حتما این جمله را شنیده‌اید که «شکست مقدمه پیروزی است»، اما چرا؟ چرا تا باختن را بلد نباشیم، بردن را یاد نخواهیم گرفت؟. تا به حال فکر کرده‌اید چرا به افراد باتجربه بیشتر از کم‌تجربه اعتماد می‌کنیم؟ زیرا آنها به‌اندازه کافی شکست خورده‌اند و به‌اصطلاح، به چم‌وخمِ کار آگاه‌اند. متأسفانه، اکثر ما آدم‌ها باختن را یاد نگرفته‌ایم و بعد از باخت به مشکلاتی مانند ترس از شکست در کودکان دچار می‌شویم. بنابراین، آموزش برد و باخت به کودکان اهمیت زیادی دارد. به همین دلیل، در این مقاله به بررسی نحوه آموزش شکست به کودکان و واکنش درست والدین در برابر باخت کودک می‌پردازیم.
تحمل شکست در کودکان یعنی چه؟
بعضی افراد تا سرحد مرگ تلاش می‌کنند و برخی به‌سرعت ناامید میشوند. اما چه چیزی میزان تلاش ما برای رسیدن به اهداف را تعیین می‌کند؟ و از همه مهم‌تر، چه چیزی تحمل بالاوپایین‌ها یا همان ناملایمات زندگی را در ما افزایش می‌دهد؟! بدون شک، تحمل شکست‌خوردن یکی از مهم‌ترین عوامل در این زمینه است. یکی از روشهای افزایش تحمل شکست در کودکان، آموزش برد و باخت در بازی است که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم.
اهمیت برد و باخت در بازی برای کودکان
حقیقت این است: «در هر مسابقه فقط یک نفر پیروز می‌شود»؛ گاهی ما و گاهی دیگری. پس آموزش هر دوی آنها برای کودک ضروری و سودمند است.
فواید بردن در بازی برای کودکان
- شکل گیری اعتماد به نفس در کودکان
- تقویت عزت نفس کودکان
- افزایش هدفمندی و خودسازمان‌دهی
- تشویق کودک به افزایش تلاش برای دستیابی به هدف
- ایجاد تصویر مثبت از خود
فواید باختن در بازی برای کودکان
- کسب تجربه و آمادگی برای مواجهه با چالش‌های پیشِ رو (عاقل از یک سوراخ دو بار گزیده نمی‌شود)
- یادگیری مهارت های زندگی کودکان
- افزایش تحمل شکست در کودکان
- افزایش تحمل سختی‌ها و ناملایمات زندگی
- یادگیری مهارت همدلی (درک بهتر احساس ناراحتی و شکستِ دیگری؛ به دریا رفته می‌داند مصیبت‌های طوفان را)
کودک از برد و باخت در بازی چه چیزی یاد می گیرد؟
آموزش برد و باخت درس‌های زندگی بسیار زیادی برای کودکان به همراه دارد. برد و باخت به آنها می‌آموزد:
جهان کامل و بی نقص نیست
قرار نیست همیشه شرایط مطابق میل ما پیش برود، بلکه گاهی جهان بی‌رحم است و باوجود تمام تلاش‌مان، باز هم قرعه به نام دیگری می‌افتد. در واقع، شکست به کودکان می‌آموزد:
- شانس نیز گاهی اوقات تأثیرگذار است؛ وقتی همیشه احتمال شکست را در نظر بگیریم، پس همواره برایش آماده هستیم.
- از طرف دیگر، وقتی همیشه احتمال شکست هست، پس همیشه احتمالی هرچند اندک برای موفقیت وجود دارد و باید برای رسیدن به آن تلاش کرد.
همیشه باید برای بهبود مهارت‌ها تلاش کرد
چرا بهترین ورزشکاران از داشتن رقبای قوی‌تر خوشحال میشوند؟ زیرا به هیچ وجه از شکست‌خوردن ترسی ندارند. برای آنها ارتقای مهارت‌ها و بهترشدن، بیش از برد و باخت اهمیت دارد. باختن یعنی کودک هنوز به تسلط کامل نرسیده است و باید بیشتر تلاش کند. این موضوع باعث کاهش اعتماد به نفس کاذب و بهبود آهسته و پیوسته مهارت‌ها و خودکنترلی کودک می‌شود.
قرار نیست در همه چیز بهترین باشیم
کودکان به دنبال رسیدن به «کمال و بهترین عملکرد» در همه حوزه‌های تحصیلی، فردی و اجتماعی هستند. شکست به آنها می‌آموزد:
- ما در همه زمینه‌ها عالی نیستیم؛ در بعضی خوب عمل می‌کنیم و در برخی به‌اندازه کافی خوب نیستیم.
- یادگیری این موضوع، در ارتباط با دیگران و انجام کارهای گروهی بسیار حائز اهمیت است.
- چشم‌وهم‌چشمی ناشی از شبکه‌های اجتماعی نیز به افزایش کمال‌گرایی در کودکان و به‌خصوص نوجوانان دامن می‌زند و تعیین قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان ضروری است.
شکست، پایان راه نیست
شکست‌خوردن بعد از یک تلاش بی‌وقفه و پرفشار، آن‌قدر دردناک است که گاهی ما را از پا درمی‌آورد.
- کودکان باید یاد بگیرند که همیشه برای خودشان شانس مجدد در نظر بگیرند و از باخت‌ها ناامید نشوند.
- واکنش والدین به باخت کودک اهمیت زیادی دارد؛ باید به فرزندان یاد بدهید که از اشتباهات‌شان درس بگیرند و دوباره تلاش کنند.
- کودکان را تشویق کنید تا روشهای جدید را امتحان کنند و برای برنده‌شدن برنامه داشته باشند.
- علاوه بر این، تلاش آنها را تحسین کنید تا دوباره و دوباره تلاش کنند.
دیگران یا شرایط، مقصرِ باخت نیستند
گاهی کودک، دیگری یا شرایط بازی را مقصر شکست خود می‌داند. دلیل مقصردانستن دیگری یا شرایط، معمولا به عدم تحمل شکست در کودکان مربوط است. آموزش برد و باخت در بازی، به آنها کمک می‌کند تا تحمل بیشتری برای پذیرشِ مسئولیتِ شکست داشته باشند و با توسل به روشهای ناسازگارانه‌ای مانند خبرچینی کودکان آن را گردن دیگری نیندازند.
چگونه تحمل باخت در کودک را افزایش دهیم؟
احتمالا شما هم با قهر یا به‌اصطلاح «جر زنی» کودک در هنگام باخت مواجه شده‌اید، اما راهی برای برطرف کردن آن به ذهن‌تان نرسیده است. واقعیت این است که راه‌حل قطعی و مشخصی برای برطرف کردن این مشکل وجود ندارد. آن‌چه اهمیت دارد، صبر و حوصله شما در آموزش مداوم فرزندان است تا به‌مرور تحمل شکست را پیدا کنند. رعایت نکات زیر نیز در این زمینه به شما کمک خواهد کرد.
از بازیهای مختلف کمک بگیرید
بازی فرصتی بسیار ایدئال و ک‌مخطر برای آموزش برد و باخت به کودکان است. در آموزش برد و باخت به نکات زیر توجه کنید:
- بهتر است از بازی‌هایی مانند مارپله یا دیگر بازیهای رومیزی موردعلاقه کودک استفاده کنید. برای بچههای 2-6 ساله، بازیهای حسی برای کودکان پیش‌دبستانی، گزینه مناسبی است.
- در ابتدای بازی به آنها بگویید که احتمال برد و باخت وجود دارد.
- مراقب واکنش‌های کودک بعد از باخت باشید و برایش توضیح دهید که در هر بازی فقط یک طرف برنده می‌شود و باختن اجتناب‌ناپذیر است.
- همچنین به آنها نشان دهید که جذابیت بازی در رقابتی بودنش است و بدون برد و باخت، کسی از بازی‌کردن لذت نمی‌برد.
بین برد و باخت تعادل برقرار کنید
لازم نیست حتما یکی در میان شما و فرزندتان برنده شوید، اما باید طوری بازی کنید که تعداد برد و باخت هر دوی شما تقریبا به یک اندازه باشد. همیشه‌بردن باعث بیانگیزگی و همیشه‌باختن باعث ناامیدی کودک می‌شود. بنابراین، در سطح و اندازه فرزندتان بازی کنید تا آنها بی‌انگیزه یا ناامید نشوند.
بر درسگرفتن از اشتباهات تمرکز کنید
اشتباه کردن امری کاملا طبیعی است و بازی‌ها فرصتی ایدئال برای کودکان است تا پیامدهای اشتباهات را ببینند و راهی برای اصلاح آنها پیدا کنند. بنابراین، بعد از فروکش‌کردنِ هیجانات ناشی از باخت، زمانی را برای شناسایی اشتباهات و راه‌های برطرف کردن آنها اختصاص دهید. بازی‌ها همچنین یک روش ایدئال برای تقویت هوش مالی در کودکان و کسب تجربه برای تصمیمات اقتصادی در بزرگسالی هستند.
به جای نتیجه، بر فرآیند تمرکز کنید
هنگام بازی با کودک، به کارهایی که خوب انجام می‌دهد اشاره و او را تشویق کنید. مراقب باشید که کودک از بازی نهایت لذت را ببرد و بهترین عملکردش را به نمایش بگذارد. به آنها تأکید کنید که هدف از بازی، یادگیری مهارت‌های جدید و لذت‌بردن است و نتیجه اهمیت کمی دارد. حتی می‌توانید گاهی از بازیهای بدون امتیاز، مانند بازی‌هایی برای تقویت خلاقیت در کودکان استفاده کنید، زیرا آنها باعث کاهش اضطراب و فشار ناشی از تلاش برای موفقیت می‌شود.
کنترل هیجانات و سازگاری با شکست را به کودک بیاموزید
به کودک بگویید که احساس ناراحتیِ بعد از باخت، کاملا طبیعی است. مراقب احساسات و عواطفش باشید و در صورت نیاز، او را با کارهایی مانند بغلکردن دلداری دهید. روشهایی مانند آموزش تنفس عمیق نیز برای سازگاری با شکست و کنترل هیجانات موثر هستند. بنابراین، تکنیک‌هایی برای افزایش کنترل هیجانات به کودک معرفی کنید. به‌عنوان مثال، به او بگویید:
- یک لیوان آب بنوشد.
- بر استراتژی‌های مختلف برای کسب پیروزی تمرکز کند.
- فعالیت‌های موردعلاقه‌اش را انجام دهد تا باخت را فراموش کند.
- فعالیت‌های تمرکزی مانند از یک تا ده شمردن را امتحان کند.
کودک را با خواهر و برادر یا همسالان مقایسه نکنید
مهم‌ترین دلیل عدم تحمل شکست در کودکان، فقدان اعتمادبهنفس و خودباوری در آنها است. بعضی والدین، مدام فرزندان را با دیگر دوستان‌شان مقایسه و عزتنفس آنها را لگدمال می‌کنند. اگر به دنبال راهی برای بهبود عملکرد فرزندتان هستید و یکی از دغدغه‌های‌تان این است که با کودکان خجالتی چگونه برخورد کنیم؟، راه‌حلش بسیار ساده است: «استعداد و علایق او را تحسین کنید و به شخصیت منحصربه‌فردش احترام بگذارید». به‌عنوان مثال، وقتی کودک می‌گوید: «من از همه سریع‌تر دویدم و زودتر از بقیه رسیدم»، به جای افزایش روحیه رقابت یا مقایسه‌گری، به او بگویید: «آره تو عالی هستی و معلومه خیلی دویدن رو دوست داری».
روحیه همکاری و همدلی را در کودک تقویت کنید
به گفته روان‌شناسان، اهمیت‌دادنِ بیش از حد به موفقیت و پیشرفت فردی، یکی از معایب جامعه صنعتیِ مدرن است. در جامعه مدرن، ارزش انسان‌ها را برنده‌شدن تعیین می‌کند و این موضوع باعث عدم تحمل شکست در کودکان و حتی بزرگسالان می‌شود. سعی کنید روحیه همکاری و همدلی را با انجام بازیهای گروهی مانند «پانتومیم» یا «دور و نزدیک» در کودک افزایش دهید. بازی‌هایی مانند پانتومیم، برای بچهها جذابیت زیادی دارند و در بازی درمانی کودکان خجالتی نیز استفاده میشوند.
سخن پایانی
آموزش برد و باخت، درس‌های بسیار مهمی به کودکان می‌دهد: «جهان عاشق چشم و ابروی ما نیست و باید برای رسیدن به اهداف، به‌صورت آهسته و پیوسته تلاش کنیم و از همه مهم‌تر، دیگری را مقصر ندانیم و اشتباهات‌مان را بپذیریم». علاوه بر این، باختن در بازی، فواید زیادی مانند تحمل شکست و ناکامی، یادگیری مهارت‌های اساسی زندگی و افزایش تحمل سختی‌ها و ناملایمات زندگی را برای بچهها به همراه دارد. بنابراین، والدین باید با رعایت نکاتی مانند استفاده از بازیهای موردعلاقه کودک، ایجاد تعادل بین برد و باخت، آموزش درسگرفتن از اشتباهات، تمرکز بر فرآیند و آموزش کنترل هیجانات، تحمل باخت را کودک افزایش دهند.
سوالات متداول
- در بازی با کودک برنده شویم یا بازنده؟
هیچکدام!!! کودک به برد و باخت در کنار یکدیگر نیاز دارد. باخت مداوم یعنی درماندگی و برد مداوم یعنی بیانگیزگی و هر دو مضر و ناسازگار هستند. اگر میخواهید فرزندتان شخصیت سالمی داشته باشد، باید در طول بازی گاهی برنده و گاهی بازنده باشند تا طعم هر دو را بچشد. - عدم تحمل شکست در کودکان چه پیامدهایی دارد؟
عدم پذیرش شکست با پرخاشگری، ناامیدی، کاهش اعتمادبهنفس و عزتنفس در بچهها همراه است. به همین دلیل، والدین باید با آموزش برد و باخت به فرزندان، تحمل شکست را در آنها افزایش دهند. - چگونه جنبه باخت را در کودکان افزایش دهیم؟
استفاده از بازیهای مختلف، ایجاد تعادل بین برد و باخت، آموزش درسگرفتن از اشتباهات، تمرکز بر فرآیند به جای نتیجه و آموزش کنترل هیجانات، از بهترین روشهای افزایش تحمل باخت در کودکان است.
