونه بود، چه غذایی سفارش می داد؟»
- فاطمه: «فک کنم ماکارونی دوست داشته باشه، درسته؟»
- مادر: «بله، خیلی خوبه که غذای موردعلاقه برادرت رو می‌شناسی»
تشویق کودک به اعمال نوع‌دوستانه
یکی از بهترین روش‌ها برای درمان خساست، تشویق رفتارهای برعکس آن است. هرگاه کودک کار خیرخواهانه‌ای انجام داد، او را تحسین کنید و با استفاده از توصیفات دقیق، خوشحالی طرف مقابل را به او نشان دهید. مثلا بگویید: «دیدی فاطمه چقدر خوشحال شد وقتی گذاشتی با عروسکت بازی کنه». مقاله روش صحیح جایزه دادن به کودکان را مطالعه کنید و از آن برای تشویق اعمال نوع‌دوستانه استفاده کنید.
اجتناب از وضع قوانین سخت گیرانه
هرچه قوانین خشک و متعصبانه بیشتری بر خانه حکم‌فرما باشد، کودک بیشتر خود را عقب می‌کشد و در لاک دفاعی فرو می رود. خساست کودکان دقیقا با آغاز لجبازی و «نه گفتن» آنها همزمان است. اگر والدین نیاز به خودمختاری فرزندان را درک کنند، این لجبازی و خساست به‌زودی از بین می‌رود؛ اما اگر در پی مطیع‌کردن آنها باشند، روز به روز خسیس بودن کودک بیشتر می‌شود. این موضوع را جدی بگیرید، زیرا یکی از مهم‌ترین عوامل در کاهش خسیس بودن کودک است. البته وضع محدودیت‌های واقع‌بینانه و آموزش مفهوم زمان به کودکان باید وجود داشته باشد، ولی با فرزندان سرشاخ نشوید و به لجبازی‌شان دامن نزنید.
آموزش شکرگزاری به فرزندان
وقتی بابت داشته‌های‌مان شکرگزاری کنیم، خساست کمتر و نوعدوستی بیشتر می‌شود. در واقع، خساست یعنی منابع محدود است و نمی‌توانم آنها را با دیگران تقسیم کنم. در عوض، شکرگزاری یعنی به آن‌چه دارم و هستم افتخار می‌کنم و نیازی به زیاده‌خواهی و خساست نیست. به فرزندان بیاموزید که حتی برای چیزهای ساده‌ای مانند خوراکی، شکرگزار باشند. به آنها نشان دهید که در حال تلاش برای فراهم کردن آرامش و رفاه بیشترشان هستید. مثلا از همه بخواهید بعد از شام درباره اتفاقات خوب روزمره صحبت کنند و این کار را به یک سنت خانوادگی تبدیل کنید.
در نهایت: الگوی فرزندان باشید
اگر می‌خواهید فرزندتان دست بخشنده داشته باشد، باید از خودتان شروع کنید. کودکان از طریق سرمشق و الگوبرداری از رفتارهای دیگران یاد می‌گیرند و چه کسی بیش از والدین در این زمینه تأثیرگذار است؟ توجه او را به انجام کارهای فداکارانه جذب کنید تا در موقعیت‌های مشابه از رفتارهای شما الگوبرداری کند. به عنوان مثال، کمک به افراد نیازمند را با همراهی کودک انجام دهید یا در حضور کودک، با صدای بلند در مورد کارهای نوع‌دوستانه صحبت کنید. مثلا بگویید: «همکارم امروز برای مراقبت از فرزندش به کمک من نیاز دارد و قرار است او را به خانه ما بیاورد». دلیل مشکلاتی مانند فوبیا در کودکان نیز ممکن است به سرمشقگیری از والدین و دیگر افراد نزدیک مربوط باشد.
سخن پایانی
خسیس بودن کودک در سنین پیش‌دبستانی طبیعی است و به آنها حس مالکیت، خودمختاری و هویت می‌دهد. با این حال، خساست در بعضی کودکان بیش از حد طبیعی است و به مرور افزایش پیدا میکند. آنها از دادن اسباب‌بازی‌ها و دیگر وسایل‌شان به دیگر همسالان خودداری می‌کنند و باعث رنجش آنها می‌شوند. خساست کودک به دلایلی مانند لوس بارآمدن، هوش هیجانی پایین، حسادت و الگوبرداری از اطرافیان افزایش میابد و والدین را نگران میکند. اما آنها را سرزنش و شماتت نکنید، بلکه از روش هایی مانند آموزش همدلی و درک نگرش‌ها و علایق دیگران، در طرز برخورد با کودک خسیس استفاده کنید.
سوالات متداول
- با کودک خسیس چه کنیم؟
قبل از همهچیز، آنها را سرزنش نکنید و اسباببازیهای آنها را بدون اجازه به دیگر کودکان ندهید. آموزش همدلی و درک علایق دیگران، سرمشقگیری از نوعدوستی والدین، اجتناب از وضع قوانین سختگیرانه و آموزش شکرگزاری به فرزندان، از روش های موثر در کاهش خساست کودکان است. - علت خسیس بودن کودک چیست؟
مراقبت افراطی والدین و لوس بارآمدن، حسادت به دیگران، مشکلاتی مانند افسردگی و اضطراب، وضع قوانین سختگیرانه، هوش هیجانی پایین و نقض حریم خصوصی کودکان، از مهم‌ترین دلایل افزایش خساست در آنها است. - خساست کودکان تا چه سنی طبیعی است؟
در حدود 2 تا 6 سالگی به دلایلی مانند نیاز به خودمختاری و خودمحور بودن، خساست کودکان به صورت طبیعی افزایش پیدا میکند.
