بعضی‌وقت‌ها همه‌چیز مهیاست و تنها با تلاشی کوچک کارمان پیش می‌رود؛ مثل لقمه حاضر و آماده که تنها باید زحمت به دهان‌گذاشتن آن را کشید. اما افسوس که کودکان حتی از انجام همین کار کوچک هم عاجزند. در باقی زمینه‌ها هم اوضاع همین است؛ مثلا برای افزایش هوش کودکان همه‌چیز آماده است: انعطاف‌پذیری مغزی در بهترین حالت قرار دارد، روزانه تعداد زیادی نورون و سیناپس جدید ایجاد می‌شود، کنجکاوی و علاقه به یادگیری هم در حد اعلاست. در این شرایط، فقط به یک حرکت کوچک از جانب شما نیاز است. حرکتی که با شناسایی انواع هوش در کودکان شروع می‌شود و با جست‌وجوی راه های افزایش هوش کودکان تداوم می‌یابد.
چرا تقویت و افزایش هوش کودک مهم است؟
وقتی منتظر چیزی هستی، با رسیدن آن موتورت روشن می‌شود و راه می‌افتی و برعکس، اگر نرسد، هرچه رشته بودی پنبه می‌شود. مغز کودکان هم برای یادگیری و رشد، منتظر تجربه است. پیچیدگی و ظرفیت مغز کودکان ورای تصور ماست! مغز آنها می‌تواند به‌اندازه ستاره‌های موجود در عالم هستی، نورون و سیناپس داشته باشد! این را داشته باشید: در چند سال اول زندگی، تقریبا در هر ثانیه، یک‌میلیون سیناپس جدید ساخته می‌شود!
بنابراین، پرورش دنیای درون سر فرزندان‌مان و استعدادیابی کودکان و نوجوانان، یکی از ارزشمندترین و مهم‌ترین وظایف ما به‌عنوان والدین است.
راه‌هایی برای افزایش هوش کودک
بر اساس نظریه هوش‌های هشت‌گانه گاردنر، ما با 8 نوع هوش اختصاصی به‌دنیا می‌آییم:
- هوش کلامی
- هوش فضایی-دیداری
- هوش بین‌فردی
- هوش درون‌فردی
- هوش حرکتی جنبشی
- هوش موسیقایی
- هوش طبیعت‌گرا
- هوش ریاضی-منطقی
ذهن کودکان کم‌وبیش در تمام این زمینه‌ها مستعد یادگیری است و به تحریکات محیطی برای شکوفاشدن نیاز دارد. علاوه بر این، آنها به حداقلی از هر کدام از این هوش‌ها برای سازگاری با محیط و حرکت در مسیر موفقیت نیاز دارند. بنابراین، شما به‌عنوان والدین باید با راه‌وروش‌های تقویت هر کدام از آنها آشنا باشید:
پیشنهاد مطالعه: تقویت هوش هیجانی نوجوانان
بخوانید و گپ بزنید | برای افزایش هوش کلامی کودک
در حرف‌زدن کم‌کاری نکنید. از هر دری وارد شدید، درست است. هرچه تحریکات کلامی بیشتر باشد، فرزندتان زودتر شروع به حرف‌زدن و درنتیجه، فکر‌کردن می‌کند. برایش داستان و قصه بخوانید و وقتی بزرگ‌تر شد، به خواندن تشویقش کنید. تقویت هوش کلامی کودکان با فواید بیشماری از جمله برقراری ارتباط موثر و رشد تفکر انتزاعی همراه است و آموزش مهارت های زندگی به کودکان را آسان‌تر می‌کند.
لگو، جورچین و پازل بازی کنید | برای افزایش هوش فضایی کودک
همه بچه‌ها عاشق بازی با لگو و پازل هستند. با انجام این‌دست بازی‌ها، فرزندتان چیزهای جدید می‌سازد و دنیا را از زوایای مختلف می‌بیند. هنگام تصمیم‌گیری در مورد نحوه چیدن آجرهای لگو یا تکه‌های پازل، هوش فضایی کودکان به‌مرور تقویت می‌شود. هوش فضایی به‌معنای تجسم و بازآفرینی محیط اطراف و واکنش مناسب به آن است؛ مثلا ما برای رفتن از خانه به سینما، ابتدا مسیر را در ذهن‌مان تجسم و سپس شروع به حرکت می‌کنیم. در مقاله هوش فضایی و روش های تقویت آن در کودکان، به‌صورت کامل درباره این استعداد و نحوه افزایش آن صحبت کرده‌ایم.
دنیا را نشانش دهید | برای افزایش هوش طبیعت گرای کودک
همه کودکان کم‌وبیش به کشف دنیای طبیعی و مصنوعات دست بشر علاقه‌مندند. آنها با همه‌چیز در محیط اطراف‌شان ور می‌ورند و دوست دارند از همه‌چیز سر در بیاورند. گاهی غرق بازی در باغچه کوچک حیاط و گاهی دیگر، تعمیر وسایل ازکارافتاده خانه می‌شوند. کودکان برای تعامل سازگارانه با محیط، ابتدا باید قواعد حاکم بر آن را بشناسند؛ پس باید با استفاده از راهکارهای زیر، برای تقویت هوش طبیعت‌گرای فرزندتان وقت بگذارید:
- گشت‌وگذار در جنگل یا کوه‌پیمایی، کمپ‌زدن، باغ‌وحش‌گردی و آکواریوم‌گردی
- مشاهده مستندهای حیات‌وحش یا گونه‌های جانوری و گیاهی در محیط طبیعی
- کاوش طبیعت با استفاده از ذره‌بین، میکروسکوپ و دیگر لوازم آزمایشگاهی
- طبقه‌بندی موجودات و اشیاء در دسته‌بندی‌های مختلف
- کاشت نهال و مراقبت از موجودات زنده که به ایجاد احساس همدلی در کودکان نیز کمک می‌کند
روابط اجتماعی را تقویت کنید | برای افزایش هوش بین فردی کودک
خواه‌ناخواه، ما موجوداتی اجتماعی هستیم و به یکدیگر برای برآورده‌سازی نیازهای مادی و معنوی‌مان نیازمندیم. اگر فرزندتان نتواند مشکلاتش را به‌‌نحو مسالمت‌آمیزی با دیگران حل کند، قطعا با مشکلاتی مانند دوست یابی در مدرسه مواجه خواهد شد. بنابراین، شما باید با استفاده از راهکارهای زیر، هوش بین‌فردی فرزندتان را تقویت کنید:
- تشویق او به آموزش همکلاسی یا مراقبت از خواهر و برادر کوچک‌تر
- رعایت اصول مذاکره با کودک برای الگوبرداری فرزندتان از شما
- تشویق او به شرکت در ورزش‌های تیمی و کارهای گروهی
- برنامهریزی برای دورهمی‌های دوستانه و خانوادگی
- مشاهده تعاملات دیگران و الگوبرداری از آنها
- مشارکت‌دادن کودک در انجام کارهای خانه
- تشویق او به بیان سوالات و خواسته‌ها
از دنیای درون باخبرش کنید | برای افزایش هوش درون فردی کودک
کودکان دارای استعداد درون‌فردی بالا، می‌دانند چه می‌خواهند و چگونه باید به آن برسند. آنها در تنظیم هیجانات، خودسازمان‌دهی و درس‌گرفتن از تجارب و اشتباهات، استادند. تسلط بر دنیای درون بر پیروزی فرزندتان در دنیای برون، تاثیر زیادی دارد و شما باید آن را تقویت کنید:
- تنها بازی کردن کودک را تشویق کنید.
- موسیقی آرامش‌بخش در خانه پخش کنید.
- در شناخت قوت‌ها و ضعف‌هایش کمکش کنید.
- برایش دفتر خاطرات بگیرید تا افکارش را یادداشت کند.
- تا وقتی از شما کمک نخواسته، در کارهایش دخالت نکنید.
- آلبوم عکس‌های نوزادی و نوپایی‌اش را باز کنید و نشانش دهید.
- از او بخواهید در مورد موضوعات موردعلاقه، ترس‌ها و مشکلاتش نقاشی بکشد.
- برایش قصه بخوانید و از او بخواهید تا تصورش درباره شخصیت‌های مختلف داستان را بگوید.
- تمرینات ساده ذهن‌آگاهی مانند تنفس عمیق را به او بیاموزید؛ این تمرینات در کنترل تکانشگری کودکان نیز موثر هستند.
نونوگرام، سودوکو و شطرنج بازی کنید | برای افزایش هوش ریاضی منطقی کودک
تفکر منطقی-ریاضی به ذهن ما انسجام می‌دهد و در تصمیم‌گیری‌های حساس و بحرانی به دادمان می‌رسد. این استعداد، فواید بیشمار دیگری مانند تقویت هوش مالی کودک و بهبود مهارت حل‌مسئله او را نیز به همراه دارد. برای کودک پیش‌دبستانی از راهکارهایی مانند حل معما و ماز یا خواندن داستان‌های انتقادی و آموزنده مانند «گرگ و بره‌ها» کمک بگیرید. وقتی هم به سنین دبستانی و بالاتر رسید، از بازی‌های پیچیده‌تری مانند سودوکو، نونوگرام و شطرنج استفاده کنید.
برای ساز و ترانه برنامه بچینید | برای افزایش هوش موسیقایی کودک
شاید به‌نظرتان استعداد موسیقی چندان هم به درد فرزندتان نخورد؛ اما امروزه از ترانه‌های کودکانه حتی برای آموزش مواردی مانند حروف الفبا یا شمارش اعداد نیز استفاده می‌شود. علاوه بر این، موسیقی در هماهنگی ذهن و بدن، بهبود مهارتهای حرکتی و تقویت رشد اجتماعی و هیجانی کودکان نیز تاثیرگذار است. بنابراین، شما باید برای افزایش این استعداد در فرزندتان برنامه داشته باشید:
- به او کمک کنید ساز بزند.
- با یکدیگر بخوانید.
- به کنسرت بروید.
فعالیت جسمانی را فراموش نکنید | برای افزایش هوش حرکتی جنبشی کودک
از خوبی‌های ورزش و فعالیت بدنی هم که هر چه بگوییم، کم گفتیم. از فواید ورزش و تاثیر آن بر قدرت یادگیری گرفته تا فواید آن برای سلامت جسمانی و رشد مهارتهای حرکتی، همه حکایت از اهمیت فوق‌العاده زیاد فعالیت جسمانی دارند. در مقاله فعالیت بدنی مناسب برای کودکان، راهکارهای افزایش تحرک آنها را به‌صورت کامل توضیح داده‌ایم.
یعنی افزایش هوش های هشت گانه در کودک ضروری است؟
بله؛ فرزندتان به حداقلی از تمام آنها نیاز دارد. نباید فرزندتان را تک‌بعدی بار بیاورید، زیرا در زندگی واقعی به مشکل خواهد خورد. به‌عنوان مثال، اگر فرزندتان در روابط بین‌فردی قوی و در مهارتهای منطقی-ریاضی ضعیف باشد، بهراحتی تحت‌تاثیر دیگران قرار می‌گیرد و فریب می‌خورد. علاوه بر این، شما با فراهم‌کردن تجربیات وسیع و غنی، به فرزندتان کمک می‌کنید تا استعداد اصلی‌اش را زودتر کشف کند و پرورش دهد.
با کودک کم هوش چه کنیم؟
کمهوشی کودکان معمولا علت خاصی دارد؛ پس در گام اول، به متخصص مراجعه و علت آن را شناسایی کنید:
- آیا به ناتوایی یادگیری خاصی مبتلاست؟؛ برای پی‌بردن به این موضوع از مقاله چگونه اختلالات یادگیری در کودکان را تشخیص دهیم، مراجعه کنید.
- آیا اختلال روانی خاصی مانند افسردگی و اضطراب باعث عدم تمرکز و یادگیری او شده است؟
- آیا به اوتیسم دچار است و به آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم نیاز دارد؟
- آیا به مشکلات مرتبط با کروموزوم X یا سندروم داون مبتلاست؟
- آیا از اختلال یکپارچگی حسی در کودکان رنج می‌برد؟
- آیا مشکل او به بیش فعالی کودکان مربوط است؟
- آیا مهارتهای حرکتی‌اش ضعیف است؟
- آیا در شنوایی یا بینایی مشکلی دارد؟
- آیا تغذیه‌اش نامناسب است؟
- آیا صرع دارد؟
بعد از شناسایی مشکل زیربنایی، می‌توانید از متخصصان مربوط به آن اختلال برای بهبود مهارتهای لازم و افزایش هوش فرزندتان کمک بگیرید.
علایم نشان دهنده ی کم توانی ذهنی کودک
به‌خاطر داشته باشید که شروع زودهنگام درمان، تاثیر بسیار زیادی بر بهبود و حتی اصلاح کامل ضعف هوشی فرزندتان دارد. بنابراین، اگر به کم‌توانی ذهنی فرزندتان مشکوک شده‌اید و به‌دنبال اطلاعات بیشتر هستید، از علائم زیر کمک بگیرید:
- دیر راه‌افتادن
- تسلط آهسته بر مهارت‌هایی مانند لباس‌پوشیدن و غذاخوردن
- تاخیر در رشد زبانی یا فقدان کامل مهارتهای کلامی
- فقدان تمرکز، حواسپرتی و فراموشکاری کودک
- مشکلات جدی در حل‌مسئله و تفکر منطقی
- مشکلات رفتاری مانند عدم کنترل تکانه
- عقب‌ماندن از دیگر همکلاسی‌ها
- مشکلات تحصیلی
سخن پایانی
برنامهریزی برای افزایش هوش کودک باید همهجانبه باشد؛ یعنی نمی‌توان فقط بر مهارت ریاضی-منطقی تمرکز کرد و باقی انواع هوش را نادیده گرفت. به‌‌عبارت دیگر، مغز کودک کم‌وبیش برای یادگیری تمام مهارت‌ها آمادگی دارد؛ پس نباید آموزش‌ها را به حوزه خاصی محدود کنید، بلکه باید با فراهم‌کردن تحریکات مختلف و متنوع، ذهن او را تیز نگه دارید و هوش عمومی‌اش را افزایش دهید. اگر هم فرزندتان دچار کم‌توانی ذهنی است، ابتدا با کمک‌گرفتن از متخصص سلامت روان، مشکل را شناسایی و سپس برای درمانش اقدام کنید.
سوالات متداول
- چرا افزایش هوش کودک مهم است؟
زیرا مغز او کاملا آماده یادگیری مهارتهای جدید است. در این دوره سنی حساس، بازدهی آموزش به نسبت سنین بعد بسیار بالاتر است و بهراحتی میتوان مهارتهای ضروری و موردنیاز را به کودک آموخت. - چگونه هوش بچه را زیاد کنیم؟
ابتدا انواع اصلی هوش کودک را بشناسید و سپس با استفاده از تحریکات محیطی متنوع و اصولی، برای افزایش هر کدام از آنها برنامهریزی کنید. تاحد امکان، برنامهای متعادل و همهجانبه داشته باشید تا فرزندتان هر آنچه لازم دارد را بیاموزد. - چگونه مشکل کمهوشی کودک را حل کنیم؟
ابتدا با کمک روانشناس مشکل اصلی را شناسایی کنید و سپس برای حل آن، از خدمات متخصصین حوزه مربوطه کمک بگیرید؛ مثلا اگر اوتیسم دارد، برایش مربی کودکان اوتیستیک بگیرید تا به او در تسلط بر مهارتهای مورد نیازش کمک کند.
