مغز ما مانند یک ظرف عمل می‌کند که خود به خود اطلاعات مثبت و خوشایند را حفظ می‌کند و تمایل به دور ریختن اطلاعات ناخوشایند دارد. اما هرچه سن کمتر باشد کودک ظرف کم گنجایش‌تری دارد، بنابراین باید در این سنین محتوای خشونتبار کمتری مشاهده کند. همه ما هنوز هم خاطراتی از ترسناک‌ترین فیلمهای دوران کودکی خود به یاد داریم. صحنهها، شخصیت‌ها یا داستان‌هایی که اگر دوباره ببینیم شاید آنقدرهای برایمان دلهره‌آور نباشد. اما چرا در دوره کودکی اینقدر روی ما تاثیرگذار بودند؟ چرا در بلندمدت همچنان حس بدی که تجربه کرده‌ایم را به یاد داریم؟ چرا کودکان نباید فیلم ترسناک ببینند؟ در این مقاله قصد داریم تاثیر فیلم ترسناک بر کودکان، احساسی که تجربه می‌کنند، ظرفیت کودک در مشاهده فیلم و داستانهای ترسناک را بررسی کنیم. همچنین درباره راهکارهایی روبرو شدن با استرس شدید کودکان بعد از مشاهده فیلم ترسناک صحبت خواهیم کرد.
سیستم ترس در کودکان
مکانیسم ایجاد ترس، میزان ترس و ظرفیت تحمل آن در کودکان تفاوت زیادی با بزرگسالان دارد و یکی از علل اضطراب در کودکان و نوجوانان تجربه‌های ناخوشایند در دوره خردسالی است. توانایی‌های شناختی کودکان و درک انتزاعی آن‌ها هنوز آنقدر رشد یافته نیست که بتوانند موضعاتی مانند خیال، وهم و واقعیت را از یکدیگر تشخیص بدهند. از طرفی توانایی عضلانی-عصبی نیز در سن کودکی مقاومت کمتری نسبت به ترشح هورمون‌های ناشی از ترس شدید (اپی‌نفرین و کورتیزول) دارد. به همین دلیل آثار ترشح این هورمون‌ها در زمان طولانی‌تری در بدن کودک باقی می‌ماند و مشکلاتی مانند شب‌ادراری، انقباض عضلات، تپش قلب، مشکلات گوارشی و درد بدنی به همراه دارد. از طرفی کودکان جاندارپندار هستند. به این معنی که میتوانند از هرچیزی غیر واقعی و بی‌جانی مانند هیولا، غول، عروسک و سایه تصور واقعی و جاندار بودن داشته باشند.
عواقب تماشای فیلم ترسناک برای کودکان
قبل از هرچیز باید بدانید که لزوما همه کودکان با دیدن فیلم ترسناک دچار مشکلات و پیامدهای روانشناختی نمی‌شوند. اما ریسک دیدن این فیلم‌ها برای کودکان بالا است و هیچکس نمی‌تواند مطمئن باشد کودک پس از دیدن محتوای ترسناک دچار چه مشکلاتی می‌شود. خصوصا به این دلیل که برخی از آثار فیلم ترسناک مانند فوبیا یا مشکلات اضطرابی سال‌ها بعد خود را نشان می‌دهد. بسیاری از کودکان بعد از مشاهده این فیلم‌ها آسیب‌پذیری روحی و هیجانی بالایی را تجربه می‌کنند که در ادامه به مهمترین و رایج‌ترین آن‌ها اشاره کرده‌ایم.
ابتلا به اختلالات خواب
تصاویر و داستان‌ها با شدت و در مدت زمان بیشتری در ذهن کودکان باقی می‌مانند. بنابراین کودکانی که صحنههای ترسناک را خصوصا در نزدیکی زمان خواب دیده باشند، ممکن است از تنها خوابیدن در اتاق خواب، خاموشی چراغ‌ها و تاریکی اتاق ترس و وحشت داشته باشند. گاهی کودک در چک کردن کمد، نجره و زیر تخت دچار نوعی وسواس فکر می‌شود و دائما تصور نا امنی دارد. کابوس شبانه، عمیق نشدن خواب و بیدار شدن مداوم طی شب از دیگر اختلالات خواب رایج در کودکانی هستند که فیلم ترسناک دیده‌اند. درباره تنظیم خواب می‌توانید مطلب تنظیم خواب دانش آموزان را هم مطالعه کنید.
شب ادراری
از رایج‌ترین مشکلات فیلم ترسناک برای کودکان شب‌ادراری است. این اتفاق ریشه‌های ذهنی-عصبی دارد و کودک به دلیل کابوس شبانه یا اضطراب شدید در شب اختیار خود را از دست می‌دهد. ناتوانی کودک در هضم تصاویر ترسناک و اضطراب و استرس شدید در بدن، سیستم عضلانی و وضعیت طبیعی بدن را به هم می‌زند.
ابتلا به انواع اختلالات اضطرابی
یکی از بارزترین پیامدهای فیلم ترسناک برای کودکان اضطراب و نگرانی شدید از تکرار اتفاقات فیلم در واقعیت است. کودک نمی‌تواند این اضطراب شدید را در خود حل و فصل کند بنابراین گاهی فوبیا در کودکان بروز می‌کند یا اختلالات اضطرابی و ترس شدید از برخی اشیا، افراد و برخی محیط‌ها میشوند. اختلال اضطرابی علاوه بر ترس از موقعیت‌ها، ممکن است با نشانه‌هایی مانند تکان دادن زیاد بدن یا پا، ناخن جویدن، مکیدن انگشت، وابستگی شدید به حضور والدین، مشکلات گوارسی و درد بدنی همراه باشد.
خشونت و پرخاشگری
خشونت و پرخاشگری کودکان به دلیل دیدن فیلم ترسناک، می‌تواند ناشی از تقلید و همسان‌سازی با داستان فیلم و صحنههای خشن باشد. یا به عنوان یکی از نشانه‌های اضطراب و نگرانی شدید خود را نشان دهد. برخی کودکان به دنبال تماشای زیاد فیلم ترسناک دچار مشکلات ارتباطی و ناسازگاری با اطرافیان و محیط میشوند. از طرفی ممکن است کودک در تشخیص میزان خطر، دچار مشکل شود و برخوردها و رفتارهای نامتناسب با اتفاقات را از خود بروز دهد.
ناتوانی در تشخیص خیال و واقعیت
کودکان اغلب هرآنچه می‌بینند را باور می‌کنند، خود را به جای شخصیت‌های داستان می‌گذارند، خودشان را درون داستان تصور می‌کنند و در کل همذات پنداری قدرتمندی دارند. کودکان هنوز قادر به تصورات انتزاعی نیستند و توانایی‌های شناختی آن‌ها به خوبی شکل نگرفته است. این موضوع را می‌توان حتی در دوست خیالی کودکان به وضوح دید. به همین دلیل کودکان قادر به جداسازی دقیق و مرزبندی بین آنچه دیده‌اند و آنچه در واقعیت وجود دارد نیستند. همین موضوع باعث می‌شود کودک دنیای واقعی را نیز ترسناک ببیند و از کوچکترین نشانه‌های مشابه با فیلم مانند تاریکی، صداها یا تنهایی احساس وحشت بیش از اندازه‌ای داشته باشد. ترسی که ممکن است تبدیل به انواع فوبیا شود.
کاهش توان ذهن در زیبایی شناسی
اثر و ضربه‌ای که دیدن فیلم ترسناک برای کودکان دارد، ممکن است باعث آسیب‌های شناختی، دستکاری در قدرت درک و برداشت مثبت از اتفاقات و افراد شود. برخی از این اثرات در صورت مشاهده مداوم فیلم و محتوای ترسناک در ذهن کودک باقی می‌ماند و جهان‌بینی او نسبت به دنیای افراد و زندگی را دستخوش تغییراتی می‌کند که تا سال‌ها پایدار هستند.
نکات مهم درباره دیدن فیلم ترسناک برای کودکان
در مورد مشاهده فیلم ترسناک، عواقب و درمان پیامدهای آن نکات زیر را به یاد داشته باشید:
- این باور که محتوای خشونتبار در قالب انیمیشن و کارتون آسیب‌زا نیست کاملا غلط است. فرقی نمی‌کند کودک صحنهها و داستان خشن را در چه فرمتی تماشا کند.
- قبل از ۱۳ سالگی کودک نباید در معرض فیلم و محتوای رده سنی بزرگسال، صحنههای خشن، داستانهای تکان‌دهنده و حوادث ناخوشایند فیلم‌ها قرار بگیرد. بعد از آن نیز تنها با نظارت والدین بر محتوا و صحنههای فیلم می‌تواند فیلم ترسناک مناسب رده سنی خود را ببیند.
- افزایش سواد رسانه‌ای والدین به آن‌ها کمک می‌کند در تشخیص محتوای بی‌ارزش یا مضر بهتر عمل کنند.
- کودک از والدین الگو می‌گیرد بنابراین وقتی کودکی در منزل دارید در حضور او فیلم ترسناک یا خشن تماشا نکنید. حتی دیدن یک صحنه ترسناک نیز می‌تواند به کودک آسیب بزند.
- در مقابل ترس و مشکلات کودک بعد از تماشای فیلم ترسناک، پذیرا باشید و احساسات او را غیرواقعی، بی‌اهمیت یا مسخره تلقی نکنید. کودک به دلیل ناتوانی در تحمل این احساسات آن‌ها را با شما در میان می‌گذارد یا در بدترین حالت دچار نشانه‌های اضطرابی می‌شود. شما باید به عنوان یک ظرف بزرگتر بخشی از ناتوانی کودک در برخورد با ترس‌هایش را تحمل کنید.
- در صورتی که ترس و آثار مخرب فیلم ترسناک بر روی کودک در زندگی او اختلال ایجاد کرده است، حتما برای درمان به روانشنس کودک مراجعه کنید.
در مورد والدگری سالم پیشنهاد می‌کنیم مطلب والدین هلیکوپتری را نیز مطالعه کنید.
سخن پایانی
کودکان در مسیر رشد خود خواه ناخواه با مشکلات، اضطراب و تنش‌های مختلفی روبرو میشوند که میزان کم و کنترل‌شده آن می‌تواند برای توسعه شخصیت آن‌ها مفید باشد. اما دیدن فیلم و محتوای ترسناک، صحنههای خشن و اتفاقات ناخوشایند در داستان و فیلم به دلیل تصویرسازی قوی کودکان و ناتوانی آن‌ها در جدا کردن خیال و واقعیت، آسیب‌زننده است. اغلب کودکان بعد از دیدن فیلمهای ترسناک دچار اختلالات خواب، شب‌ادراری، ترس از تنها خوابیدن، اختلالات اضطرابی، خشونت و پرخاشگری میشوند. به همین دلیل دیدن بهتر است از دیدن فیلم ترسناک برای کودکان زیر ۱۳ سال ممانعت کنید. بعد از این سن نیز نوجوانان صرفا با نظارت والدین بر میزان و نوع صحنههای خشن و داستان فیلم، میتوانند به صورت محدود فیلمهای ژانر وحشت ببینند.
اگر کودک دچار آسیب‌های روحی و نشانه‌های جسمی شد که حدس می‌زنید به دلیل تماشای فیلم ترسناک است، ضمن پذیرش کامل احساسات او، خوب گوش دادن به نگرانی‌ها و ترس‌هایش، شرایط را برای آرامش بیشتر او فراهم کنید. در نهایت مراجعه به روانشناس بهترین کاری است که می‌توان در راستای بهبود آثار ناشی از دیدن فیلم ترسناک برای کودکان انجام داد.
سوالات متداول
- آیا دیدن فیلم ترسناک در کودکان ایراد دارد؟
اغلب کودکان به دلیل ظرفیت روانی پایینتر در مشاهده محتوای ترسناک و ناتوانی در تشخیص خیال و واقعیت، با دیدن فیلمهای ترسناک بزرگسالان دچار حس ناامنی میشوند. احساس ناخوشایند، ترس و نگرانی کودکان بعد از مشاهده صحنهها یا داستانهای ترسناک، معمولا پایدار است و تا مدتها فراموش نمیشود. - کودکان از چه سنی مجاز به دیدن فیلم ترسناک هستند؟
کودکان بعد از سن ۱۳ سالگی و با نظارت والدین بر محتوای فیلم و میزان صحنههای خشونتبار، میتوانند به صورت محدود فیلم ترسناک ببینند. به شرط اینکه بعد از تماشای فیلم دچار مشکل و آسیب روحی نشوند. - مضرات دیدن فیلم ترسناک برای کودکان چیست؟
دیدن صحنههای خشن و ترسناک و محتوای وحشتناک فیلم های بزرگسال یا حتی اتفاقات ناخوشایند انمیشنها، برای بسیاری از کودکان پیامدهای هیجانی و روانشناختی منفی به دنبال دارد. کابوس شبانه، شب ادراری، اختلالات خواب، ترس شدید از تنهایی، خشونت و پرخاشگری، ابتلا به اختلالات اضطرابی و بروز وسواس فکری از جمله مشکلات دیدن فیلم ترسناک برای کودکان هستند.
