تاثیرات والدین هلیکوپتری یا کمال گرا بر فرزندان

همه پدر و مادرها آرزوی خوشبختی فرزندان را در سر دارند و برای خوشبختی آن‌ها انواع سختی­ها را به‌جان می‌خرند. والدین برای بزرگ کردن بچه‌ها شب نخوابی و سختی‌های زیادی تحمل می‌کنند تا از یک نوزاد ضعیف و ناتوان، بزرگسالی قوی و عاقل تربیت کنند. اما شاید گاهی کمی زیاده روی می‌کنند! بعد از تربیت سخت­گیرانه دهه‌های 50 و 60، در حال حاضر با نوعی فرزندسالاری رو به رو هستیم. کمبودهای دوران کودکی والدین و دلایل دیگر، گاهی اوقات موجب نوعی سبک فرزند پروری بسیار حمایتگر و به‌اصطلاح هلیکوپتری می‌شود. اما رفتار والدین هلیکوپتری چگونه است و تاثیرات والدین بیش از حد محافظ روی کودکان چیست؟

والدین هلیکوپتری چیست

«مداخله افراطی در زندگی کودک»، بهترین تعریف والدین هلیکوپتری است. آن­ها بیش از حد حمایتگر هستند و مانند بالگرد در اطراف فرزندان پرسه می‌زنند. آزاد اندیشی و استقلال عمل از نظرشان خطرناک است و شبیه یک ماشین چمن­زنی یا بولدوزر، همه مشکلات کودک را جارو می‌کنند. در این سبک فرزند پروری، کودکان هرگز نباید طعم آسیب، درد و ناامیدی را احساس کنند.

بیشتر بخوانید: تقویت سلامت روان کودک

نشانه های والدین هلیکوپتری

چه کسانی والدین هلیکوپتری هستند؟ آیا آن­ها فقط در مراقبت از کودکان نوپا افراط می‌کنند یا با فرزندان نوجوان هم برخوردی مشابه دارند؟ سختگیری‌های آن­ها از سال‌های ابتدایی شروع می­شود و تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. نشانه‌های والدین هلیکوپتری در سنین پیش‌دبستانی، دبستانی، نوجوانی و بزرگسالی کمی متفاوت است؛ به­‌همین‌­خاطر، نشانه‌های سنین مختلف را به‌صورت جداگانه بررسی می‌کنیم:

نشانه های والدین هلیکوپتری در کودکان پیش دبستانی

• اجتناب از مشکلات و خطرات متناسب با سن
• جلوگیری از تنها بازی کردن کودک
• پیگیری مداوم از مربی پیش‌دبستانی در مورد پیشرفت‌های کودک
• جلوگیری از رشد استقلال و فرآیند مستقل شدن کودک

نشانه های والدین هلیکوپتری در کودکان دبستانی

• صحبت با مدیر مدرسه و انتخاب یک معلم خاص، زیرا به نظرشان بهترین گزینه است!
• انتخاب دوستان کودک
• ثبت­نام کودک در کلاس­های فوق برنامه بدون نظرخواهی از او
• انجام وظایف و تکالیف مدرسه به‌جای کودک
• خودداری از اجازه دادن به کودک برای حل مشکلاتش به‌تنهایی

نشانه های والدین هلیکوپتری در نوجوانی و بزرگسالی

• منع فرزند از انتخاب­های متناسب با سن
• جلوگیری از تنها بیرون رفتن نوجوان و آماده‌شدن او برای ورود به دنیای بزرگسالی
• دخالت بیش از حد در انتخاب­های تحصیلی و استفاده از کلاس­های فوق برنامه برای محافظت نوجوان از شکست و ناامیدی
• تماس و ارتباط با اساتید دانشگاه در مورد نمرات ضعیف فرزند
• دخالت در اختلافات بین فرزند با دوستان، همکاران و صاحب­کار

دلیل حمایت بیش از حد والدین هلیکوپتری

دلیل عادت والدین هلیکوپتری به حمایت بیش از حد کودک چیست؟ قطعا عشق به فرزند یکی از مهم­ترین دلایل است، اما دلایل دیگری نیز برای این کار وجود دارد.

جبران افراطی کمبودهای خودشان

احتمالا والدین هلیکوپتری عشق و محبت کافی از پدر و مادرشان دریافت نکرده‌اند و با خود عهد بسته‌اند که فرزندشان احساس نقص یا کمبود نکند. این احساس کاملا طبیعی و قابل ستایش است. کاش می­شد چیز دیگری نگفت و تنها به ستایش این والدین پرداخت، اما آن‌ها کاری بیش از توجه و رسیدگی عادی به نیازهای کودک انجام می‌دهند! یعنی آن‌قدر توانایی‌های کودک را دست­کم می‌گیرند که او نیز نسبت به خود و توانایی­هایش بی­اعتماد می‌شود.

ترس از آینده فرزندان

آن‌ها به صورتی وسواس گونه معتقدند که تمام کارهای کنونی کودک تأثیری خاص و جادویی بر آینده­شان دارد و نظارت بی­چون­وچرا برای جلوگیری از مشکلات آتی کاملا ضروری است. موضوعاتی مانند نمرات پایین، بهترین سن یادگیری زبان انگلیسی، خط خوردن از تیم فوتبال مدرسه و عدم قبولی در رشته موردنظر، زنگ خطری جدی برای والدین هلیکوپتری محسوب می‌شود.

پیشنهاد مطالعه: راهنمای جامع غلبه بر احساس گناه در والدین

اضطراب

بعضی والدین به لحاظ هیجانی از آسیب و ناامیدی فرزندان مضطرب می‌شوند و با تمام توان­شان از آن‌ها محافظت می‌کنند. اما کاش به این موضوع هم توجه می‌کردند که «سختی­ها باعث قوی­­تر شدن فرزندان می‌شوند». در واقع، مشکلات و ناامیدی­ها بخشی از زندگی هستند و باعث پیشرفت و تاب­آوری کودک می‌شوند.

احساس معناداری و هدفمندی

هم‌ذات‌پنداری یکی دیگر از دلایل این سبک فرزند پروری است. این والدین هویت خود را با پیشرفت فرزندان یکی می‌کنند و موفقیت بچه‌های‌شان، احساس پدر/مادر خوب بودن را به آن‌ها منتقل می‌کند. هرچند که والد شدن یکی از منابع قوی معناداری در زندگی است، اما این والدین هویتی جدای از کودک برای خود ندارند. آن‌ها شغل و وظیفه خود را تنها در پرستاری از کودکان می‌بینند.

پیشنهاد می‌کنیم اختصاصا درباره نقش پدر در تربیت کودک نیز مطالعه کنید.

فشار همسالان

فشار همسالان فقط مختص به کودکان نیست و می‌تواند روی بزرگسالان هم تأثیرگذار باشد. ارتباط با والدین هلیکوپتری باعث تحت‌فشار قرار گرفتن بعضی از پدر و مادرها می‌شود. آن‌ها احساس می‌کنند که اگر به‌صورت افراطی از کودک مراقبت و حمایت نکنند، پس حتما والدین بدی هستند. 

تاثیرات والدین بیش از حد محافظ روی کودکان

والدین هلیکوپتری تاثیرات منفی زیادی بر سلامت روان کودکان به‌جا می‌گذارند که مهم‌ترین آن‌ها را در اینجا بررسی می‌کنیم.

کاهش اعتماد به نفس

دخالت‌های بیش‌از‌حد والدین مانع شکل گیری اعتماد به نفس در کودکان می شود. این کودکان هرگز کاری را به‌تنهایی انجام نداده‌اند، پس کاملا طبیعی است که به توانایی‌های­ خودشان بی‌اعتماد باشند. درک کودکان از توانایی‌های‌شان تحت تأثیر والدین است و تا زمانی که پدر و مادر به آن‌ها اعتماد نکنند، همیشه در مدیریت زندگی فردی و اجتماعی دچار مشکل هستند.

فقدان اعتماد‌به‌نفس با پیامدهای منفی بیشماری از جمله بروز کمال گرایی در نوجوانان همراه است. لطفا مراقب حساسیت‌های این مسئله باشید.

ناتوانی در مواجهه با سختی ها و مشکلات

مواجهه با مشکلات و سختی‌های زندگی به یادگیری مهارت‌های حل مسئله نیاز دارد و حل مسائل و مشکلات زندگی نیاز به هوش هیجانی-اجتماعی قوی دارد. این فرزندان به دلیل حمایت افراطی والدین، نه حل مسئله بلدند و نه مدیریت هیجانات. در نتیجه، صبر و استقامت کمتری از دیگر همسالان دارند و در مواجهه با مشکلات و سختی‌ها به‌راحتی شکست را می‌پذیرند. آن‌ها همچنین در حل موفقیت‌آمیز بحران‌های نوجوانی مانند استقلال طلبی در نوجوانان به مشکل می‌خورند.

پرورش احساس وابستگی

یکی دیگر از پیامدهای والدین هلیکوپتری، تربیت کودکانی وابسته و ترسو است. آن‌ها مسئولیت خاصی را تجربه نکرده‌اند و مانند یک نوزاد، برای ارضای نیازها کاملا به والدین وابسته‌اند. در چنین شرایطی، پذیرش مسئولیت‌های بزرگسالی برای­شان سخت و طاقت­فرساست و بازگشت به آغوش گرم و امن والدین را ترجیح می‌دهند. ترس و اضطراب جدایی کلاس اولی ها در این کودکان بیشتر دیده می شود، زیرا به والدین وابسته هستند.

ابتلا به اضطراب و افسردگی

پیامدهای فرزند پروری هلیکوپتری، نهایتا به اضطراب و افسردگی در کودک ختم می‌شود. فقدان اعتماد به نفس، ناتوانی در تحمل مشکلات و احساس وابستگی، به‌مرور موجب بروز اضطراب و افسردگی شدید در این افراد خواهد شد. به دلیل روابط کمتر با دیگر همسالان، دوست خیالی کودکان نیز در آن­ها شایع­تر است. تحقیقات رسمی زیادی در این زمینه صورت نگرفته است، زیرا اصطلاح «والدین هلیکوپتری» در ادبیات روان­شناسی و روان­پزشکی جایی ندارد.

طرحواره استحقاق و خودبزرگ­بینی

پذیرش محدودیت‌های واقع‌بینانه یکی از نیازهای اساسی دوران کودکی است که وقتی ارضا نشود، طرحواره خودبزرگ‌بینی در کودک شکل می‌گیرد. این کودکان ممکن است خود را سزاوار و شایسته توجه دیگران بدانند، زیرا والدین همه نیازهای آن‌ها را بی‌کم‌‌وکاست برآورده می‌کردند. آن‌ها احتمالا تا حدودی شبیه به شخصیت‌های خودشیفته رفتار کنند و شاید هم در نوجوانی به طرحواره استحقاق نوجوانان دچار شوند و از دیگران انتظارات غیرواقع‌بینانه داشته باشند.

چگونه جزو والدین هلیکوپتری نباشیم؟

به دلیل آسیب‌های جدی فرزندپروری هلیکوپتری مانند ترس از مدرسه در کودکان، باید تا حد امکان از مداخله افراطی در زندگی کودک اجتناب کنید. آینده فرزندان تا حدود زیادی در گرو آموزش مسئولیت پذیری و خودمختاری است، پس در این زمینه کوتاهی نکنید.

پرهیز از دخالت بیجا

• اگر از عهده کاری بر می‌آیند، اجازه انجام آن را بدهید. کارهایی مانند بستن بند کفش، تمیز کردن اتاق و انتخاب لباس را به عهده خودشان بگذارید.
• با توجه به سن فرزندتان، دامنه تصمیماتش را گسترش دهید و کارها را از دور نظارت و مدیریت کنید. به کودک دبستانی اجازه انتخاب فعالیت فوق برنامه یا سرگرمی‌ها مورد علاقه را بدهید و بچه‌های بزرگ‌تر را در انتخاب کلاس‌ها و رشته‌های دانشگاهی آزاد بگذارید.
• در اختلافات بین فرزندتان با دوستان، همکاران و مدیرانش دخالت نکنید، بلکه نحوه مدیریت شرایط را به او آموزش دهید.
• به‌جای دخالت مستقیم در زندگی فرزند، سعی کنید از دور و به‌صورت غیرمستقیم مراقب و جویای احوال آن‌ها باشید. برای مثال، در جلسات اولیا و مربیان شرکت کنید و در مورد شرایط مدرسه اطلاعات لازم را جمع آوری کنید.

رهایی از نگرانی افراطی و وسواس گونه

• هر چند دیدن ناامیدی فرزندان دردناک و استرس‌زا است ولی از شکست خوردن کودک نترسید. آن‌ها باید نحوه مبارزه با ناامیدی را یاد بگیرند.
• به‌جای تمرکز بر نگرانی‌های خودتان، به کودک اجازه بدهید تا نگرانی‌هایش را بیان کند و اعتماد خود را به توانایی‌های او نشان دهید.
• یکی از راه‌های کنترل نگرانی‌ها در مورد فرزندان، «شناسایی و نام­گذاری احساسات» است. به‌عنوان مثال، خودگویی‌های منفی را با مثبت جایگزین کنید: «بسیار نگرانم که فرزندم در امتحان ریاضی قبول نشود، اما افتادن در یک امتحان کوچک بهتر از شکست خوردن در وظایف شغلی است.»

آموزش مهارت­ حل مسئله

• مهارت­های مختلف مانند تمیزکردن، غذا درست کردن، لباس شستن، ارتباط رو در رو و نحوه صحبت با معلمان را به کودک بیاموزید.
• کودکان به بزرگ‌ترها برای یادگیری شیوه انجام تکالیف و کارها نیاز دارند. وظایف آن‌ها را انجام ندهید، بلکه به آن‌ها مهارت­های لازم برای انجام کارهای شخصی و تکالیف درسی را بیاموزید.
• شرایط تجربیات مختلف را برای فرزندان فراهم کنید تا مهارت­های لازم برای زندگی بزرگسالی را بیاموزند.
• آموزش مهارت نه گفتن به کودکان را در خودتان تقویت کنید به‌راحتی نیازهای کودک را برآورده نکنید. اجازه دهید تا خودشان راهی برای ارضای نیازهای­شان پیدا کنند.

سخن پایانی

والدین هلیکوپتری به‌شدت نگران آینده و موفقیت فرزندان هستند و همین موضوع باعث دخالت افراطی در زندگی کودک می‌شود. هرچند که آن‌ها عشق و علاقه زیادی به کودک دارند، اما این سبک فرزند پروری به کودک آسیب می‌زند. پرورش فرزندانی بدون اعتماد به نفس، افسرده، فاقد مهارت‌های حل مسئله و وابسته از پیامدهای اصلی والدین هلیکوپتری برای کودکان است. عشق و علاقه‌تان را با کمک به استقلال و موجودیت فکری کودک نثارش کنید و از دخالت‌های بیجا در زندگی فرزند، نگرانی‌های افراطی و توسل به روش های غلطی مانند قهر تربیتی بپرهیزید.

سوالات متداول

1. والدین هلیکوپتری چیست؟
   آن‌ها به‌صورت افراطی در زندگی کودکان دخالت می‌کنند و شبیه یک بالگرد، مدام در اطراف کودک پرسه می‌زنند و همه نیازها و مشکلات او را برطرف می‌کنند.
   
2. پیامدهای والدین هلیکوپتری چیست؟
   اعتماد به نفس پایین، ضعف در مهارت‌های حل مسئله، احساس وابستگی به والدین و اضطراب از پیامدهای اصلی سبک فرزند پروری هلیکوپتری است.
   
3. دلیل حمایت بیش از حد والدین هلیکوپتری چیست؟
   جبران کمبودهای کودکی خودشان، ترس از آینده فرزندان، اضطراب، احساس معناداری و فشار همسالان از مهم‌ترین دلایل این سبک فرزند پروری است.