لاکپشتها به‌محض احساس خطر در لاک دفاعی‌شان فرو می‌روند و تا اطمینان‌یافتن از اتمام آن، سروپای خود را از لاک بیرون نمی‌آورند. صداها و حرکات ناگهانی و مبهم از مهمترین علل راه‌اندازی مکانیسم ترس و بروز واکنش‌های دفاعی در لاکپشتها هستند. اما نوجوانان چرا گاهی در لاک دفاعی‌شان فرو می‌روند و کنج اتاق‌شان را به جذابیت‌های بیرون ترجیح می‌دهند؟ آیا علائم گوشهگیری نوجوانان هم ناشی از احساس خطر و ناامیدی نوجوانان است؟ در صورت مثبت‌بودن جواب، چه خطری دلیل اصلی گوشه گیری نوجوانان است و برای حل آن چه باید کرد؟ اگر این سوالات ذهن شما را هم به خود مشغول کرده است، پس با ما همراه باشید.
تعریف گوشه گیری نوجوانان
همه ما گاهی‌اوقات برای جمع‌بندی افکار یا واکاوی احساسات‌مان به تنهایی و خلوت نیاز داریم. نیاز به تنهایی به معنای داشتن احساس تنهایی یا فاصله‌گیری اجتماعی نیست و بودن در جمع هم لزوما معنای احساس پیوستگی اجتماعی نمی‌دهد. به نظر شما گوشهگیری نوجوانان از کدام جنس است؟ آیا او به کمی زمان برای یافتن جایگاه خود در هستی و هویت یابی در نوجوانی نیاز دارد یا به احساس تنهایی بیمارگون و مشکلاتی مانند افسردگی نوجوانان دچار شده است؟
اگر تنهایی‌طلبی او کاملا ناگهانی و بی‌مقدمه شروع شده است و روز به روز بیشتر می‌شود، شما بنا را بر گوشهگیری بیمارگون بگذارید؛ اما اگر دلیل گوشهگیری فرزندتان با حال روحی یا شرایطی مانند شکست تحصیلی مرتبط است، به او کمی زمان بدهید. البته همیشه باید مراقب باشید و جلوی گوشهگیری بیش‌ازحد نوجوان را بگیرید تا به خلق‌وخوی پایدار و درونگرایی افراطی منجر نشود. اگر هم فرزندتان بیش‌ازحد درونگرا شده است و به دنبال راه چاره هستید، نگاهی به مقاله کودک درونگرا بیندازید.
علائم گوشه گیری نوجوانان
به دلیل انواع تیپ شخصیتی منحصربه‌فرد کودکان و نوجوانان و شیوه‌های متنوع برقراری ارتباط با جهان، هیچ علامت واضح و دقیقی برای شناسایی گوشهگیری بیمارگون وجود ندارد. اما از روی علائم زیر می‌توان حدس‌هایی زد:
- احساس غمگینی
- عزتنفس و اعتمادبهنفس پایین
- دوری‌گزینی از دیگران
- زود از کوره در رفتن؛ برای حل این مشکل از راهنمای کنترل خشم در نوجوانان کمک بگیرید.
- تغییرات ناگهانی در رفتار
- عدم علاقه به شرکت در سرگرمی‌ها و فعالیتهای اجتماعی
- سوءمصرف مواد
در موارد شدید شاید با مدرسه گریزی هم مواجه باشیم که در مطلب فرار از مدرسه نوجوانان کامل راجع به آن صحبت کرده‌ایم.
گوشه گیری نوجوانان ناشی از چیست؟
گوشهگیری یکباره و بدون مقدمه نوجوان حتما دلیل خاصی دارد که باید شناسایی و برطرف شود. این مشکل لزوما چیزی در خارج نیست و گاهی به حساسیت و زودرنجی یا نوسانات خلقی دوران نوجوانی مربوط است. مهمترین دلایل بروز این مشکل را ادامه برای‌تان آورده‌ایم:
ترس از طرد اجتماعی
موضوعاتی مانند اهمیت‌یافتن دوستی‌ها، اعتقاد به تماشاچیان خیالی و سندروم فومو یا ترس از دست دادن فرصت، ترس از طرد اجتماعی را در دوران نوجوانی به بالاترین حد خود می‌رساند. در واقع، طردشدن از سوی همسالان و عدم محبوبیت در گروه‌های دوستی، دلیل اصلی گوشه گیری نوجوانان است و به یک وسواس فکری در نوجوانی تبدیل می‌شود. بر اساس داده‌های یک مطالعه تصویربرداری در دانشگاه میشیگان، درد فیزیکی و طرد اجتماعی، نواحی یکسانی از مغز را هدف قرار می‌دهند.
در نتیجه، نوجوانان برای رهایی از درد در لاک دفاعی خود فرو می‌روند و خلوت را به جمع ترجیح می‌دهند. تجربیات آسیب‌زایی مانند قلدری در مدرسه یا مسخره‌شدن توسط دیگر همسالان، از مهمترین دلایل شروع ترس از طرد اجتماعی هستند.
ظهور بازی های کامپیوتری و شبکه های اجتماعی
ظهور فناوری اطلاعات و جایگزینی روابط واقعی با مجازی، یکی دیگر از دلایل گوشهگیری نوجوانان است. پیوند این موضوع با ترس از طرد اجتماعی نیز مشهود است؛ پیام‌دادن و ابراز نظر در فضای مجازی، استرس بسیار کمتری به نوجوان وارد می‌کند. نداشتن تعامل رو در رو، احتمال اجتماع‌گریزی نوجوانان را به‌شدت افزایش می‌دهد. خطر شبکههای اجتماعی کاملا جدی است زیرا طبق تحقیقات، تنها 25 درصد نوجوانان در جایی خارج از مدرسه با دوستان خود تعامل واقعی دارند! بنابراین، حتما باید با استفاده از راهکارهایی مانند قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان، از بروز این مشکل جلوگیری کنید.
پیشنهاد مطالعه: کودک آزاری آنلاین
تغییر محل زندگی
نقل مکان و جابه‌جایی خانه در دوران نوجوانی دشوارتر از هر زمان دیگری است، زیرا پیوندهای اجتماعی و دوستی‌ها شکل گرفته است. نوجوانان بدون گروه دوستان قدیمی خود احساس تنهایی می‌کنند و از اینکه نمی‌توانند با دوستان خود در ارتباط باشند و در فعالیتهای جمعی شرکت کنند، به‌شدت احساس ناراحتی می‌کنند.
مهارت های ارتباطی ضعیف
نداشتن مهارتهای بین‌فردی لازم و دستپاچگی هنگام مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی، در بلندمدت باعث تمایل به گوشهگیری افراد می‌شود. ادامه‌دارشدن این مشکل، احتمال بروز اختلال شخصیت اجتناب (دوری‌گزین) را افزایش می‌دهد. این افراد در عین علاقه به روابط اجتماعی و برقراری ارتباط، الگویی از پرهیز اجتماعی و گوشهگیری نشان می‌دهند.
اختلال اضطراب اجتماعی
برخی افراد حساسیت بسیار زیادی به نگاه و نظر دیگران دارند و خیلی زود استرس می‌گیرند. هر فرصتی که احتمال قضاوت و انتقاد دیگران را برانگیزد، به استرس آن‌ها منجر می‌شود. بعضی از آن‌ها تنها در موقعیت‌های خاصی مانند ارائه‌دادن در کلاس اضطراب می‌گیرند. اگر این اختلال درمان نشود، افراد مبتلا برای فرار از اضطراب، گوشه‌نشینی و کناره‌گیری از تعاملات اجتماعی را انتخاب می‌کنند. این مشکل در دوران نوجوانی اوج می‌گیرد و به مشکلاتی مانند گوشهگیری می‌انجامد.
احساس درک نشدن
احساس درکنشدن مصداق بارز در جمع‌بودن اما حس تنهایی‌داشتن است. شروع تفکر انتزاعی، فرآیند هویت‌یابی، استقلال‌طلبی و هزارویک نیاز و مشکل دیگر نوجوانی گاهی باعث احساس تنهایی در نوجوانان می‌شود. آن‌ها ذهن‌شان درگیر چیزهای خاصی است که احتمالا با انتظارات والدین و بزرگ‌ترها در تضاد هستند. والدین باید نحوه برخورد درست والدین با فرزندان در سن بلوغ را یاد بگیرند و به قوانین حریم خصوصی نوجوان خود احترام بگذارند تا او احساس اهمیت‌داشتن و درک‌شدن بکند.
ابتلا به اختلال روانی
شیوع اکثر اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی، وسواس، اسکیزوفرنی، نافرمانی مقابله‌ای و سلوک در نوجوانی به‌شدت افزایش پیدا می‌کنند. ابتلا به هر کدام از این اختلالات میزان گوشهگیری نوجوانان را افزایش می‌دهد. این مشکلات تنها برای پسر همسایه و دختر فامیل نیستند؛ پس باید تقویت سلامت روان کودک و نوجوان را جدی گرفت.
عوارض گوشه گیری نوجوانان
مشکلات گوشه گیری نوجوانان بر سلامت روانی و جسمانی آن‌ها تأثیر به‌شدت منفی می‌گذارد. این مشکل در بلندمدت عواقب زیر را به همراه خواهد داشت:
- افزایش سطح کورتیزول بدن و پاسخ‌های استرس‌زا
- اختلال خواب در نوجوانان
- تأثیر منفی بر سلامت جسمانی و افزایش بروز مشکلاتی مانند فشار خون و چاقی
- افزایش احتمال خودکشی
- بالارفتن نرخ سوءمصرف مواد؛ برای پیشگیری از این مشکل، نگاهی به مقاله صحبت با کودک درباره مواد مخدر و اعتیاد بیندازید.
- ابتلا به افسردگی و اضطراب
- خود-انضباطی ناکافی
- کاهش رضایت از زندگی و افزایش ناامیدی
نحوه گفت و گو با نوجوان درباره گوشه گیری
گاهی‌اوقات دوری‌گزینی نوجوان بیش‌ازحد می‌شود و شما را نگران می‌کند. در این مواقع، بهترین کار ممکن گفت‌وگو با فرزند درباره مشکلات و نحوه حل آن‌ها است. نکات زیر در این راه به شما کمک می‌کنند:
- سر صحبت را باز کنید و به آن‌ها نشان دهید که در هر زمینه‌ای می‌توانند روی شما حساب کنند.
- خونسردی خود را حفظ کنید و استرس‌تان را به فرزند انتقال ندهید.
- محیطی مناسب و راحت مانند پارک را برای صحبت انتخاب کنید.
- شروع گفت‌وگو می‌تواند سخت باشد؛ از موضوعات روزمره شروع کنید و کم‌کم بحث را به سمت موضوع اصلی بکشانید.
- در صورت بروز حالت تدافعی یا سکوت کودک، ادامه بحث را به موقعیت بهتری موکول کنید.
- به صحبت‌های نوجوان به‌دقت گوش کنید، زیرا کم‌ترین بی‌توجهی و نادیده‌گیری از جانب شما با گوشهگیری بیشتر نوجوان همراه است.
- درباره موضوعات مهم و دغدغه‌های دوره نوجوانی مانند اهمیت جمع‌های دوستی با آن‌ها صحبت کنید و موارد لازم را توضیح دهید.
درمان گوشه گیری نوجوانان
علاوه بر صحبت مستقیم با فرزند، راهکارهای دیگری نیز وجود دارد که حتما باید برای جلوگیری از افراطی‌شدن این مشکل از آن‌ها استفاده کنید:
ابراز حمایت و عشق بی قید و شرط
گوشهگیری با عزتنفس پایین ارتباط نزدیکی دارد و افزایش عزتنفس در کودکان و نوجوانان، یکی از بهترین روش‌های درمان این مشکل است. به آن‌ها نشان دهید که فارغ از عملکردشان، ارزش زیادی برای‌شان قائل هستید و هیچ‌چیز نمی‌تواند از علاقه شما به آن‌ها بکاهد.
برقراری ارتباط و تعامل با نوجوان
اکثر والدین به‌اشتباه سراغ موضوع اصلی و اصلاح رفتار فرزندشان می‌روند. با این کار، نوجوان حالتی تدافعی پیدا می‌کند و حتی بیشتر گوشه‌گیر می‌شود. به‌جای نصیحت و تلاش برای ایجاد تغییر رفتار فرزند، صرفا در دردش شریک شوید و درکش کنید. با تمرکز بر افزایش رابطه با فرزند، او اعتماد بیشتری به شما می‌کند و راحت‌تر مشکلاتش را در میان می‌گذارد.
ترغیب به مسافرت و گردش در طبیعت
از فواید طبیعت‌گردی بر بهبود خلق‌وخو و آرامش اعصاب به‌قدری صحبت شده است که نیازی به اضافه‌گویی ندارد. اگر می‌خواهید فرزندتان را از تبعات گوشهگیری مصون نگه دارید، او را به هر بهانه‌ای از خانه خارج کنید. البته اگر تنهایی‌طلبی حالتی افراطی پیدا کند، احتمالا به درخواست‌ها شما جواب نه خواهد داد؛ پس باید به‌مرور و آرام‌آرام او را از پیله تنهایی خارج کنید. مسافرت و گردش خانوادگی همچنین به صمیمی شدن با فرزند نوجوان و افزایش تعاملات او با شما کمک می‌کند.
پیشنهاد مطالعه: از نکات سفر با نوجوان و سن آمادگی تنها سفر کردن فرزند
تشویق به انجام کارهای داوطلبانه
نوجوانان گوشه‌گیر معمولا احساس پوچی و بیهودگی می‌کنند. کمک به دیگران به حل این مشکل کمک می‌کند. فرصت‌های داوطلبانه متناسب با سن و علاقه نوجوانان، معناداری زندگی را افزایش و تنهایی‌طلبی را کاهش می‌دهد. به‌عنوان مثال، اگر فرزندتان به کار با کودکان کوچک‌تر علاقه‌مند است، داوطلب‌شدن در موسسات خیریه و انجام کارهایی مانند تدریس و کمک به برگزاری جشن‌ها، در بهبود سلامت روانی و کاهش اجتماع‌گریزی او موثر خواهند بود.
تشویق فرزند به ورزش های جمعی و فعالیت های مورد علاقه گروهی
حضور در گروه‌های ورزشی و شرکت در کلاس‌های فوق‌برنامه موردعلاقه باعث آشنایی نوجوان با افراد شبیه به خودش می‌شود و فرآیند دوست‌یابی را تسهیل می‌کند. علاوه بر این، ورزش در نوجوانان باعث افزایش اعتمادبهنفس می‌شود و مقاومت آن‌ها را در برابر خود-سرزنشی و حساسیت نسبت به انتقاد افزایش می‌دهد.
درمان گوشه گیری در دانش آموزان
مواجهه با رفتارهای اجتنابی و خجالتی در دانش‌آموزان به مقاله جداگانه‌ای نیاز دارد، اما به‌صورت مختصر توصیه‌هایی را در این زمینه برای معلمان ارائه می‌کنیم:
- علت زیربنایی را مشخص کنید؛ مواردی مانند خجالتی‌بودن، ناتوانی در دوست یابی، پرخاشگری، رئیس‌بازی، ظاهر نامرتب یا مسائل بهداشتی را بررسی کنید.
- مهارتهای اجتماعی و دیگر مهارت های توسعه فردی برای دانش آموزان را آموزش دهید.
- مقاله آموزش کار گروهی در مدرسه را مطالعه کنید و تعاملات اجتماعی دانش‌آموزان را افزایش دهید.
- تعاملات اجتماعی خارج از مدرسه را تشویق کنید.
- استعدادهای نوجوان را شناسایی و از نقاط قوت او برای افزایش تعاملاتش استفاده کنید؛ مثلا اگر در ریاضی خوب است، از او بخواهید به دیگر دانش‌آموزان کمک کند.
- از بازیهای گروهی برای تقویت تعاملات استفاده کنید.
سخن پایانی
در این مقاله درباره یکی دیگر از چالش‌های نوجوانی به نام گوشهگیری و نحوه حل آن صحبت کردیم. علاقه به تنهایی با موضوعات متنوعی مانند ترس از طرد اجتماعی، افزایش استفاده از شبکههای مجازی، اضطراب اجتماعی و مهارتهای ارتباطی ضعیف رابطه مستقیم دارد. گوشهگیری نوجوانان را باید جدی گرفت! زیرا آن‌ها را به سمت مشکلاتی مانند کاهش عزتنفس و افزایش افسردگی و ناامیدی سوق می‌دهد. بنابراین، از راهکارهایی مانند تشویق به کارهای داوطلبانه و ابراز عشق و محبت بیقیدوشرط استفاده و از شیوه‌های تربیتی نادرست مانند تنبیه نوجوان اجتناب کنید.
سوالات متداول
- علت گوشهگیری نوجوانان چیست؟
ترس از طرد اجتماعی، غرقشدن در شبکههای اجتماعی و بازیهای کامپیوتری، تغییر محل زندگی، مهارتهای ارتباطی ضعیف، ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی، احساس درکنشدن و مشکلات سلامت روان، از مهمترین علل این مشکل هستند. - با گوشهگیری نوجوانان چه کنیم؟
از راهکارهایی مانند ابراز حمایت و عشق بیقیدوشرط، ارتباط برقرارکردن و نزدیکشدن به فرزند، ترغیب به مسافرت و گردش، تشویق به انجام کارهای داوطلبانه و ترغیب به شرکت در گروهها و فعالیتهای ورزشی استفاده کنید. - عوارض گوشهگیری نوجوان چیست؟
افزایش سطح کورتیزول بدن و استرس، کاهش اعتمادبهنفس و عزتنفس، خود-انضباطی ناکافی، بالارفتن نرخ سوءمصرف مواد، کاهش رضایت از زندگی و افزایش ناامیدی از مهمترین عوارض گوشهگیری نوجوان است.
