برخی از کودکان در تلفظ کلمات، درک مفهوم جملات و به کار بردن قواعد زبانی مشکل دارند که یکی از دلایل آن می‌تواند اختلال زبان یا اختلالات گفتاری باشند. اما این اختال چیست و چه نشانه‌هایی دارد؟ چگونه می‌توان آن را از سایر مشکلات تشخیص داد؟ راه درمان کودکان مبتلا به اختلالات گفتاری چیست؟ اگر احساس می‌کنید فرزند یا شاگرد شما دچار مشکلات گفتاری است، در ادامه با ما همراه باشید تا هرآنچه برای درک و درمان این اختلال مورد نیاز است را مرور کنیم.
اختلال زبان چیست؟
به طور کلی اختلال زبان به هر نوع مشکل در یادگیری، بیان و درک گفتاری و کلامی گفته میشود که با ضریب هوشی و مشکلات شنوایی هیچ ارتباطی نداشته باشد. این اختلال که در دسته اختلالات عصبی رشدی قرار دارد، در کودکان شایعتر است. بین ۱۰ تا ۱۵ درصد از کودکان زیر ۳ سال به یکی از انواع این اختلال مبتلا هستند. کودکانی که دچار این مشکل هستند، نمی‌توانند به خوبی با دیگران ارتباط برقرار کنند و در مدرسه نیز دچار افت تحصیلی و انزوا می‌شوند.
انواع اختلال زبان
اختلالات زبان ممکن است در سطوح و ابعاد مختلفی به وجود بیایند و بر همین اساس آنها را به دسته‌های مختلفی تقسیم‌بندی می‌کنند.
اختلال زبان شفاهی
کودک در گفتار، تلفظ، به کار بردن قواعد زبانی مانند زمان افعال دچار مشکل است.
اختلال زبان دریافتی
کودکی که به اختلال زبان دریافتی مبتلا باشد، نمی‌تواند پیام‌های زبانی و گفتار دیگران را به خوبی درک کند.
اختلال زبان بیانی
کودک در بروز و بیان افکار و احساسات خود و تولید نشانههای کلامی مانند آواهای معنی‌دار مشکل دارد.
اختلال زبان بیانی دریافتی
این اختلال ترکیبی از دو نوع دریافتی و بیانی است و کودک نه می‌تواند مفهوم و حس خود را با کلام انتقال بدهد و نه می‌تواند درک کاملی از صحبت دیگران داشته باشد.
پشنهاد مطالعه: اختلالات روانی شایع در مدارس
علائم اختلالات زبان
بیشتر علائم اختلال زبان در کودکی و سنین زیر ۳ سال بروز پیدا می‌کنند اما تشخیص آن در این سنین کمی دشوار است و ممکن است با تأخیر رشدی عادی استباه گرفته شود. اما از ۴ سال به بعد می‌توان در صورت تداوم این نشانه‌ها به وجود اختلال زبان در کودک مشکوک شد و با بررسی‌های تخصصی، تشخیص دقیق داد. ویژگی‌های افراد مبتلا به اختلال زبان را در ادامه آورده‌ایم.
علائم بیانی اختلال زبان
- مشکل در جمله‌سازی و به کار بردن بیش از ۳ کلمه در جمله
- مشکل در به خاطر سپردن جملات طولانی
- مشکل در پاسخ صحیح و مرتبط به سوالات
- ناتوانی در به خاطرسپردن کلمات جدید
- دایره لغات محدود در مقایسه با سایر کودکان همسن
- استفاده زیاد از اصوات به جای به کار بردن واژه مناسب
علائم اختلال شفاهی زبان
- مشکل در به کار بردن افعال یا ضمیرهای درست در جمله (به طور مثال من می‌آییم)
- اشتباه به کار بردن زمان افعال (مثلا من دیروز می‌آیم)
- تأخیر گفتاری تا سن ۴ سال
- ترتیب اشتباه کلمات در جمله
- تکرار کردن زیاد یک جمله
علائم اختلال زبان دریافتی
- مشکل در درک دستورات و پیام‌ها (از ۱۸ ماهگی به بعد)
- عدم پاسخ یا توجه به سوالات حتی با تکان دادن سر یا اشاره (پس از ۳۰ ماهگی)
- مشکل در درک لحن یا پیام زبانی
عوامل ایجاد اختلال زبان
مهارت‌های زبانی که یکی از اجزای رشد عصبی محسوب می‌شوند شامل توانایی شنیدن، دیدن، پردازش، درک، نگهداری و پاسخگویی مناسب اطلاعات کلامی هستند. در بیشتر مواقع نمی‌توان علت دقیق و خاصی برای این اختلال ذکر کرد، اما برخی عوامل در بروز آن موثر هستند:
- مشکلات ژنتیکی
- آسیب مغزی
- آسیب سیستم عصبی
گاهی مشکلات زبانی با سایر مشکلات رشدی مانند موارد زیر، همزمانی دارند:
- اختلالات یادگیری
- اوتیسم
- مشکلات شنوایی
- بیش فعالی
تشخیص افتراقی اختلالات زبانی
همانطور که گفتیم، برخی از مشکلات با اختلال زبانی همزمان دارند یا علائم آنها با اختلال زبان مشابه است. در این صورت لازم است تشخیص دقیق صورت بگیرد تا مداخلات درمانی مناسب برای کودک انجام شوند.
اختلال گفتاری در کودکان بیش فعال
بیش‌فعالی با علائمی مانند عدم تمرکز، عدم توجه، فعالیت زیاد، کم‌خوابی یا بدخوابی و تحریک‌پذیری بالا شناخته میشود. به دلیلی نبود تمرکز و توجه کافی یا عجله در انجام امور، خیلی از کودکان بیش‌فعال دچار اختلال در گفتار یا درک کلام هستند.
اختلال زبان و مشکلات یادگیری
اختلالات یادگیری دسته‌ای مشکلات رشدی هستند که هیچ ارتباطی با میزان هوش کودک ندارند. از انواع رایج این مشکل که می‌تواند علائمی مشابه با اختلال زبان داشته باشد می‌توان به نارساخوانی، نارسانویسی و اختلال زبان پریشی اشاره کرد. درمان اختلالات یادگیری می‌تواند مشکلات زبانی را هم بهبود بدهد. اگر فرزندتان در کنار اختلال زبان به یکی از اختلالات یادگیری مبتلا است، نگاهی هم به مقاله بازی درمانی برای اختلالات یادگیری بیندازید.
اختلال زبان در کودکان مبتلا به اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم نیز از جمله اختلالات رشدی است که روی ارتباط و تعامل با دیگران و در نتیجه درک زبانی و گفتار مشکلات جدی ایجاد می‌کند. استفاده غیر معمول از زبان یکی از معیارهای تشخیصی این اختلال است اما ارزش تشخیص بالایی ندارد چون یک نشانه مشترک با سایر مشکلات گفتاری نیز هست.
پیشنهاد مطالعه: راهنمای آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم
تشخیص اختلالات زبانی
اگر هریک از نشانههای اختلالات زبان را در فرزند خود مشاهده کردید، باید گوش به زنگ باشید و روند بهبود او را کنترل کنید. هریک از مهارت‌های زبانی در سن خاصی تکمیل می‌شوند بنابراین اگر کودک یک ساله شما نمی‌تواند از کلمات جدید زیادی استفاده کند یا منظور خود را به خوبی برساند نباید سریع نگران شوید. بنابراین رشد کودک زیر را با لیست کوچک زیر مقایسه کنید و اگر این مشکلات را در سنین ذکر شده دیدید، سریع‌تر برای تشخیص اقدام کنید:
- در ۱۵ ماهگی، هیچ کلمه‌ای نمی‌گوید.
- در ۲ سالگی دایره لغات او به کمتر از ۲۵ کلمه محدود می‌شوند.
- در ۳ سالگی هنوز با جملات دو کلمه‌ای صحبت می‌کند.
- در ۴ سالگی اغلب به جای جواب دادن، سوالات را تکرار می‌کند.
- در ۴ سالگی نمی‌تواند از جملات کامل استفاده کند.
مشکلات زبانی فرزندتان را بشناسید و اگر چند مورد از نشانه‌هایی که در بخش‌های قبل گفتیم، تداوم داشتند، برای تشخیص دقیق‌تر به روانشناس کودک، گفتاردرانگر یا آسیبشناس گفتار و زبان مراجعه کنید تا با بررسی دقیق بتواند تشخیص نهایی را انجام دهد.
درمان اختلالات و تأخیرهای زبان یا گفتار
هرچه در سن پایین‌تری مشکلات زبانی کودک یا ریشه آنها را بشناسید و برای درمان اقدام کنید، احتمال موفقیت درمان افزایش پیدا می‌کند و شانس بروز مشکلات ثانویه ناشی از اختلال زبان مانند کاهش اعتماد به نفس، انزوا و افت تحصیلی کمتر خواهند شد. بنابراین تا کودک هنوز متوجه تفاوت خود نشده یا با واکنش‌های منفی دیگران روبرو نشده‌اند به دنبال تشخیص و درمان باشید. درمان باید با کمک متخصصان گفتاردرمانی، روانشناسی یا در صورت وجود مشکلات و بیماری‌های زمینه‌ای، با اناجم درمانهای تخصصی پزشکی انجام شود.
اگر اختلال زبانی کودک، با مشکلات شنوایی همزمانی دارد، باید سریع‌تر برای بهبود شنوایی او اقدام کنید. یا اگر صرع و سایر مشکلات عصبی باعث تأخیر رشد زبانی شده‌اند، کودک باید تحت نظر روانپزشک و متخصص مغز و اعصاب قرار بگیرد. قبل از تشخیص دقیق توسط متخصصین یا در مسیر درمان، از فشار بیش از حد روی کودک، سرزنش، مقایسه یا تنبیه او خودداری کنید. چون نه تنها کمکی به او نخواهند کرد بلکه با افزایش استرس و اضطراب، باعث وخامت وضعیت کلامی کودک می‌شوند. درمانهای اصلی مشکلات زبانی و گفتاری، گفتاردرمانی، کاردرمانی و بازیدرمانی هستند.
سخن پایانی
در این مطلب برای درک اختلال زبان علل، عوامل و نشانههای تشخیص مشکلات گفتاری و درک گفتاری را توضیح دادیم. همچنین از انواع مداخلات درمانی که می‌توان برای این مشکلات به کار برد صحبت کردیم. هرچه زودتر این مشکلات در کودک شناسایی شوند، امکان کمک به کودکان در یادگیری زبان و بهبود مهارت‌های گفتاری آنها افزایش پیدا می‌کند. فراموش نکنید که با مشاهده نشانه‌هایی که در این مطلب بیان شد، بهتر است به متخصصین مربوطه مراجعه کنید و تشخیص قطعی و انجام مراحل درمان را به او بسپارید.
پیشنهاد می‌کنیم سری هم به مطلب لکنت زبان و بررسی این مشکل در کودکان بزنید.
سوالات متداول
- چطور اختلال زبان کودک را تشحیص دهیم؟
اختلال زبان نشانههای راجی مانند کمبود دایره لغات کودک و ناتوانی در ساخت جمله و استفاده از کلمات جدید دارد که در این مطلب درباره علائم انواع این اختلال توضیح دادیم. در نهایت تشخیص افتراقی و دقیق اختلال زبان از سایر مشکلات بر عهده درمانگران است. - اختلالات زبان چقدر شایع هستند؟
اختلالات زبانی در حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد کودکان زیر ۳ سال دیده میشود و به طور کل در کودکان شایعتر است. - درمان اختلال زبان در کودکان چگونه است؟
اگر مشکلات جسمانی، عصبی و رشدی قابل تشخیص و کنترل در کودک، از عوامل تأخیر زبانی هستند یا همزمان با آن رخ دادهاند، برای درمان آنها اقدام کنید. درمانهای اصلی اختلال زبانی کاردرمانی، گفتاردرمانی و بازیدرمانی هستند.
