شاید تعجب کنید که چرا یک کودک نباید میوه‌ای به خوشمزگی سیب یا هویج را دوست داشته باشد؟ چطور ممکن است کودک از مزه خورشت قیمه یا گوشت متنفر باشد؟ یا ممکن است ساعت‌ها صرف پختن غذاهای خاص و خوشمزه برای کودک کنید اما هیچ میلی به خوردن غذا نشان ندهد یا مقدار کمی غذا بخورد. همه این‌ها والدین را نسبت به سلامتی فرزندشان نگران می‌کنند. اما بدغذایی موضوع عجیبی در کودکان نیست و شیوع بالایی دارد. برای مواجهه درست با آن و بهبود رابطه کودک با غذا بهتر است ابتدا به دلایل بدغذایی کودک بپردازیم. در انتهای این مطلب پیشنهادهای جذابی هم برای تشویق کودکان به غذا خوردن داریم.
بدغذایی کودک چگونه تعریف می شود؟
طبیعی است که هر انسانی نسبت به برخی از طعم‌ها احساس بهتری داشته باشد. از طرفی اینکه کودک از غذایی ایراد بگیرد یا نسبت به برخی از غذاها کنجکاوتر باشد نیز بخشی از رشد طبیعی او محسوب می‌شود. اما مرز بین این رفتار طبیعی با بدغذایی چیست؟ بدغذایی کودکان به معنای رد کردن غذا و به اندازه کافی غذا نخوردن حتی بعد از فعالیت زیاد یا ساعات طولانی غذا نخوردن است. کودک بدغذا به تعداد زیادی از غذاها و خوراکیها تمایلی ندارد و آن‌ها را پس می‌زند. بدغذایی کودکان از الگوی خاصی پیروی نمی‌کند مثلا ممکن است کودک یک روز غذایی را با رغبت بخورد و روز بعد به آن لب نزند. هرچه کودک به یک سالگی نزدیک می‌شود به دلیل شناخت بیشتر از مزه‌ها، شکل‌ها، رنگ‌ها و امتحان کردن غذاهای مختلف، احتمال بدغذایی او افزایش پیدا می‌کند. بدغذایی ممکن است به خودی خود بهبود پیدا نکند و باعث به خطر افتادن سلامتی کودک شود.
علل بدغذایی کودک
بدغذایی کودکان از نظر سنی به سه دوره تقسیم‌بندی می‌شود:
- بدغذایی در دوره هموستاز در کودکان زیر ۲ ماه
- بدغذایی در دوره دلبستگی بین ۲ تا ۶ ماه
- بدغذایی کودک در دوره جدایی از ۶ ماهگی تا ۳ سالگی
گاهی به دلیل روشهای نادرست والدین، بدغذایی کودکان بیش از این سن و حتی تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. بدغذایی پدیده‌ای شایع است که والدین زیادی خصوصا در دنیای امروز با آن مواجه هستند، اما علت چیست؟
دلایل ژنتیکی بدغذایی
تحقیقات در سال‌های گذشته اثبات کرده‌اند که بسیاری از سلایق، علاقه‌ها و ترس‌های انسان می‌توانند ارثی باشند یا شانس داشتن آن‌ها بر اساس ژنتیک افزایش پیدا کند. همانطور که سلایق انسان‌ها در خوردن طعم‌های مختلف برای حفاظت از جان او طی تکامل ایجاد شده و به ارث رسیده است. مثلا اکثر ما از خوردن طعم شیرین یا ترش احساس خوشایندی پیدا می‌کنیم در حالی‌که از مزه تلخی حالمان بد می‌شود. چراکه غریزه به ما می‌گوید تلخی میتواند نشانه سموم یا مضر بودن باشد. هرچند این به معنای صد در صدی بودن بدغذایی موروثی نیست، اما دور از انتظار نیست که کودکی از گوشت متنفر باشد وقتی پدر یا مادر او نیز لب به گوشت نمی‌زند.
پیشنهاد مطالعه: مشکل کودک ناسازگار چیست و چه درمانی دارد
اجبار برای غذا خوردن
تهدید، توهین، فریاد زدن یا دعوا کردن کودک بر سر غذا خوردن، نقش بسیار مهمی در اختلالات غذا خوردن مانند بی اشتهایی کودک تا سنین بالا دارد. کودکانی که به دلیل بذغذایی با تنبیه شدید والدین روبرو میشوند، از غذا خوردن تنفر پیدا می‌کنند یا لجبازی آن‌ها برای غذا نخوردن وخیم‌تر می‌شود. دستورات منفی و ناخوشایند برای غذا خوردن، به کار بردن جملات منفی و سرزنش‌آمیز هنگام غذا خوردن، جدا کردم اجباری کودک از فعالیت مود علاقه‌اش از جمله دلایل بروز بدغذایی کودک هستند.
همزمانی غذا خوردن با یک تجربه ناخوشایند
اگر کودک اتفاقاتی مانند خفگی، تهوع، بالاآوردن یا هر اتفاق بدی را همزمان با خوردن غذا تجربه کرده باشد، با احتمال بالاتری ممکن است نسبت به آن غذای خاص یا در کل غذا خوردن اشتیاق نشان ندهد. همچنین ممکن است کودک بعد از خوردن یک غذا احساس ناراحتی جسمی مثل رفلاکس معده یا شکم درد داشته باشد اما چون قادر به بیان این تجربه نیست، نسبت به خوردن غذا امتناع می‌کند چون ازت کرار این تجربه بد نگران است. ایراد گرفتن از نحوه غذا خوردن کودک یا دیگر اعضای خانواده، دعوا کردن هنگام خوردن غذا و هر نوع همراهی تجربه غذا خوردن با رفتارهای ناخوشایند، باعث می‌شود کودک به جای تنفر از رخدادها، از غذا متنفر شود.
داشتن الگوی بدغذایی در خانواده
کودکان خیلی از رفتارها را عینا تکرار می‌کنند حتی اگر بارها به آن‌ها توضیح دهید کار درستی نیست. غذا خوردن نیز تا حد زیادی جزو عادات اکتسابی محسوب می‌شود. بنابراین کودکی که شاهد بدغذایی، وسواس، حساسیت یا ایرادگیری یکی از اعضای خانواده نسبت به غذا باشد، ممکن است در آینده دچار بدغذایی شود.
راه های بهبود بدغذایی کودک
از آنجایی که کودکان تا قبل از ۲ سالگی نمی‌توانند به خوبی حس و نیازشان را از غذا به زبان بیاورند و توصیف کنند، باید برای بهبود عادات غذایی و علاقه‌مند کردن کودکان به غذا تا سه سالگی، از گزینه‌های سالم و خلاقانه غذا استفاده کنید. در ادامه راههای تشویق کودک به غذا خوردن و بهبود بدغذایی کودک را توضیح داده‌ایم.
غذا خوردن با دست
یکی از راه های تشویق کودکان به غذا خوردن تا قبل از ۳ سالگی، این است که به آن‌ها اجازه بدهید با دست غذای خود را کشف کنند، با بافت، سردی و گرمی و رنگی که غذا دارد آشنا شوند. کودک وقتی به چیزی دست می‌زند تمایل دارد آن را سریع در دهانش بگذارد چون اولین مسیر او برای کشف دنیای اطراف دهان است، چرا آن چیز غذا نباشد؟
برنامه غذایی منظم
انجام هر فعالیتی که به صورت برنامه و روتین در بیاید برای انسان راحت‌تر است و کودکان بدغذا نیز از این قاعده مستثنی نیستند. اینکه هر ساعتی از شبانه روز قاشق به دست دنبال کودک بدوید، نه تنها انگیزه خوردن غذا نیست بلکه او را از غذا خوردن فراری می‌دهد. سر ساعت خاصی به کودک غذا بدهید و بگذارید ذهن او عادت کند در زمان مشخصی وقت غذا خوردن است. این کار همچنین کمک می‌کند کودک با احساس گرسنگی غریزی غذا بخورد.
ایجاد ذائقه عادت غذایی
ذائقه و سلیقه تا حد زیادی ساختنی و آموختنی هستند. طبیعی است که وقتی از اولین غذاهای جامد کودک، طعم شیرینی یا شوری غذای او را با ذائقه خودتان تنظیم کنید، کودک نیز به همان طعم عادت کند. از ابتدا سلیقه غذایی کودک را با دادن غذاهایی با کمترین حد طعم شوری، ترشی یا شیرینی و روغن، چربی و ادویه کم عادت بدهید. همچنین بهتر است از دادن خوراکی‌های مختلف و مضر مانند پفک و چیپس خودداری کنید و به جای آن کودک را به خوردن خوراکی‌های سالمی مثل چیپس میوه، انواع میوه خشک و مغزیجات عادت بدهید. از ۱۱ روش خلاقانه مطلب علاقمند کردن کودکان به میوه ها و سبزیجات نیز استفاده کنید.
اصرار برای غذا خوردن ممنوع
وقتی برای غذا خوردن به کودک فشار میاورید، غذا از یک موضوع خوشایند به یک موضوع مورد تنفر برای او تبدیل می‌شود. هرچند نگرانی شما برای غذا نخوردن یا بدغذایی کودک قابل درک است، اما غذا دادن به کودک با اصرار روش درستی برای درمان بدغذایی نیست. کودک باید به مرور، با روشهای صحیح و صبوری و آرامش از طرف شما، عادات غذایی درست را تمرین و تکرار کند. هر تغییر ناگهانی با مقاومت روبرو می‌شود.
کاهش حواس پرتی کودک
تمایل به خوردن در غذا درک ودکان بدغذا پایین است و حال تصور کنید که یک عامل حواس‌پرتی مثل تلویزیون، گوشی یا تبلت هم در دسترس کودک باشد. طبیعتا اشتیاق کودک برای غذا کمتر می‌شود. هرچند شاید گاهی این روش به شکل موقتی حواس کودک را از غذا پرت کند و بتوانید چند قاشق غذا به او بدهید، اما روش دائمی برای بهبود بدغذایی کودک به حساب نمی‌آید.
محیط اختصاصی غذا خوردن
بهتر است محیطی که کودک در آن غذا می‌خورد، جدا از محیط بازی یا تماشای تلویزیون باشد. کودکان می‌توانند تا سن زیر ۵ سال از صندلی مخصوص غذا خوردن استفاده کنند تا یک فضای شخصی و جذاب برای خودشان داشته باشند. کودکان در سنین رشد نسبت به داشتن مالکیت احساس خوبی دارند و می‌توانید از این قضیه به نفع غذا خوردن استفاده کنید. صندلی غذا مایملک کودک است و غذا دارایی او می‌شود. بگذارید روی صندلی غذا گاهی به شیوه خودش غذا بخورد.
غذا خوردن با بازی
هرجایی که بخواهید کودک را به کاری تشویق کنید، بازی حرف اول را می‌زند چون کودکان بازی و تفریح را بیشتر از هر فعالیت اجباری درک می‌کنند. می‌توانید بک آیین لذتبخش برای غذا خوردن کودک خلق کنید که با علایق او سازگار باشد. مثلا اگر شعر یا آهنگ خاصی را دوست دارد، هنگام غذا خوردن آن شعر رابخوانید یا آهنگ را برایش پخش کنید. قاشق اینجا میتواند نقش یک میکروفون را بازی کند که کودک اجزاه دارد آن را امتحان کند.
خلاقیت در تزیین غذاها
شکل غذا نقش زیادی در تمرکز ذهن کودک روی غذا، علاقه‌مند کردن او به خوردن غذایی به شکل مورد علاقه‌اش و لذتبخش کردن غذا دارد. سعی کنید از رنگ‌ها مختلف برای تزیین غذا استفاده کنید. استفاده از غذاهای شکل‌دار مانند انواع پاستا و ماکارونی به شکل‌های مختلف هم برای اغلب کودکان هیجان‌انگیز است و دوست دارند شکل‌های مختلف را تست کنند.
صرف غذا با لذت
منظور از لذت بردن این نیست که حواس کودک را هنگام خوردن غذا به چیزهای دیگری مثل تلویزیون یا بازی گرم کنید. بلکه توجه کودک را روی خود غذا معطوف کنید، درباره رنگ و شکل غذا، درباره مزه غذا با او شوخی کنید و داستان بگویید و سوال کنید. لازم نیست حتما کودک بتواند پاسخ بدهد یا واکنش خاصی داشته باشد، شما با این کار او را کنجکاو و درگیر غذا می‌کنید و همین کافی است.
غذا خوردن در جمع
کودکان به غذا خوردن در کنار همسالان یا حتی جمع بزرگترها، میل و رغبت بیشتری نشان می‌دهند چون برای آن‌ها احساس سرگرمی بیشتری ایجاد می‌کند. بنابراین سعی کنید تا حد امکان در کنار زمان صرف غذای خانواده، به کودک غذا بدهید. بعضی از بچه‌ها با دیدن فیلم غذا خوردن کودکان دیگر هم به خوردن غذا تشویق میشوند. این روش را می‌توانید برای غذا خوردن یا اصلاح عادات غذایی مثل خوردن سبزیجات هم به کار بگیرید.
پیشنهاد مطالعه: بی اختیاری مدفوع در کودکان از علت تا درمان
عادت دادن کودک به خوردن غذاهای سالم
صرف غذا خوردن سلامتی جسمی کودک را تأمین نمی‌کند بلکه اگر کودک منبع غذایی سالمی نداشته باشد و به غذای ناسالم عادت کند، قطعا تغییر این شیوه زندگی در آینده مشکل‌تر است و از طرفی عوارض جدی مانند دیابت و چاقی کودک در کمین فرزندتان خواهند بود. در دنیایی که در محیط بیرون، تمام شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها خوراکیها و غذاهای ناسالم تبلیغ میشوند، تشویق کودک به مصرف غذاهای خانگی و سالم کار چندان راحتی نیست اما نشد ندارد. انسان موجودی است که بر اساس عادت، آشنایی و لذت عمل می‌کند بنابراین بر اساس این سه اصل می‌توانید کودک را در مسیر رشد، به خوردن غذاهای سالم علاقه‌مند کنید و آن‌ها را به خوراکی‌های سالم عادت بدهید.
- از زمانی که کودک شکل غذاها را می‌شناسد، خوراکیها و غذاهای مضر را از سفره خودتان حذف کنید (الگوسازی).
- از سن کم به عنوان خوراکی تشویقی به کودک خوراکی‌های سالم مانند میوه خشک و مغزیجات بدهید.
- از سالم‌خوری کودک و غذاهایی که دوست دارد تعریف و تمجید کنید.
- درباره بدی خوراکی و غذاهای مضر با کودک صحبت کنید.
- کوردک را با خودتان به فست فود و محل سرو غذاهای مضر نبرید و به جای آن با مواد سالم و خانگی برای کودک غذاهای مشابه درست کنید.
پیشنهاد می‌کنیم مطلب غذای سالم برای کودکان را هم مطالعه کنید که در آن ۴ پیشنهاد جذاب برای تغذیه مدرسه نیز ارائه داده‌ایم.
راههای تشویق کودک به خوردن سبزیجات و میوه ها
میوه‌ها و سبزیجات سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی هستند که نقش بسیار مهمی در رشد بدن دارند. خوردن گستره متنوعی از غذاهای گیاهی در رنگ‌های مختلف، به مقاومت بدن در برابر بیماری‌های مختلف کمک می‌کند. رنگ‌های میوه‌ها و سبزیجات نشأت گرفته از مواد شیمیایی سرشار از آنتی اکسیدان‌ها هستند در تقویت سیستم ایمنی، مقاومت در برابر انواع سرطان، آلاینده‌های محیطی و عوامل آسیب‌رسان به بدن نقش دارند. هر کدام از این رنگ‌ها به گونه‌ای متفاوت از بدن محافظت می‌کنند، بنابراین از میوه‌ها، سبزیجات و گیاهان به رنگ‌های مختلف در سب غذایی فرزندتان استفاده کنید. در ادامه مطلب فعالیت‌های ساده‌ای برای تشویق کودکان بدغذا را معرفی می‌کنیم که هم هنری هستند هم خوردنی!
این مقاله را نیز بخوانید: ۹ نکته برای کمک به کودکان در پوشیدن ماسک
درست کردن شکل با میوه ها و سبزیجات
کودکان با بازی یا تفریح همه چیز را بهتر می‌پذیرند خصوصا اگر رقابت بین انواع فست فود و غذای سرخ‌کردنی و سبزیجات باشد.
- تصویر چند حشره یا حیوان جذاب را از روزنامه یا مجله جدا کنید و یا عکس‌ها را به صورت آنلاین از اینترنت تهیه و پرینت کنید.
- چند قطعه میوه و سبزی دارای رنگ‌های مختلف را در شکل‌ها و اندازه‌های متنوع برش بزنید.
- به کودک اجازه دهید این قطعات میوه و سبزیها را به گونه‌ای کنار هم بچیند تا شکل مورد نظر را بسازد.
برای کودکتان الگو باشید و شکل مخصوص خودتان را بسازید و بخورید! مطمئن باشید از ساختن چندین شکل مختلف با میوه و سبزیجات و البته خوردن آن‌ها، به شما هم خوش می‌گذرد.
طرح سوال درباره غذاها و میوه ها
زمانی که مشغول درست کردن خوراکی‌های خلاقانه خودتان هستید، کودکتان را تشویق کنید تا طعم‌ها و بافت‌های مختلف را امتحان کند. از کودکتان سوال‌هایی بپرسید که او را به تفکر خلاقانه تشویق کند:
- وقتی که هویج رو میخوری چه صدایی میده؟
- حشره‌ها چندتا پا دارن؟
- طعم این میوه‌ها و سبزیها شبیه به چیه؟
- از کودکتان در مورد رنگ‌هایی که می‌بیند سوال بپرسید:
- توی بشقاب تو چندتا رنگ وجود داره؟
- رنگین‌کمان چندتا رنگ داره؟
- میتونی اسم این رنگ‌ها رو بگی؟
برای تقویت ذهن خلاق کودک می‌توانید از مقاله بازی هایی برای تقویت خلاقیت در کودکان هم کمک بگیرید.
پرسش از اطلاعات علمی کودک
اطلاعات تغذیه‌ای که مشغول یادگیری آن‌ها هستند را ترکیب و ادغام کنید و از او سوال بپرسید:
- چه رنگ‌هایی برای چشم و بینایی مفید هستند؟ (نارنجی، قرمز و زرد!)
- چه میوه‌ها و سبزی‌هایی به این رنگ می‌شناسی؟ (هویج، فلفل و انبه!)
- چه حیواناتی این میوه‌ها و سبزیها را می‌خورند؟ (خرگوش‌ها، حیوانات علفخوار، حیوانات گیاهخوار و بسیاری دیگر!)
سخن پایانی
تصور ما این است که کودک باید به طور طبیعی عاشق خوردن غذا و میوه‌های رنگی باشد در حالی که عملا بسیاری از کودکان حتی برای خوردت مقدار کافی غذا نیاز به کمک والدین یا کمک تخصصی دارند. هرچند این مشکل برخلاف باور ذهنی اغلب ما، امروزه به مشکلی شایع بین کودکان تبدیل شده است اما بدون راه حل نیست. در این مقاله از دلایل مختلفی که منجر به بدغذایی کودک میشوند صحبت کردیم و راههای مختلفی برای تشویق کودک به خوردن غذاهای مفید و سالم را توضیح دادیم. اگر این راهکارها را از سن کم جدی بگیرید و خودتان نیز الگوی خوبی برای عادات غذایی صحیح باشید، کودک شما نیز روش زندگی سالمی را در پیش می‌گیرد.
سوالات متداول
- بدغذایی کودک چیست؟
بدغذایی به معنای عدم غذا خوردن خوردن و میل نداشتن به غذا در اغلب مواقع، عدم تمایل به تعداد زیادی از غذاها و خوراکیها است. - به چه دلیل کودکان بذغذا میشوند؟
بدغذایی میتواند دلایل ژنتیکی، محیطی، تربیتی یا جسمی داشته باشد که در این مطلب به طور کامل توضیح داده شد. - برای علاقه مند کردن کودکان به غذا چه باید کرد؟
روشهای تربیتی و مواجهه خود با مسئله بدغذایی کودک را اصلاح کنید، الگوی خوبی برای عادات غذایی کودک باشید، برنامه غذایی منظم داشته باشید، غذاها را تزیین کنید، بوهای شدید و خاص برخی مواد غذایی را با ترفندهای آشپزی بپوشانید و غذا خوردن کودک را با سرگرمی و کارهای خلاقانه لذتبخش کنید.
