همه ما به عنوان والدین فرزندانمان مراحل خیلی سختی را پشت سر گذاشته‌ایم! شب بیداری‌ها، دردسرهای غذا دادن به نوزاد، بدخلقی‌های کودک نوپا و بهانه‌گیری‌ها برای نرفتن به مدرسه. اما با این حال چرا تا اسم دوره نوجوانی به گوشمان می‌خورد اینقدر نگران می‌شویم؟! شاید اگر دوره نوجوانی و بلوغ را مرحله‌ای از رشد ببینیم که فرزندان ما علاوه بر رشد جسمانی، تغییرات فکری و عاطفی زیادی را نیز تجربه می‌کنند، بهتر متوجه دلیل این نگرانی‌ها شویم. در این مطلب می‌خواهیم درباره مشکلات و چالش‌های دوره نوجوانی و نحوه برخورد با فرزندان در سن بلوغ صحبت کنیم.
تغییرات دوران بلوغ
به مرور زمان هرچقدر که نوجوانان مستقل‌تر می‌شوند، زمان بیشتری را دور از خانه سپری می‌کنند. گویی تمایلی به صحبت کردن با والدین خود ندارند. اما راه‌های بسیاری برای نحوه صحیح رفتار با نوجوانان و داشتن ارتباطی مثبت و سازنده در دوران بلوغ با آن‌ها وجود دارد. پیش از هرچیز بهتر است درک درستی از این دوره داشته باشیم تا پس از آن، به راه‌های توصیه شده برای حفظ ارتباط با آنان بپردازیم.
درک دوره بلوغ و سن نوجوانی
بلوغ تغییرات بسیاری را برای فرزندان و همچنین برای والدین آن‌ها، به ارمغان می‌آورد. فرزند در حال انتقال از کودکی به بزرگسالی است و احتمالا والدین به طور دقیق ندانند که به لحاظ جسمی، روانی و هیجانی چه کمک و حمایتی از دستشان بر می‌آید. اما نگران نباشید. برای داشتن نقشی موثر در این دوره کارهای بسیار زیادی می‌توانید انجام دهید.
یکی از بهترین راه‌ها این است که به فرزندتان آرامش و قوت قلب بدهید، زیرا در صمیمی شدن با نوجوان نقش زیادی دارد. بلوغ یک سری تغییرات طبیعی ساده است که همه کودکان آن را تجربه می‌کنند. برای برخی از کودکان این تغییرات چالش‌هایی به وجود می‌آورد، در حال که برخی دیگر بدون نگرانی خاصی این دوره را پشت سر می‌گذرانند. تنها درصد کمی از کودکان در این مرحله رشدی خود دچار آشفتگی شدید می‌شوند. در صورت رعایت نحوه برخورد با فرزندان در سن بلوغ، این دوره می‌تواند هیجان‌انگیز و خاص هم باشد. در هر صورت شما به عنوان والدین، موقعیت ایده‌آلی برای کمک به فرزندان خود در این دوره دارید.
تغییرات اجتماعی و هیجانی در دوره بلوغ
- تغییرات خلقی و نوسان سطح انرژی، از ابعاد طبیعی دوران بلوغ هستند.
- تمایل به استقلال فردی و دریافت حمایت والدین هر دو در دوره بلوغ دیده می‌شوند.
- دوستان جدیدی انتخاب می‌کند و خواستار تجارب جدید است.
- معمولا در مدیریت روابط دوستانه جدید با چالش‌های متعددی مواجه می‌شود.
- بلوغ دوره استقلال طلبی نوجوانان محسوب می‌شود (برای مثال بتوانند خودشان به مدرسه بروند و برگردند).
- ممکن است به دنبال پذیرش مسئولیت‌های بیشتری باشد. مثلا رهبری یک گروه در مدرسه را به عهده بگیرد.
- حساسیت آن‌ها نسبت به تغییرات بدنی بالاتر می‌رود.
- حریم شخصی و خصوصی برایشان خیلی مهم و متفاوت می‌شود.
تغییرات اجتماعی و هیجانی و تغییرات بسیار دیگر، نشان می‌دهند که کودک شما به مرحله هویت یابی نوجوانی رسیده است و دارد یاد می‌گیرد که چطور یک بزرگسال مستقل باشد. او در تلاش است که مهارت تصمیم‌گیری را در خود تقویت کند و یاد بگیرد که چطور مسئولیت اعمال و رفتارهایش را بپذیرد.
طرز رفتار با نوجوانان در سن بلوغ
یکی از بهترین استراتژی‌های برای این دوره، قوت قلب دادن به فرزندان است. برایشان توضیح دهید بلوغ یک دوره هیجان‌انگیز است که به آن‌ها خبر می‌دهد چیزی به شروع بزرگسالی باقی نمانده است. برای رفتار سازنده با فرزندتان نکات زیر را مد نظر داشته باشید.
بپذیرید که فرزندتان دیگر کودک نیست
اولین نکته در برخورد درست والدین با فرزندان در سن بلوغ این است که شما به عنوان والد، بدانید که حتی اگر از نظر ظاهری فرزندتان رشد زیادی نکرده باشد، اما دیگر کودک نیست. باید آگاها باشید و بپذیرید که:
- نیازها، خواسته‌ها، تمایلات، احساسات و پاسخ او به مسائل در حال دگرگونی هستند.
- دغدغه‌های ذهنی به او هجوم می‌آورند.
- با مشکلات جسمی و روحی متعددی روبرو می‌شود.
- هنوز چندان از کودکی فاصله نگرفته اما احساس بزرگسالی می‌کند و همین تضاد، مشکلات فراوانی را در ارتباط والدین با نوجوانان ایجاد می‌کند.
- کودکتان در حال بزرگ شدن است و به زودی به فردی بالغ تبدیل می‌شود.
توجه به این نکات نیمی از مشکلات نوجوان با خانواده را حل می‌کند.
توجه به نیازهای مختلف نوجوانان در سن بلوغ
به یاد داشته باشید که فرزندتان دیگر کودک نیست که فقط نیاز به اسباب بازی یا غذای خوشمزه داشته باشد. عبور سلامت از سن بلوغ نیازمند این است که به نیازهای اساسی نوجوانان پاسخ داده شود. در این سن تفکر انتزاعی در افراد شکل می‌گیرد که باعث می‌شود به همه مسائل فکر کنند و با نیازها، افکار و سوالات جدیدی روبرو شوند. لازم است شما به عنوان والد، بتوانید درباره این سوالات با او صحبت کنید. مسائل زیر از جمله مهمترین چالش‌های نوجوانان هستند:
- مذهب و خدا
- ارتباط با همسالان
- ارتباط با جنس مخالف
- احساسات مختلف
- اضطراب
- نیاز به تفریح
- فکر به آینده شغلی و درسی
حس نوجوانان نسبت به تغییرات فیزیکی
در دوره نوجوانی تغییرات جسمی و جنسی زیادی اتفاق می‌افتند که ممکن است برای آن‌ها عجیب یا ناراحت کننده باشند.
- پیش از بروز تغییرات دوره نوجوانی، راجع به آن‌ها با فرزندتان صحبت کرده و آن‌ها را آماده کنید.
- در عین حال نوجوانی سن نیاز به توجه، زیبایی و دریافت توجه است و برای نوجوانان مهم است که مورد پسند دیگران باشند. سعی کنید در این دوران به آن‌ها اعتماد به نفس لازم را منتقل کنید.
- ممکن است فرزند شما بدن خود را با دوستانش مقایسه کند و نسبت به رشد و تحول خود، دچار نگرانی شود. به او نشان دهید درکش می‌کنید و برایش توضیح دهید هر بدنی، فرم و سایز مخصوص خودش را دارد.
- برای فرزندتان، الگوی خوبی در پذیرش تصویر بدنی خود باشید و به یک الگو برای سبک زندگی سالم تبدیل شوید.
- برخی از تغییرات این دوره مانند جوش و آکنه علی‌رغم طبیعی بودن، می‌توانند آزاردهنده باشند. این نوع از تغییرات نیاز به پیگیری، صبوری و درمان دارند.
- اگر پوست فرزندتان دچار جوش و آکنه شده، در مورد احساسی که نسبت به آن‌ها دارد با او صحبت کنید. به او ویزیت توسط پزشک متخصص را پیشنهاد بدهید و در مراقبت‌ها با او همراهی کنید.
بیشتر بخوانید : بلوغ دیررس بلوغ چیست بلوغ زودرس
احترام به حریم خصوصی نوجوانان
نیاز فرزندتان برای داشتن حریم شخصی را بپذیرید چون این دوره یا هیجانات و نیازهای زیادی همراه است. فرزندتان که تا دیروز کودک بود حالا در دوره‌ای بین کودکی و بزرگسالی قرار گرفته است و هم شما و هم او، با تناقضات زیادی در رفتار و انتظارات روبرو می‌شوید.
- خود را برای نیازهای جدید او آماده کنید.
- در این دوره آن‌ها به زمان بیشتری برای تنهایی و فضای خصوصی نیاز دارند.
- در صوت امکان یک اتاق و فضای شخصی برای آن‌ها فراهم کنید.
- همیشه قبل از ورود به اتاق با آن‌ها هماهنگ کنید.
تشویق و القای حس خوب به نوجوانان
افراد در دوران بلوغ بیشتر به دنبال جلب رضایت و حس مفید و موثر بودن هستند. بنابراین:
- فرزند نوجوانتان را به خاطر تلاش‌ها، دستاوردها و رفتارهای مثبتش تشویق کنید.
- سرزنش کردن زیاد در این سن می‌تواند اعتماد به نفس آن‌ها را نابود کرده و باعث بروز افسردگی یا پرخاشگری شود.
- بیشتر روی نقاط قوت آن‌ها متمرکز شوید و حتی در مقابل پاداش متناسب با سنشان بدهید.
منظور از پاداش فقط دادن هدیه یا پول نیست، بلکه بیان جملات محبت‌آمیز، رفتن به جایی که علاقه دارد، انجام تفریح مورد علاقه‌اش یا پختن غذایی که دوست دارد می‌توانند پاداش‌هایی بسیار کاراتر باشند که رابطه بین شما را هم بهبود بدهند.
عدم به کار بردن جملات دستوری
در این سنین دیگر اجبار، تهدید یا تنبیه نوجوان نه تنها جواب نمی‌دهد بلکه ممکن است اثرات بدتری داشته باشد.
- در جملات خود از کلماتی مانند لطفا استفاده کرده یا به صورت سوالی از او درخواست کنید.
- حواستان به لحن سؤال پرسیدن هم باشد چون خیلی روی جوابی که قرار است بگیرید تأثیر می‌گذارد.
- یادگیری مهارتهای ارتباط با نوجوان باعث می‌شود با جبهه گرفتن یا مقاومت او مواجه نشوید و در عین حال با فرزندتان برخوردی مانند بزرگسالان داشته باشید.
- در پاسخ به توجه او، تشکر کردن و قدردانی متعادل را فراموش نکنید.
در دوران بلوغ با فرزندتان صبور باشید
نوجوانی دوران فوران هورمون‌ها است که باعث تغییرات عاطفی در دختران و پسران می‌شود. در این سن پرخاشگری، بی حوصلگی، صبر پایین، نوسان خلق، عصبانیت و حساسیت افزایش پیدا می‌کند. با شناخت این تغییرات و نقاط ضعف و حساسیت فرزندتان، از بروز خشم و اضطراب بالا در او پیشگیری کنید. زمانی که فرزندتان عصبانی شده است، شما آرامش خودتان را حفظ کنید تا او کمی آرام شود، سپس در مورد مشکل پیش آمده با هم گفتگو کنید.
تحت هیچ شرایطی نوجوان را به دلیل بد رفتاری از خود طرد نکنید و رفتار سختگیرانه نشان ندهید چون می‌تواند باعث آسیب بیشتر شود. نحوه برخورد با اشتباهات نوجوان اصول خاص خود را دارد که باید طبق آن‌ها عمل کنید.
گفتگو کردن والدین با نوجوانان
اگر فرزندتان قصد گفتگو با شما را داشت، خود را علاقه‌مند نشان بدهید، برای گفتگو کردن با او در دسترس باشید و فعالانه به صحبت‌هایش گوش دهید. برای اینکه یک شنونده خوب باشید، نکات زیر را در گفتگو با فرزندتان در سن بلوغ رعایت کنید:
- بگذارید او حرف خود را کامل کند و صحبتش را قطع نکنید.
- نوجوانان از شنیدن صحبت نصیحت‌گونه یا دستوری بیزار هستند، بنابراین اینگونه صحبت نکنید.
- عکس‌العمل خود را به صحبت‌های ناخوشایند یا عصبانیت و فحاشی نوجوان کنترل کنید تا آرام شود.
- اگر نوجوان بداند که با گفتن مسائل خود با تنبیه یا سرزنش روبرو می‌شود، هرگز با شما گفتگو نخواهد کرد. بنابراین همیشه واکنش متعادلی به صحبت‌های او داشته باشید.
از طرف دیگر، با همسرتان در مورد نگرانی‌هایی که دارید گفتگو کنید. صحبت کردن در مورد این نگرانی‌ها، به سبک‌تر شدن بار استرسی که برایتان ساخته، کمک می‌کند.
واکنش به ظاهر نوجوانان
هنگامی که فرزندتان می‌خواهد با روش‌های گوناگون، حتی با انتخاب مدل موی عجیب یا لباس‌های خاص خودش را ابراز کند، با او گفتگو کنید؛ حتی اگر این روش‌ها برای شما غیرعادی باشند. چون با مخالفت بیش از اندازه فقط به لجبازی آن‌ها دامن می‌زنید. اگر فرزند نوجوان شما زمان زیادی را برای مراقبت شخصی صرف می‌کند، با رفتار او مدارا کنید. اما حتما در مورد محدودیت‌های معقولی که خانواده دارد نیز با او گفتگو داشته باشید.
مسئولیت دادن به نوجوانان
در سنین نوجوانی افراد باید برای پذیرفتن مسئولیت‌های مختلف در آینده آماده شوند. به او کارهای متناسب با سنش که کمی هم به آن‌ها علاقه دارد بسپارید و حتی اگر اشتباه کرد، از سرزنش خودداری کنید. به نکات مثبت کاری که انجام داده توجه کرده و او را تشویق کنید تا از انجام مسئولیت هراس نداشته باشد.
رابطه نوجوان با گروه همسالان
گروه همسالان همیشه برای نوجوان در اولویت هستند و لازم نیست والدین نگران این مسئله باشند، او را از دوستانش دور کنند یا بخواهند جای دوستان را برای نوجوان بگیرند. حضور در گروه دوستان و همسالان باعث رشد اجتماعی فرزندتان می‌شود و نیازهای او به مورد توجه قرار گرفتن یا درک شدن را تأمین می‌کند. کافی است با رعایت نحوه برخورد با فرزندان در سن بلوغ پذیرای او باشید و در کنار دوستانش، یک تکیه‌گاه امن برایش باقی بمانید. فقط قوانین خانواده برای ارتباطات او با دوستانش را به شیوه‌ای منطقی به دور از پرخاش برای او مشخص کنید و به توافق برسید.
پیشنهاد مطالعه: صحبت با کودک درباره مواد مخدر و اعتیاد | راهنمای والدین
چطور درباره بلوغ و تصویر بدنی با فرزندمان صحبت کنیم؟
نکات زیر کمک می‌کنند بدانید طرز برخورد با دختر در سن بلوغ چیست و چگونه با پسران در دوران بلوغ برخورد کنیم.
- بهترین زمان برای صحبت کردن با فرزندتان درباره بلوغ، پیش از شروع شدن آن است.
- سعی کنید گفتگویی راحت و باز با فرزندتان ترتیب دهید.
- از کلمات و اصطلاحات درست برای نامیدن اعضای بدن استفاده کنید تا فرزندتان هم، این کلمات درست را یاد بگیرد.
- نوجوان نیاز دارد که بداند اعضای بدنش طبیعی هستند و با این کلمات، مطابقت دارند.
- می‌توانید ابتدا از او سوال کنید که چه اطلاعاتی در مورد بلوغ از مدرسه به دست آورده و در مورد آن‌ها چه فکر می‌کند.
- در مکالمه‌‌ها واقعیت‌ها را منتقل کنید، مثلا اینکه «همه بچه‌ها این تغییرات را تجربه می‌کنند، ولی زمان این تغییرات برای همه یکسان نیست. تو تا به حال متوجه این موضوع شده بودی؟».
- نسبت به دیر و یا زود رسیدن بلوغ فرزندتان هشیار باشید؛ در چنین شرایطی سعی کنید با اطمینان خاطر دادن به او، حمایتش کنید. ممکن است او به خاطر این موضوع دچار احساس شرمندگی شده باشد، اما برایش توضیح دهید که هر بدن، زمان‌بندی تحولی مخصوص خودش را دارد.
- زمانی را برای صحبت کردن انتخاب کنید که هیچ تنشی وجود نداشته باشد.
- اگر احساس می‌کنید فرزندتان تمایلی ندارد که همه چیز را با شما به اشتراک بگذارد، نگران نباشید. ممکن است او ترجیح دهد با یک پزشک یا یک مشاور صحبت کند.
چگونه استقلال فردی مثبت را در دوران بلوغ پرورش دهیم؟
طبیعی‌ست که فرزند شما در دوره بلوغ و سال‌های نوجوانی، خواهان استقلال بیشتری باشد؛ اما همچنان به حمایت شما نیز احتیاج دارد. او ممکن است همزمان که مشغول جست و جوی مرزهای خود است، گاهی خطر کند. شما به عنوان پدر و مادر ممکن است نگران امنیت او باشید و به خاطر فشارهایی که فرزندتان برای استقلال طلبی وارد می‌کند، درگیر بحث و جدل با او بر سر موضوعاتی مانند سن آمادگی تنها سفر کردن نوجوانان شوید.
- آرامش خودتان را حفظ کنید و با کمک فرزندتان، مشکلات را حل کنید.
- ارتباطی باز با فرزندتان داشته باشید و حواستان باشد به او نشان دهید که برای کمک به او، در کنارش هستید.
- در دسترس باشید؛ در دسترس بودن بهترین راهی‌ست که می‌توانید بفهمید فرزندتان در حال انجام چه کاری است و بهترین راه برای حفظ امنیت اوست.
- در مورد ارزش‌های خانواده و اتخاذ تصمیم‌های درست نیز با فرزندتان صحبت کنید.
اگر این دوران به خوبی سپری نشود، امکان بروز افسردگی در نوجوانان وجود دارد؛ پس تا جایی که می‌توانید همدلی را پیش بگیرید.
سخن پایانی
بین اعضای یک خانواده سالم و پویا، باید ارتباطات سالم و سازنده‌ای برقرار باشد و والدین به این منظور باید از شیوه‌ها و راهکارهای مناسب استفاده کرد. علاوه بر نوجوانان، والدین هم در دوران بلوغ فرزندشان با فردی در حال هویت‌یابی روبرو می‌شوند که نیازها و خواسته‌های او در حال دگرگون شدن است. این مسئله باعث چالش‌ها و استرس‌های فراوانی می‌شود که با مطالعه و کسب اطلاع، باید بتوانید آن‌ها را مدیریت کنید تا از این دوره به خوبی بگذرید. در این مطلب سعی کردیم به موارد مفیدی برای عبور موفق از این دوره اشاره کنیم. اما اگر مشکلات فرزندتان زیاد است و قادر به مدریت کردن آن نیستید، حتما به یک روانشناس یا مشاور متبحر مراجعه کنید.
سوالات متداول
- بهترین شیوه تربیتی در دوران نوجوانی چیست؟
سعی کنید برای فرزندتان در سن بلوغ هدایتکننده و تسهیلگر باشید و با نکاتی که در این مطلب گفتیم، همراهی کردن با نوجوانان را اصل قرار دهید. - چگونه استقلال فردی مثبت را در دوران بلوغ پرورش دهیم؟
ارتباطی باز با فرزندتان داشته باشید و به او نشان دهید که برای کمک همیشه در کنارش هستید و در عین حال مانند یک بالغ به داشتن فضای خصوصی و شخصی او احترام بگذارید. - چطور درباره بلوغ و تصویر بدنی با فرزندمان صحبت کنیم؟
بهترین زمان برای صحبت کردن با فرزندتان درباره بلوغ، پیش از شروع شدن آن است. سعی کنید گفتگویی راحت و باز با فرزندتان ترتیب دهید. از کلمات و اصطلاحات درست برای نامیدن اعضای بدن استفاده کنید تا فرزندتان هم، این کلمات درست را یاد بگیرد. نوجوان نیاز دارد که بداند اعضای بدنش طبیعی هستند و با این کلمات، مطابقت دارند.
