چرا بعضی کودکان احساس خوبی نسبت به خودشان دارند و بعضی احساس بیارزشی میکنند؟ احساس عزتنفس ارتباط بسیار کمی با عوامل ژنتیکی یا زیست‌شناختی دارد. این احساس بهمرور و با افزایش تجربیات مثبت و سازنده در کودکان به وجود می‌آید و به‌شدت تحت‌تاثیر بازخوردهای والدین و دیگر افراد مهم زندگی قرار دارد. بنابراین استفاده از راهکارهایی مانند افزایش عزت نفس کودک با بازی و اجتناب از رفتارهایی که به نشانه های عزت نفس پایین کودک منجر میشود، برای حفظ سلامت روان کودک ضروری است. اما روش‌های افزایش عزت نفس چیست؟ در این مقاله به بررسی دقیق این موضوع می‌پردازیم.
عزت نفس چیست؟
هنگام مشاهده تصویر خودتان در آینه چه احساسی دارید؟ در دنیای واقعی چطور؟ آیا خودتان را به چشم فردی ارزشمند در جامعه می‌بینید یا احساس بیارزشی می‌کنید؟ اگر فارغ از کار، خانواده و دیگر امور احساس خوبی نسبت به خودتان دارید، پس عزت‌نفس‌تان مثبت است. روان‌شناسان عزتنفس را این‌گونه تعریف میکنند: «ادراک خود به شیوه‌ای دوست‌داشتنی و ارزشمند. عزت نفس یعنی وجودمان را فارغ از اما‌و‌اگرهای زندگی بپذیریم و احساس ارزشمندبودن داشته باشیم.»
کارل راجرز اولین روانشناسی است که به اهمیت این ویژگی در شکل گیری شخصیت کودک تأکید داشت. به اعتقاد او «پذیرش مثبت و بدون قید و شرط» موجب افزایش عزت نفس در کودکان میشود. پذیرش مثبت و بیقیدوشرط فرزندان یعنی تقدیم عشق و محبت‌مان به آن‌ها بدون هیچ‌گونه ارزش‌گذاری یا توقعی. نقطه مقابل پذیرش مثبت، پذیرش مشروط است. وقتی ابراز عشق و محبت به فرزند را به عملکرد او مانند موفقیت تحصیلی یا حرف‌شنوی گره بزنیم، نتیجه‌اش عزت نفس پایین و بروز مشکلاتی مانند افسردگی کودک میشود.
اهمیت عزت نفس در کودکان
عزتنفس سالم برای کودکان مهم است، زیرا:
سلامت جسمانی، روانی و بهزیستی را تقویت می‌کند.
مواجهه با تجربیات و موقعیت‌های چالش‌برانگیز را آسان‌تر می‌کند.
به ما کمک می‌کند تا مهارت‌های‌مان را افزایش دهیم و توان تغییر و اصلاح رفتارمان را داشته باشیم.
تاثیر عزت نفس بر ارتقای سلامت روان کودکان
در آینه، ما زیبایی‌ها و نقص‌های ظاهرمان را یکجا می‌بینیم. عزتنفس نیز، البته با یک تفاوت ظریف، آینه تمام‌نمای باطن ماست: این آینه گاهی اسباب خودبینی، گاهی بدبینی و گاهی دیگر واقع‌بینی میشود:
وقتی کودکی فقط خوبی‌ها و نقاط قوت خود را ببیند، دچار خودشیفتگی میشود؛
در نقطه مقابل، وقتی فقط بدی‌های خود را ببیند، احساس بی‌اهمیت‌بودن می‌کند؛
در میانه این دو، کودکی قرار دارد که خوبی‌های و بدی‌های خود را یکجا می‌بیند و به تصویری پایدار و ارزشمند از خودش می‌رسد.
تصویر کودک از خود، نقش مهمی در هدفمندی، خودانگیختگی و احساس کارآمدی‌اش در زمینه‌های فردی، اجتماعی و تحصیلی بازی می‌کند. احساس خودارزشمندی همچنین باعث افزایش تحمل شکست در کودکان میشود و به تاب‌آوری آن‌ها در مواجهه با چالش‌ها کمک می‌کند. آن‌ها باید چیزهای زیادی یاد بگیرند و در این راه با شکست‌هایی نیز مواجه می‌شوند؛ به‌همین‌دلیل، عزتنفس نقش مهمی در رشد و تقویت سلامت روان کودکان ایفا می‌کند.
تفاوت عزت نفس و اعتماد به نفس در کودکان چیست؟
احتمالا شما هم حداقل یک‌بار این سوال را از خودتان پرسیده‌اید که آیا عزتنفس و اعتماد‌به‌نفس یکی هستند یا با یکدیگر تفاوت دارند؟ باوجود تمام شباهت‌ها، این دو مفهوم با یکدیگر تفاوت‌هایی اساسی دارند:
اعتماد‌به‌نفس یعنی «من توانایی لازم در انجام کارهای مختلف را دارم» و عزتنفس یعنی «من خوب و ارزشمندم و برای این احساس، نیازی به خوب انجام دادن کارهای مختلف ندارم».
افزایش اعتماد به نفس در کودکان به‌خوب و موفق عمل‌کردن آن‌ها وابسته است، در‌حالی‌که افزایش عزتنفس به نحوه برخورد والدین و دیگر افراد مهم زندگی بستگی دارد.
عزتنفس به‌سختی افزایش ولی به‌راحتی کاهش می‌یابد، در‌صورتی‌که اعتماد‌به‌نفس وقتی شکل گرفت، به‌سختی تغییر می‌کند.
دقت داشته باشید که ما در این مقاله صرفا به بررسی شکلگیری عزتنفس و راههای افزایش آن در کودکان خواهیم پرداخت.
علائم عزت نفس در کودکان
احساس خودارزشمندی کودک از روی برخی نشانه‌ها قابل تشخیص است. این ویژگی‌ها به شما کمک میکنند تا مراقب کاهش عزتنفس فرزندتان باشید و او را در مسیر احساس عزیزبودن هدایت کنید.
نشانه های عزت نفس سالم کودک
احساس دوست‌داشتنی بودن و پذیرفته‌شدن (احساس اضافه‌بودن نمی‌کنند)
احساس غرور و افتخار نسبت به داشته‌ها و توانمندی‌ها (به آنچه هستند و دارند، افتخار میکنند)
افکار خوب و مثبت درباره خود (نگاهی مهربانانه و شفقت‌مندانه به خودشان دارند)
به خود باورداشتن (در هر شرایطی، روی خودشان حساب میکنند)
اعتماد‌به‌نفس در مواجهه با موقعیت‌های جدید و چالشی
خود-انتقادی و سخت‌گیری بیش‌ازحد نسبت به خود (تاحدودی کمال‌گرا هستند و درگیری مشکلاتی مانند کمال گرایی در درس خواندن می‌شوند)
مقایسه مداوم خود با دیگران ( تحت تاثیر برخی رفتارهای اشتباه والدین مانند مقایسه فرزند با دیگران همواره احساس میکنند که به اندازه دیگران خوب نیستند)
بزرگنمایی شکست‌ها و کوچک‌شماری موفقیت‌ها
فقدان اعتماد‌به‌نفس و خودکارآمدی در کودکان هنگام مواجهه با مشکلات و تصمیم‌گیری‌های حساس
تردید نسبت به توانایی‌های خود برای انجام درست کارها و ابتلا به ترس از شکست در کودک
نحوه رشد عزت نفس در کودکان
رشد عزتنفس به دریافت عشق، محبت و حمایت از جانب افراد مهم زندگی گره خورده است. علاوه بر گرفتن حس خوب از اطرافیان، تصویر کودکان از خود با افزایش سن و شکل گیری شخصیت کودک تغییر می کند. آن‌ها بهمرور درک کامل‌تری از خودشان و توانای‌های‌شان به دست می‌آورند. شناخت این تغییرات در برخورد بهتر والدین با کودکان موثر است. به‌همین‌دلیل، رشد عزتنفس از دوران نوزادی تا نوجوانی را به‌صورت خلاصه بررسی می‌کنیم:
رشد عزت نفس در نوزادان
مراقبت شایسته، پاسخ به نیازها و گریه‌ها، استفاده از شوخی‌وخنده و از همه مهم‌تر بازی با نوزادان باعث تقویت تدریجی رشد عاطفی کودکان و عزتنفس آن‌ها میشود. برای نوزادان هیچ‌چیزی به‌اندازه امنیت و اعتماد مهم نیست. نبود احساس امنیت به دلبستگی ناایمن کودک و احساس بیارزشی منجر میشود. ازسوی‌دیگر، رسیدگی به نیازهای اساسی نوزادان به این معناست که «تو ارزشمند هستی».
رشد عزت نفس در کودکان پیش دبستانی
کودکان نوپا خود-ادراکی بهتری از نوزادان دارند. بهمرور و با مستقل شدن کودکان پیش‌دبستانی، آن‌ها احساس بهتری از خودشان و توانایی‌های‌شان به دست می‌آورند. کودکان پیش‌دبستانی:
آن‌ها از عبارت «نه» به‌عنوان ابزاری برای ابراز خودمختاری استفاده میکنند و تاجایی‌که امنیت روانی و جسمانی در خطر نباشد باید به خودمختاری‌شان احترام گذاشت.
آن‌ها از طریق تسلط بر مهارت‌های مختلف و احساس تعلقپذیری به والدین و دیگر افراد مهم زندگی‌شان، ادراکی کلی از خود به دست می‌آورند.
کودکان پیش‌دبستانی خودشان را از دریچه نگاه والدین برانداز میکنند. اگر شما آن‌ها را دوست‌داشتنی بدانید و به‌صورت کلامی و عملی ابراز علاقه کنید، عزت‌نفس‌شان تقویت میشود.
رشد عزت نفس در کودکان دبستانی
به بعد جسمانی خودشان توجه بیشتری دارند و مقایسه‌هایی مانند «چه کسی بلندتر یا سریع‌تر است؟» رایج میشود. آن‌ها با ورود به مدرسه باید خودشان را با محیط جدید، قوانین مدرسه و تعاملات با دیگر همکلاسی‌ها سازگار کنند. در سنین دبستان عزتنفس به‌شدت تحت‌تاثیر تکالیف درسی، نحوه عملکرد در بازی‌های ورزشی، دوست یابی کودکان در مدرسه و تصور دوستان‌شان از آن‌ها است.
عوامل تاثیر گذار بر عزت نفس کودکان
عزتنفس تحت‌تاثیر یک یا دوعامل نیست، بلکه عوامل زیادی دست‌به‌دست یکدیگر می‌دهند تا عزتنفس کودک تضعیف یا تقویت شود. در ادامه به کلیدی‌ترین عوامل تاثیرگذار بر عزتنفس کودکان اشاره می‌کنیم:
سبک فرزند پروری
سبک فرزند پروری والدین مهم‌ترین عامل در شکلگیری عزتنفس سالم در کودکان است. شیوه تعامل والدین با فرزندان تاثیر زیادی بر احساس خودارزشمندی آن‌ها دارد. به‌عنوان مثال، حمایت‌ها و مداخله‌های افراطی والدین هلیکوپتری و سرکوفت‌های والدین سمی به احساس دست‌وپاچلفتی‌بودن و درنتیجه بیارزشی کودکان ختم میشود.
بازخوردها و تشویق‌های دریافتی
حرف‌ها و نظرات دیگران درباره کودک تاثیر زیادی بر تصور او از خود می‌گذارند. هرچه تشویق‌ها و تحسین‌ها بیشتر و تحقیرها و سرزنش‌ها کمتر باشد، احساس شایستگی و خودارزشمندی کودک بالاتر می‌رود. پس باید مراقب تشویق‌ها و نحوه جایزه دادن به کودکان بود.
رابطه با همسالان
وقتی کودک خود را جزئی از گروه دوستان می‌بیند و تعریف می‌کند، احساس بهتری از خود دارد. تعلق به گروه و پذیرش توسط همسالان، تصویری مثبت از خود ایجاد می‌کند. ازسوی مقابل، مواجهه کودک با آزار‌و‌اذیت و قلدری در مدرسه، به احساس طرد اجتماعی و بیارزشی منجر میشود. این احساس خطرناک است، زیرا می‌تواند به بروز اختلالاتی مانند اختلالات رفتاری تخریبی در کودکان منجر شود.
عملکرد تحصیلی
برای تمام کودکان و خصوصا کودکان دبستانی، عملکرد تحصیلی با احساس شایستگی رابطه دارد. به‌همین‌دلیل، مشکلاتی مانند افت تحصیلی دانش آموزان به کاهش عزتنفس منجر میشود.
تاثیرات رسانه‌های اجتماعی و فضای مجازی
پرسه‌زدن بیش‌ازحد در رسانه‌های اجتماعی به افزایش مقایسه‌ها دامن می‌زند و انتظارات و استانداردهای غیرواقع‌بینانه می‌سازد. سندروم فومو یا ترس از دست دادن فرصت یکی از پیامدهای منفی بیش‌بهادهی به رسانه‌های اجتماعی و مقایسه‌گری است. اگر فرزندتان بیش‌ازحد معمول در فضای آنلاین و رسانه‌های اجتماعی پرسه می‌زند، با قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان، این مسئله را مدیریت کنید.
برخی از تیپ های شخصیتی کودکان به صفاتی مانند کمرویی، خجالتی‌بودن و درونگرایی منجر میشود. این کودکان به‌دلایلی مانند تعاملات کمتر، عزتنفس پایین‌تری دارند. به‌عنوان مثال، کودکان درونگرا تاحدودی خجالتی و خودانتقادی بیشتری از دیگر کودکان دارند و به‌همین‌دلیل، زودتر دچار افت عزتنفس می‌شوند.
مشکلات سلامتی مانند معلولیت، بیماری‌های مزمن و چاقی در کودکان، تصویری از ضعیف‌بودن در ذهن کودک حک می‌کند و بر احساس خودارزشمندی تاثیر منفی می‌گذارد.
روش‌های تقویت عزت نفس در کودکان
عزتنفس کودکان سنین مختلف بیش‌ازهمه به نحوه برخورد شما والدین وابسته است. روش‌های زیر به تقویت عزتنفس کودکان کمک می‌کند:
عشق ورزیدن به فرزندان
اولین و مهم‌ترین راهکار تربیت فرزند قوی و افزایش عزتنفس کودکان عشقورزیدن به آن‌ها است. در هنگام تعامل با کودک:
از ابراز علاقه کلامی استفاده کنید. عشق‌تان را با در آغوش‌گرفتن، نوازش‌کردن و لبخند‌زدن نشان دهید؛ این کارها را همیشه انجام دهید و آن‌ها را به انجام کارهای خوشایند و موردپسندتان گره نزنید.
اگرچه موفقیت فرزندتان برای شما بسیار مهم است، اما محبت بیقیدوشرط برای تقویت عزتنفس ضروری است. نعمت وجودشان را جشن بگیرید و نشان دهید که چیزهای دیگر اهمیتی ندارند.
تعامل همدلانه با کودک و اهمیت‌دادن به وجودش
وقتی برای کودک وقت بگذارید و پای صحبت‌هایش بنشینید، ناخودآگاه احساسی از ارزشمندبودن به او دست می‌دهد. پس:
در بازی‌ها و فعالیت‌های موردعلاقه کودک شرکت کنید و از وقت‌گذراندن با او لذت ببرید.
نگرش کودک در مورد اهمیت خانواده را بررسی و اطمینان پیدا کنید که احساس ارزشمندبودن و شنیده‌شدن دارند.
اصول مذاکره با کودک را جدی بگیرید و تاحدامکان دنیای ذهنی‌اش را درک کنید تا احساس تنهایی و بی‌معنایی نکند.
قبل از اینکه سراغ‌تان بیاید، شما حال او را جویا شوید. این کار به کودک نشان می‌دهد که تا چه اندازه برای‌تان اهمیت دارد.
در حین انجام کارهای روزانه با کودک خود صحبت کنید. دنیا را از چشم او ببینید، علایقش را بشناسید و هنگام صحبت، شور و شوق داشته باشید.
تقویت احساس تعلق پذیری در کودکان
به اعتقاد روان‌شناسان، احساس ریشه‌دار بودن یکی از عوامل اصلی افزایش عزتنفس است. به شیوه‌های مختلف، کودک را به گروه بزرگ‌تر خانواده، فامیل، دوستان و آشنایان وصل کنید. به‌عنوان مثال:
دوستان کودک را به خانه دعوت و از آن‌ها پذیرایی کنید.
آداب و رسوم خانوادگی مانند درزدن قبل از ورود به اتاق دیگر اعضای خانواده و خداحافظی هنگام بیرون‌رفتن را به او یاد بدهید.
در شناخت خویشاوندان، تاریخچه خانوادگی و فرهنگ به کودک کمک کنید تا خود را به‌عنوان جزئی از یک کل بزرگ‌تر در نظر بگیرد.
پرورش احساس شایستگی و خودکارآمدی
تسلط بر کارها و مهارت‌های مختلف باعث افزایش انگیزه یادگیری و عزتنفس کودک میشود. بنابراین، شرایط احساس موفقیت را برایش فراهم کنید:
کمک به دیگران-مثلا خواهر و برادر کوچک‌تر- را به فرزندتان بیاموزید تا احساس مفید‌بودن بکند.
نحوه پیشرفت گام‌به‌گام و پیوسته را به او آموزش دهید. وظایفش نباید خیلی سخت یا آسان باشد تا ناامید و کسل نشود.
همه ما در بعضی کارها خوب هستیم و در بعضی دیگر مهارت کافی نداریم. به کودک نشان دهید که این موضوع کاملا طبیعی است.
تقویت مهارت‌های حل مسئله
مهارت حل مسئله یکی از مهارت‌های ده‌گانه اساسی است که در آموزش مهارت های زندگی به کودکان تاکید زیادی به آن می‌شوند. آموزش مهارت حل مسئله به کودکان باعث تقویت خودکارآمدی، اعتماد‌به‌نفس و عزت‌نفس‌شان میشود. برای اینکه فرزندتان به مهارت حل مسئله مجهز شود، به نکات زیر توجه کنید:
کودکان از طریق انجام‌دادن و نه لزوما درست انجام‌دادن، یاد می‌گیرند. به آن‌ها خاطرنشان کنید که اشتباه‌کردن طبیعی است و آنچه اهمیت دارد، تلاش در جهت یادگیری و کسب مهارت است.
در خانواده درمانی توصیه میشود که لازم نیست در همه کارهای کودک دخالت و تمام مشکلاتش را حل کنید. در عوض، شیوه مواجهه با مشکلات و کمک گرفتن در زمان نیاز را به او آموزش دهید.
به فرزندتان در کنار آمدن با احساس سرخوردگی یا ناامیدی کمک کنید.
تبدیل رفتارهای ناسازگارانه به فرصت یادگیری
رفتارهای اشتباه کودک نشانه‌ای از رشد ناکافی مهارت‌های او است. برای حل این رفتارها از روش‌های ناپخته‌ای مانند تنبیه کودک استفاده نکنید، بلکه تهدید را به فرصت تبدیل کنید و:
در شناسایی هیجانات و نام‌گذاری آن‌ها به کودک کمک کنید و برای آموزش احساسات به کودک وقت بگذارید.
در غلبه بر مشکلات به آن‌ها کمک کنید، مقاله آموزش مهارت نه گفتن به کودکان را بخوانید و در مورد شیوه حل مشکلات با یکدیگر به توافق برسید.
استفاده موثر از تشویق و تحسین
برخی کودکان به‌جای تلاش برای دست‌یابی به احساس ارزشمندی، برای کسب پاداش و تحسین تلاش میکنند. وقتی فقط موفقیت‌های کودک را تحسین کنید، او کارهایی که شانس موفقیت کمتری دارند را انجام نخواهند داد و در نتیجه عزتنفس و خودکنترلی کودک کاهش پیدا می کند. حتما برای استفاده از پاداش و تحسین به نکات زیر توجه کنید:
به‌جای نتیجه گرایی، تلاش کودک را تحسین کنید. مثلا بگویید: «آفرین! دیدم که برای مرتب کردن اتاق چقدر تلاش کردی.» این راهکار یکی از مهم‌ترین تکنیک های خودمدیریتی برای دانش‌آموزان نیز محسوب میشود.
به‌جای بازخوردهای مبهم و کلی، به‌صورت اختصاصی بازخورد بدهید. به‌عنوان مثال بگویید: «من جزئیات نقاشی‌ت رو دوست دارم، تو حتی روسری مادر رو هم کشیدی.»
راهکارهایی برای تقویت عزتنفس کودکان سنین مختلف
تا اینجا درباره‌ی راهکارهای عمومی افزایش عزتنفس کودکان پیشنهاداتی ارائه کردیم. اما اگر به‌دنبال راهکارهایی اختصاصی‌تر باتوجه به سن‌وسال فرزندتان هستید، در ادامه روش‌های تقویت عزتنفس کودکان در سنین مختلف را بررسی می‌کنیم:
تقویت عزت نفس نوزادان
نوزادان تازه متولد‌شده درکی از خود به‌معنای شخصیتی مجزا ندارند، اما آن‌ها بهمرور و با رشد مفهوم خود، از شخصیت یگانه‌شان آگاه و آگاه‌تر می‌شوند. همزمان با فرآیند شکل گیری شخصیت کودک، عزتنفس نیز اهمیت می‌یابد. البته شما در این دوره سنی بسیار حساس، باید با رعایت موارد زیر، پایه‌های احساس مهم‌بودن را در فرزندتان ایجاد کنید:
مراقبت با لطافت و ظرافت از او
پاسخگو‌بودن هنگام مواجهه با گریه کودک؛ برای آگاهی بیشتر دراین‌باره از مقاله علت گریه کودک استفاده کنید.
خوش‌برخوردی، ناز و نوازش و لبخند فراوان
این تعاملات و رسیدگی‌های گرم‌ونرم، به فرزندتان پیام دوست‌داشتنی‌بودن ارسال میکنند.
راههای تقویت عزت نفس در کودکان دو تا سه ساله
در سنین نوپایی، بچه‌ها کم‌کم نسبت به کیستی، علایق و خواسته‌های‌شان آگاهی می‌یابند. نقطه حساس شکلگیری عزتنفس در همین بازه سنی است. برای تقویت عزتنفس کودک 2-3 ساله خود باید نکات زیر را جدی بگیرید:
تسهیل فرآیند خودمختاری
انتخاب بین گزینه‌های ایمن و مناسب برای سن‌وسال فرزندتان را به خودش واگذار کنید؛ مثلا اینکه با کدام اسباب‌بازی سرگرم شود یا صبحانه چه چیزی بخورد. همین انتخاب‌های به‌ظاهر کم‌اهمیت، احساس خودمختاری و مهم‌بودن را به کودک القا میکنند. همچنین به شکلگیری پایه‌های استقلال کمک میکنند و در کاهش وابستگی کودک به مادر موثر هستند.
آموزش مهارت نه گفتن
به فرزندتان فرصت «نه‌گفتن» بدهید. او باید راهی برای ابراز خود داشته باشد و از عواقب تصمیمات اشتباه درس بگیرد. به‌عنوان مثال، انتخاب لباس توسط خود کودک در این سن‌وسال مهم میشود. اگر فرزندتان در زمستان تصمیم به پوشیدن پیراهن آستین‌کوتاه گرفت، بگذارید هوای سرد را تجربه کند. این تجربه به او کمک می‌کند تا در آینده بیشتر به عواقب تصمیماتش فکر کند.
اجازه وارسی آزادانه محیط
بگذارید فرزندتان کمی دورتر برود و به جست‌وجو و آزمایشگری در محیط اطرافش بپردازد، اما همیشه برای پاسخگویی آماده باشید. برای مثال، شاید فرزندتان از دیدن مورچه شگفت‌زده شود، آن را در دست بگیرد و سپس از خزیدن مورچه روی پوستش بترسد. در این مواقع، شما باید به فرزندتان درباره طبیعی و آرام‌بودن اوضاع بازخورد دهید. برای تقویت احساس آرامش و امنیت فرزندتان، نگاهی هم به مقاله ترس های طبیعی کودکان و نحوه از بین بردن آن ها بیندازید.
آموزش پیچیدگی های تعاملات اجتماعی
حتی ما بزرگسالان هم در مرزبندی روابط‌مان با مشکلاتی مواجه هستیم؛ مثلا اینکه چه زمانی برای شوخی‌کردن مناسب است یا چگونه باید در عین صمیمیت، به حریم خصوصی دیگران احترام گذاشت. کودکان نوپا نیز در مسائلی مانند به‌اشتراک‌گذاشتن اسباب‌بازی‌های‌شان یا رعایت نوبت ضعیف هستند. یادگیری این موارد، مهارت و اعتماد‌به‌نفس آن‌ها را در تعاملات اجتماعی افزایش می‌دهد و همچنین تفکیک خود از دیگری را برای‌شان شفاف‌تر می‌کند.
روش‌های تقویت عزت نفس در کودکان پیش دبستانی
در حدود 4-5 سالگی، مقایسه خود با دیگران افزایشی میشود. بچه‌های پیش‌دبستانی معمولا خودشان را در مقایسه‌ها تعریف میکنند:
«من از تو سریع‌تر می‌دوم.»
«من از تو بزرگ‌تر و بلندترم.»
«من این کارو بهتر از تو انجام میدم.»
آن‌ها پای شما را نیز به این مقایسه‌گری‌ها باز میکنند. برای کمک به شکل گیری عزتنفس سالم در کودک پیش‌دبستانی، موارد زیر را رعایت کنید:
ارائه بازخورد متناسب با شرایط
الکی هنداونه زیر بغل فرزندتان نگذارید و متناسب با موقعیت از فرزندتان تعریف و تمجید کنید:
«ممنونم ازت که توو جمع‌کردن ظرفا کمک دادی!!!»
«مهم اینه که تو تمام تلاشتو کردی و من واقعا بهت افتخار می‌کنم!»
«باخت هم جزو بازیه عزیزم! تو تجربه اولت بود!»
هیچ‌وقت هم آن‌ها را تشویق به بهترین‌بودن نکنید و به‌صورت جدی از مقایسه فرزند با دیگران بپرهیزید.
آموزش برد و باخت
در کنار بردن، باختن را نیز به فرزندتان بیاموزید. او باید بداند که باخت نیز جزئی از زندگی است. همچنین قبل از پرسش درباره برد و باخت، با او خوش‌وبش کنید:
«بازی خوب بود؟»
«خوش گذشت؟»
«چیا یاد گرفتی؟»
«چقدر پیشرفت داشتی؟»
این سوالات به فرزندتان نشان می‌دهد که فارغ از برد و باخت، وجودش ارزشمند است.
تشویق کودک به بازی های گروهی
کودکان در این سن‌وسال به مرور قادر به انجام بازی‌های گروهی و ساختارمند می‌شوند. بازی‌های قاعده‌مند نیز با افزایش تعلقپذیری کودک به جمع و گروه، به‌صورت مستقیم عزتنفس او را افزایش می‌دهند.
بخشی از کارهای خانه را به فرزندتان بسپارید؛ مثلا از او بخواهید:
در چیدن میز غذا کمک‌تان کند.
لباس‌ها را روی رخت‌آویز بیاندازد.
دادن همین مسئولیت‌های ساده، نشان‌دهنده اعتماد شما به توانایی‌های فرزندتان است و به‌همین‌دلیل، باعث تقویت عزتنفس او میشود. علاوه بر این، به افزایش مسئولیت پذیری در کودکان نیز کمک می‌کند.
ابراز علاقمندی به علایق فرزند
برای رسیدگی و تقویت استعدادها و علایق فرزندتان وقت بگذارید. مثلا اگر کتاب‌داستان خاصی را دوست دارند، آن را برای‌شان بگیرید و با یکدیگر بخوانید؛ یا با آجرهای ساختنی چیزی بسازید، پازل حل کنید، توپ‌بازی کنید یا هر کار دیگری که موردعلاقه فرزندتان است را انجام دهید. هرچه بیشتر به علایق و سلایق او احترام بگذارید، قطعا احساس عزتنفس بیشتری می‌کندو برای دریافت محبت از جانب شما به رفتارهای ناسازگارانه‌ای مانند توجه طلبی کودکان روی نمی‌آورد.
راهکارهای تقویت عزت نفس در کودکان دبستانی
در مدرسه بچه‌ها خودشان را با دوستان و همکلاسی‌های‌شان مقایسه میکنند. همان‌طور که گفتیم، عزتنفس دانش‌آموزان ابتدایی به مسائلی مانند عملکرد تحصیلی، بازخوردهای دریافتی از دیگر همکلاسی‌ها، نحوه عملکرد ورزشی و دوست یابی کودکان در مدرسه وابسته است. چالش‌های مدرسه هم احتمالا کمی عزتنفس فرزندتان را کاهش دهد، زیرا او متوجه میشود که نمی‌تواند در همه درس‌ها عملکردی عالی داشته باشد. البته او به مرور یاد می‌گیرد که برای دوست‌داشتنی و ارزشمندبودن، نیازی به انجام تمام‌وکمال کارها ندارد.
سرکوب نیاز به کمال گرایی
در جامعه کنونی، موفقیت شخصی خصوصا در زمینه‌های تحصیلی روز به روز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. اگرچه درس‌خواندن خوب است، اما وسواس مطالعه به‌شدت بد است! شما باید با دادن بازخوردهای درست و به‌جا، این نیاز را در فرزندتان سرکوب کنید. هیچ‌کس نمی‌تواند در همه درس‌ها بهترین باشد، پس کمال‌گرایی چیزی غیر از وسواس کودک و کاهش عزتنفس او را در پی نخواهد داشت.
افزایش محبت و مهربانی
فرزندتان ساعت‌های زیادی از روز را در مدرسه می‌گذراند و از جو حمایتی و محبت‌آمیز خانه به دور است. بنابراین، در زمان بازگشت او به خانه، بیشتر قربان صدقه‌اش بروید و ناز و نوازشش کنید. بگذارید احساس کند که شاید شرایط تغییر کرده باشد، اما مهر و محبت شما در جای خود باقی است.
تشویق کودک به تجربه چیزهای جدید
فرزندتان را به تلاش و انجام کارهای جدید و چالشی تشویق کنید؛ مثلا بگویید:
«می‌دونم بازی توو جمع و بین همکلاسی‌ها برات خیلی سخت بود، ولی تو خیلی با دل و جرات انجامش دادی.»
تشویق تلاش و کوشش کودک
وقتی شرایط باب میل فرزندتان پیش نمی‌رود، او را تشویق به تکرار و تمرین بیشتر کنید؛ مثلا بگویید:
«تو می‌تونی! بازم امتحان کن. من مطمئنم که تو از پسش برمیای.»
نحوه درست تعاملات اجتماعی برای بچه‌های مدرسه‌ای از اهمیت زیادی برخوردار است. آن‌ها بخشی از زمان روزانه خود را در مدرسه و کنار دیگر بچه‌ها می‌گذرانند. به‌همین‌دلیل، هرچه ارتباط بهتری با دیگر همکلاسی بگیرند، احساس بهتری نسبت به خودشان پیدا میکنند. بنابراین، شما باید شیوه درست تعامل با دیگر کودکان را به او بیاموزید و در حل چالش‌های ارتباطی کمکش کنید. معلمان نیز می‌توانند با آموزش کار گروهی در مدرسه، این تعاملات اجتماعی را تقویت کنند.
رفتارهای مخرب در عزت نفس( Self-esteem) در کودکان
برخی رفتارها تاثیر منفی زیادی بر احساس خودارزشمندی کودکان دارند. این رفتارها را بشناسید و تاحدامکان از بروزشان جلوگیری کنید:
دست‌انداختن، مسخره‌کردن و خندیدن به فرزند به‌خاطر داشتن صفتی خاص مانند تلفظ اشتباه حروف یا کلمات
صحبت در مورد ویژگی‌های منفی کودک مانند خجالتی بودن با دیگران؛ به‌جای این‌کار، از روش‌هایی مانند بازی درمانی کودکان خجالتی استفاده کنید.
سخن پایانی
عزتنفس یعنی احساس ارزشمندی و دوست‌داشتنی‌بودن به خاطر آنچه هستیم نه به خاطر موفقیت‌مان در درس و کار و … . افزایش این ویژگی در کودکان، کاملا به نحوه برخورد والدین و دیگر افراد مهم زندگی با آن‌ها وابسته است. شما والدین باید با استفاده از روش‌هایی مانند عشقورزیدن، تقویت احساس تعلقپذیری، پرورش احساس شایستگی، تبدیل رفتارهای ناسازگارانه به فرصت یادگیری و استفاده موثر از تشویق، عزتنفس فرزندتان را تقویت کنید. در نهایت اینکه هیچ کاری نکردن بهتر از سرزنش و تحقیر آن‌ها است، زیرا احساس آن‌ها نسبت به خودشان کاملا تحت‌تاثیر بازخوردهای والدین است. پیشنهاد می‌کنیم درباره تاثیر ورزش بر اعتماد به نفس کودکان نیز مطالعه کنید.
سوالات متداول
راههای افزایش عزت نفس در کودکان چیست؟ عشقورزیدن، تقویت احساس تعلقپذیری، پرورش احساس شایستگی، تبدیل رفتارهای ناسازگارانه به فرصت یادگیری و استفاده موثر از تشویق و تحسین، باعث افزایش عزتنفس در کودکان سنین مختلف میشود.
چه رفتارهایی عزت نفس کودک را تخریب می کند؟ نادیدهگیری و عدم ابراز علاقه، غرزدن مداوم، تمسخر یا ایجاد شرمندگی، مقایسهکردن کودک با دیگران، تهدید به رهایی و تشویق کودک تنها در صورت موفقیت، از اشتباهات رایج والدین در تخریب عزتنفس فرزندان هستند.
شکلگیری عزت نفس در کودکان چگونه است؟ عزتنفس یعنی پذیرش و ارزشمند دانستن خودمان به همان صورتی که هستیم. کودکان بهمرور درک بهتری از خودشان و هویتشان کسب میکنند و در این مسیر، والدین نقش بسیار مهمی دارند.
کودکان خصلت عجیبی دارند! آن‌ها اگرچه نسبت به رعایت برنامه در زندگی روزمره به‌شدت حساسند، اما وقتی پای رعایت قانون و نظم توسط خودشان می‌رسد، از زیر مسئولیتش شانه خالی میکنند. مثلا اگر یکی از وسایل یا اسباب‌بازی‌های‌شان کم، گم یا خراب شود، قشرق راه می‌اندازند؛ ولی درواقع این خودشان بوده‌اند که درست‌وحسابی از آن‌ها […]
«شنیدن کِی بُوَد مانند دیدن؟!» وقتی چیزی را با پوست و استخوان‌مان لمس می‌کنیم، بازدهی یادگیری‌مان چندبرابر میشود. ما ربات نیستیم که فقط شنیده‌‌ها و خوانده‌ها را به خاطر بسپاریم؛ بلکه حال‌و‌هوای احساسی‌‌مان هم تاثیر زیادی بر چگونگی یادگیری‌مان دارند. رنگ‌ها یکی از مولفه‌هایی هستند که به‌خاطر بارِ هیجانی‌شان، بر فرآیند یادگیری تاثیر می‌گذارند. به‌دلیل […]
شاید بتوان رفتارهایی مانند فحاشی نوجوانان را موقتی دانست و تاحدامکان از کنارشان گذشت، اما از بداخلاقی و رفتارهای خارج از کنترل‌شان چه؟ برخی والدین این رفتارها را به طبیعت نوجوانی ربط می‌دهند و گذرا فرض‌شان میکنند. اطرافیان و حتی برخی از روان‌شناسان هم به تشخیص گذرابودن این مسئله صحه می‌گذارند و تمام! اما اگر […]
نوجوانان زود خون به مغزشان نمی‌رسد. تا تقی‌به‌توقی می‌خورد و مشکلی سر راه‌شان سبز میشود، یا دچار گوشه‌گیری و ناامیدی نوجوانان می‌شوند یا از آن‌طرف‌بوم می‌افتند و رفتارهای تکانشگرانه بروز می‌دهند. مهم نیست فرزند نوجوان شما در کدام سر طیف ایستاده، زیرا در هر دوحالت مشکل یکی است: فرزندتان به‌هردلیلی خسته شده است و دیگر […]
