همه ما گاهی غرق می‌شویم: من غرق نوشتن، مادر غرق آشپزی، پدر غرق تعمیر وسیله ازکارافتاده خانه و کودک هم غرق بازی. البته همه ما وقتی از روزمرگی گذر می‌کنیم و در دنیای خیال‌پردازی غرق می‌شویم، به‌نوعی در حال بازی‌کردن هستیم. واقعا مگر بازی چیزی غیر از پرداختن عمیق به کار و از یاد بردن زمان و خلق چیزی ناب و تازه است؟… اما متاسفانه اکثر ما توانایی عمیق‌شدن در فعالیت‌های مختلف و گرم‌کردن سر خود را نداریم. برخی کودکان هم از توانایی سرگرم‌کردن خود بی‌بهره‌اند و اصطلاحا مهارت تنهابازیکردن را ندارند. شاید در ظاهر این مهارت چندان هم مهم نباشد، اما فواید زیادی برای کودک دارد و برای آرامش والدین هم ضروری است؛ پس بیایید به بررسی علت تنها بازی نکردن کودکان بپردازیم و راهکارهایی موثر برای برطرف‌کردنش بیابیم.
تنها بازی کردن کودکان به چه معناست؟
بازی کودکان به صورت انفرادی به‌معنای سرگرم‌کردن خود با اسباببازی یا چیزهای دیگر، بدون دخالت والدین و اطرافیان یا کمک‌خواستن از آن‌ها است. برای برطرف‌کردن سوءتفاهم احتمالی باید اضافه کنیم که بچه‌های سنین پیش‌دبستانی توانایی دوری بلندمدت از والدین و تنهابازیکردن به‌مدت طولانی را ندارند. آن‌ها چند دقیقه بازی می‌کنند، سپس به‌سمت شما می‌آیند و تجدید قوا می‌کنند و دوباره به بازی ادامه می‌دهند؛ پس از آن‌ها توقع بیش‌ازحد نداشته باشید. اما چه‌زمانی یک کودک در تنهابازیکردن مشکل دارد؟
وقتی کودکی نتواند به‌تنهایی و بدون دخالت والدین، با کارهایی مانند بازی با توپ در خانه خودش را سرگرم کند، یعنی در تنهابازیکردن مشکل دارد. این کودکان حتی بازی با بهترین و دوست‌داشتنی‌ترین اسباب‌بازی‌های‌شان را هم بدون توجه کامل والدین (مخصوصا مادر) و ارتباط چشمی و کلامی او رد می‌کنند. این رفتارها باعث کلافگی والدین از نداشتن حداقل زمان شخصی می‌شود و برای شکل گیری شخصی کودک نیز مضر است.
سن رسیدن به مهارت تنها بازی کردن در کودکان
بعضی از کودکان حتی در 3 سالگی هم توان سرگرم‌کردن خود به‌مدت طولانی را دارند و برخی دیگر، حتی در 5 سالگی هم در این زمینه دچار مشکل هستند. ویژگی‌های شخصیتی مانند برونگرایی و درونگرایی کودک، خلق‌وخو او و مسائل رشدی مانند کاهش وابستگی کودک به مادر، نقش زیادی در این زمینه دارند. خلاصه اینکه حتی باوجود فراهم‌کردن تمام شرایط و امکانات از سوی والدین، بازهم توان کودکان برای تنهابازیکردن، متفاوت است. بنابراین در این زمینه و هر زمینه مرتبط و نامرتبط دیگری، از مقایسه فرزند با دیگران اکیدا خودداری کنید. اگر هم به دنبال معیار خاصی برای ارزیابی فرزندتان هستید، از میانگین زمانی تنهابازیکردن در کودکان سنین مختلف استفاده کنید:
- 1 سالگی: بین 2 تا 5 دقیقه
- · 2 سالگی: بین 4 تا 10 دقیقه
- · 3 سالگی: بین 6 تا 15 دقیقه
- · 4 سالگی: بین 8 تا 20 دقیقه
- · 5 سالگی: بین 10 تا 25 دقیقه
فواید تنها بازی کردن کودک
اگرچه بازی والدین با کودکان تاثیر زیادی بر رشد هیجانی و جسمانی آن‌ها دارد، اما نباید مثل والدین هلیکوپتری رفتار کنید و همیشه دردسترس‌شان باشید. بازی انفرادی در رشد کودک نقش مهمی ایفا می‌کند و فواید بیشماری دارد که در ادامه به مهمترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
یادگیری مهارت های پایه ای و آمادگی برای بازی های ساختاریافته
کودکان برای کسب مهارت در بازیهای گروهی و ساختاریافته از چند مرحله عبور می‌کنند. آن‌ها قبل از شروع بازیهای مشارکتی، ابتدا باید خودشان به‌تنهایی بازی کنند و مهارت‌های پایه‌ای مانند پایداری اشیاء و مفهوم جاذبه را یاد بگیرند. اگر هم در جست‌وجوی بازی‌هایی برای آموزش مهارت‌های مختلف به فرزندتان هستید، از مقالات دیگر ما مانند معرفی ۱۰ بازی با کاغذ استفاده کنید.
تقویت خلاقیت و قوه تخیل
احتمالا شما هم از قوانین من‌درآوردی فرزندتان در طول بازی احساس کلافگی می‌کنید و گاهی وسوسه اصلاح رفتارهای او به جان‌تان می‌افتد؛ اما باید در برابر این وسوسه مقاومت کنید. در سنین پیش‌دبستانی این رفتارها طبیعی و حتی ضروری است و به رشد خلاقیت کودکان کمک می‌کند.
بازی با کمک بزرگسالان و تبعیت از چهارچوب‌های ذهنی آن‌ها باعث کاهش خلاقیت کودکان می‌شود. از طرف دیگر، بازیهای تک‌نفره و بدون ساختار کودکان، فرصتی ایدئال برای رشد خلاقیت آن‌ها فراهم می‌کنند. برای افزایش خلاقیت فرزندتان هم می‌توانید از مقاله بازی برای تقویت خلاقیت در کودکان کمک بگیرید.
تسهیل روند مستقل شدن کودک
تنهایی بازی‌کردن به کودکان کمک می‌کند تا خودشان را برای بروز اتفاقات و شرایط غیرمنتظره و فقدان حضور والدین برای کمک و همراهی آماده کنند. اگرچه شاید در ظاهر کمی متناقض به‌نظر برسد، اما بازیهای انفرادی از طریق افزایش استقلال و ابراز وجود و کاهش در مرکز توجه‌بودن کودکان، خجالت آن‌ها از حضور در جمع‌ها و دورهمی‌ها را نیز کاهش می‌دهد. برای حل مشکل خجالتی‌بودن بچه‌ها نیز می‌توانید از مقاله بازی درمانی کودکان خجالتی استفاده کنید.
ایجاد احساس آرامش و کنترل پذیری
همه ما وقتی کاری را با میل خودمان انجام می‌دهیم، احساس آرامش و رضایت بیشتری می‌کنیم. بازیهای انفرادی نیز باعث افزایش احساس آرامش و کاهش حواسپرتی کودکان می‌شوند. برخلاف بازیهای گروهی و مشارکتی، کودک کنترل بسیار زیادی در انتخاب بازیهای تک‌نفره و نحوه اجرای آن‌ها دارد. البته هرچیزی جای خود را دارد و بازیهای گروهی و رقابتی نیز ضروری هستند و به مواردی مانند افزایش تحمل شکست در کودکان کمک می‌کنند.
کمک به رشد مهارت حل مسئله
بدون حضور و دخالت والدین، بچه‌ها به‌تنهایی با مشکلات احتمالی در طول بازی مواجه می‌شوند و چالش‌ها را سروسامان می‌دهند. اگرچه این فرآیند کمی استرس‌زا است، اما مشکلی ایجاد نمی‌کند؛ تا زمانی که استرس‌شان در سطح مطلوبی قرار دارد و کلافگی‌شان به حالت اضطراری نرسیده است، آن‌ها را به حال خود رها کنید تا مشکل را شناسایی و راهکار رفع آن را پیدا کنند. آموزش مهارت حل مسئله به کودکان و نوجوانان، یکی از مسائل مهمی است که تاثیر زیادی بر عزت‌نفس و اعتماد‌به‌نفس آن‌ها در بزرگسالی خواهد داشت.
چرا فرزندم بلد نیست به تنهایی بازی کند؟
عوامل عمومی و اختصاصی زیادی در بروز این مشکل دخیل هستند. ما سعی می‌کنیم مهمترین و اختصاصی‌ترین آن‌ها را در اینجا برای‌تان بیاوریم:
نداشتن اسباب بازی های آزاد و بدون ساختار
خستگی و بی‌حوصلگی از بازیهای تکراری و ساختارمندی مانند تکمیل پازل و ماز یا دسته‌بندی و طبقه‌بندی اشیاء، یکی از اصلی‌ترین دلایل تنهابازینکردن کودکان است. حتما در کنار این بازی‌ها از بازیهای بدون ساختاری مانند لگو، ماشین‌بازی و آجرها یا کاشی‌های مغناطیسی استفاده کنید. این اسباب‌بازی‌ها به‌دلیل ماهیت پویا و بدون ساختارشان، از سررفتن حوصله فرزندتان جلوگیری و سر او را مدت بیشتری گرم می‌کنند.
مثل پروانه دور کودک چرخیدن
برخی والدین به غلط تصور می‌کنند که باید همواره با فرزندشان بازی کنند تا والدین خوبی باشند؛ اما این کار از مشارکت واقعی و کامل کودکان در فرآیند بازی جلوگیری می‌کند. برای برقراری رابطه‌ای صمیمی و دوستانه با فرزندان، نیازی به حضور دائمی و همیشگی نیست؛ فقط به او نشان دهید که در مواقع لزوم می‌توانند روی کمک و حمایت شما حساب کنند.
زیادی دستورالعمل دادن
برخی والدین توان مقاومت در برابر وسوسه آموزش و کمک به کودک را ندارند و پیشبرد بازی را به حضور خودشان گره می‌زنند. کودکان نیز به مرور زمان به کمک‌گرفتن از والدین عادت می‌کنند و تنهایی بازی‌کردن برای‌شان مشکل و مشکل‌تر می‌شود. برای آشناسازی کودک با انواع بازی‌ها در سال‌های پیش‌دبستانی هم اسباببازیهای مختلف را بردارید و شروع به بازی کنید؛ اگر فرزندتان علاقه‌مند باشد، خودش به شما ملحق می‌شود.
بیشتر بخوانید: آموزش جدول ضرب به کودکان
تغییر در برنامه های روزمره و نیاز به اطمینان خواهی
ثبات و پیش‌بینی‌پذیری برای همه کودکان ضروری است و حتی کوچک‌ترین تغییری باعث تحریک استرس در آن‌ها می‌شود. در این مواقع، آن‌ها برای کاهش استرس‌شان به والدین می‌چسبند و توان تنهابازیکردن را از دست می‌دهند. این واکنش کاملا طبیعی است و تنها راه بهبود آن نیز، اطمینان‌دادن به کودک درباره امن‌بودن محیط و زمان‌دادن به او برای سازگارشدن با شرایط جدید است.
ایده هایی برای تشویق کودکان به تنها بازی کردن
وقتی فرزندمان مدام بهانه می‌گیرد و توجه ما را می‌جوید، چگونه باید او را به مستقل بازی‌کردن تشویق کنیم؟ برای فراهم‌سازی شرایط تنهابازیکردن در کودک، گاهی باید خودمان و گاهی فرزندمان را تغییر دهیم. در ادامه بهترین و موثرترین ایده‌های تسهیل این فرآیند را با هم مرور می‌کنیم:
منتظر فرصت بمانید
- کنار فرزندتان بنشینید و تماشایش کنید.
- 2. به غیر از زمان‌های درخواست کمک، کاری به کارش نداشته باشید.
- هنگام افزایش تمرکز کودک روی فعالیت، آرام‌آرام از او فاصله بگیرید.
- نگاه‌های فرزندتان را با گفتن جملاتی مانند «فک کنم حسابی از این بازی خوشت اومده.» تشویق کنید، اما در مورد درست یا غلط انجام‌دادن بازی نظر ندهید.
- وقتی احساس کردید فرزندتان به اندازه کافی درگیر بازی شده است، مشغول کار خودتان شوید و هرازچندگاهی هم نیم‌نگاهی به او داشته باشید.
اگر به‌دنبال فعالیت‌هایی برای افزایش مشارکت بچه‌ها و غرق‌شدن‌شان در فرآیند بازی هستید، از بازی های حسی برای کودکان نیز استفاده کنید. این بازی‌ها به‌واسطه درگیرکردن حواس، به‌احتمال بیشتری توجه کودک را به خود جلب می‌کنند.
مدام بالای سر کودک آفتابی نشوید
اگر کسی بالای سرتان بایستد و به تک‌تک حرکات‌تان زل بزند، چه احساسی پیدا می‌کنید؟ احتمالا احساس نقض حریم خصوصی می‌کنید و حتی شاید از کارتان دست بکشید. برای تقویت مهارت تنهابازیکردن فرزندتان باید فضایی راحت و اختصاصی برایش فراهم و از چک‌کردن مداوم کارهایش خودداری کنید. بنابراین بعد از رعایت نکات مربوط به ایمن‌سازی خانه برای کودکان، در حاشیه بمانید و حواس‌شان را در حین بازی پرت نکنید.
بازخورد ندهید
اگرچه جلوگیری از وسوسه بازخورد‌دادن و اصلاح‌کردن رفتار کودک سخت است، اما در مدت‌زمان مستقل‌بازی‌کردن فرزندتان نباید این‌کار را انجام دهید. باوجود اینکه آموزشدادن کودکان کاری ارزشمند و قابل احترام است، اما در حین بازی انفرادی کودک نباید چیزی به او آموزش داد. حتی در هنگام بازیهای دونفره هم باید حق کارگردانی را به فرزندتان بدهید و خودتان نقش دستیار را بازی کنید. اگر به‌دنبال آموزش زبان انگلیسی به فرزندتان هستید هم از مقاله بازی برای افزایش دایره لغات زبان انگلیسی کودکان کمک بگیرید.
اسباب بازی های متناسب با سن فرزندتان بگیرید
اگر فرزندتان را با پازلی سخت و بالاتر از سطح درکش رها کنید، طبیعتا برای کمک‌خواهی به سراغ‌تان خواهد آمد. با استفاده از این بازی‌ها، فرزندتان همیشه به شما متکی خواهد ماند و تنهابازیکردن را یاد نخواهد گرفت. بنابراین، تنها در زمان حضور و مشارکت خودتان از اسباببازیهای بالاتر از سطح توان کودک رونمایی کنید. در زمان‌های مخصوص بازی انفرادی هم فقط اسباببازیهای متناسب با سن‌وسالش را در اختیارش بگذارید.
زیاد از فرزندتان دور نشوید
بچه‌ها تنها زمانی در بازی غرق می‌شوند و تنهابازیکردن را به معنای واقعی تجربه می‌کنند که احساس امنیت داشته باشند. پس آن‌ها را خیلی از خودتان دور نکنید و هرازچندگاهی خودی نشان دهید. در واقع، تنهاگذاشتن کودکان نوپا در مدت‌زمان طولانی به بروز ناامنی و احساس اضطراب منجر می‌شود.
از بازی برای تنبیه یا از سر واکندن کودک استفاده نکنید
هنگام صحبت درباره بازی از کلمات تند و لحن دستوری استفاده نکنید تا بازی جنبه تفریحی و سرگرم‌کننده خود را از دست ندهد. به‌عنوان مثال، به کودک نگویید « مزاحمم نشو من الان سرم شلوغه، برو خودت بازی کن یه جوری.» در عوض بگویید، «آخ‌جون، الان وقت بازیه… با کدوم اسباب‌بازیت میخوای بازی کنی؟» در نهایت هم حق انتخاب را به خودشان بدهید و آن‌ها را مجبور به بازی‌کردن نکنید.
سخن پایانی
تنهابازیکردن هم هنر می‌خواهد و مثل دیگر هنرها به آموزش و فضای کافی برای تمرین‌وتکرار نیاز دارد؛ بنابراین، آموزش و فضای کافی برای تمرین‌کردن فرزندتان فراهم کنید تا او با سرعت بیشتری به این مهارت دست پیدا کند. البته حتی باوجود آموزش و فراهم‌بودن دیگر شرایط هم برخی کودکان به‌دلیل ویژگی‌های شخصیتی و عوامل رشدی، با تنهابازیکردن میانه خوبی ندارند. شما هرگز نباید به فرزندتان دراین‌باره سخت بگیرید بلکه باید متناسب با آمادگی او پیش بروید. هرچه صبور و مهربان‌تر باشید و امنیت بیشتری به فرزندتان منتقل کنید، فرآیند جدایی و استقلال‌طلبی او سریع‌تر شروع می‌شود و مهارت‌هایی مانند بازی انفرادی را سریع‌تر فرا خواهد گرفت.
سوالات متداول
- تنها بازی کردن کودکان چه فوایدی دارد؟
تقویت خلاقیت و قوه تخیل، احساس آرامش و کنترلپذیری، کمک به رشد مهارت حل مسئله و تسهیل روند مستقلشدن کودک از والدین از مهمترین فواید تنهابازیکردن کودک هستند. - چرا کودک نمیتواند تنهایی بازی کند؟
فرصتنداشتن برای انجام بازیهای آزاد و بدون ساختار، مزاحمت ایجادکردن برای کودک در حین بازی، ناتوانی در کنترل وسوسه آموزشدادن به فرزند و استرس ناشی از بروز تغییرات ناگهانی، از مهمترین علل تنهابازینکردن کودک هستند. - چگونه به کودک بیاموزیم خود را سرگرم کند؟
استفاده از اسباببازی متناسب با سن، بازخوردندادن در حین بازی، زیاد دور یا نزدیکنشدن و برهمنزدن تمرکز و آرامش کودک و جدایی تدریجی از فرزند در حین بازی از مهمترین راهکارهای تشویق و تسهیل فرآیند تنهابازیکردن در کودکان هستند.
