برای درک بهتر مفهوم «تمرکز» می‌توانیم آن را به ماهیچه‌ای تشبیه کنیم که برای تقویت، به تمرین مستمر نیاز دارد. اگرچه توجه و تمرکز تاحدودی تحت‌تاثیر عوامل ژنتیکی است، اما بدون‌شک عوامل محیطی و تمرین و تمرین و تمرین در افزایش تمرکز و کاهش حواسپرتی کودکان نقش بیشتری دارند. بهدلیل اهمیت تمرکز بر سلامت روان‌شناختی و موفقیت کودکان، ما در این مقاله راهکارها، تمرینها و بازیهایی را برای افزایش تمرکز و توجه کودکان در مدرسه و خانه به شما معرفی می‌کنیم.
اهمیت تقویت توجه و تمرکز کودکان
تمرکز مهارت اکتسابی بسیار مهمی برای کودکان به حساب می‌آید، زیرا مدرسه از آنها توقع دارد که بتوانند برای مدتی طولانی روی موضوعات مختلف تمرکز کنند. ضمن اینکه بعد از مدرسه نیز فعالیت‌های فوق برنامه‌ای دارند که آنها نیز به تمرکز (حتی به‌مراتب بیشتر) نیاز دارند. توانایی تمرکزکردن کودک را مشتاق به علم آموزی و عدم تمرکز آنها را از درس‌ومدرسه گریزان می‌کند.
اکثر بچهها توانایی تمرکز بر موضوعاتی که برایشان سرگرم‌کننده و لذت‌بخش است را دارند. آنچه برایشان چالش‌برانگیز است تمرکز بر مواردی است که خسته‌کننده و دشوار هستند و همین‌موارد با فراموشکاری کودکان همراه است. با این وجود چیزی از اهمیت این توانایی کاسته نمی‌شود، چرا که تمرکز به یادگیری و پیشرفت کودکان کمک می‌کند و همین امر موجب تقویت اعتماد‌به‌نفس و عزت‌نفس مثبت در آنها و در نهایت پرورش فرزندی قدرتمند میشود.
چگونه توجه و تمرکز کودکان را بالا ببریم؟
ابتدا انتظار‌تان از فرزندتان را تنظیم کنید. کودکان سنین مختلف دامنه توجه و تمرکزشان فرق دارد. میانگین دامنه توجه کودکان سنین مختلف به‌این‌صورت است:
- در 2 تا 3سالگی: 4 تا 6دقیقه
- در 4 تا 5سالگی: 8 تا 12دقیقه
- در 6 تا 7سالگی: 12 تا 18دقیقه
- در 8 تا 9سالگی: 16 تا 24دقیقه
- در 10 تا 11سالگی: 20 تا 30دقیقه
- در 12 تا 13سالگی: 24 تا 36دقیقه
- در 14 تا 15سالگی: 28 تا 42دقیقه
- از 16سالگی به بعد: 32 تا 45دقیقه
البته این اعداد و ارقام تنها برای استانداردسازی و دوری از افراط‌وتفریط به‌کارتان میآیند. میزان دقیق تمرکز هر کودک تحت‌تاثیر عوامل بیشمار دیگری از جمله عوامل حواسپرتی محیطی، خستگی، گرسنگی، جذابیت تکلیف و بهره‌مندی از راهکارهای افزایش تمرکز کودکان در کلاس و خانه بستگی دارد. بیایید در ادامه باجزئیات بیشتری نحوه افزایش تمرکز و توجه کودکان را بررسی کنیم:
مدت زمان معقولی را برای تمرکز کودک روی موضوعی خاص، در نظر بگیرید
از توضیحات قسمت قبل استفاده کنید و مدت‌زمان معقولی برای انجام تکالیف تمرکزیِ فرزندتان در نظر بگیرید. صبر، حوصله و مداومت شما مهمترین عامل در تقویت تدریجی میزان دامنه توجه فرزندتان است؛ پس در کارتان جدیت داشته باشید و از بازیگوشی‌های کودک خسته نشوید.
برای تمرکز در کودکان، در یک زمان مشخص تنها یک کار را انجام دهید
با وجود اینکه ما در دنیای بزرگسالی از توانایی «انجام همزمان چندکار» تعریف و تمجیدهای بسیاری می‌کنیم، اما نتایج تحقیقات به وضوح نشان می‌دهد که عملکرد چندتکلیفی سطح تمرکزمان را پایین می‌آورد. پس در هر زمان تنها یک کار را با حضور کامل در لحظه، انجام دهید؛
- مثلا برای بچه‌های خیلی‌کوچک می‌توانید به سادگی هنگامی که به حروف نگاه می‌کنید شعر حروف الفبا را بخوانید.
- برای بچه‌هایی که کمی بزرگتر هستند، مثلا پایه‌ی چهارم، می‌توانید در یک زمان مشخص وقت‌تان را صرف حل‌کردن یک مسئله ریاضی دشوار کنید. به سایر مسئله‌ها نگاه نکنید، در یک زمان فقط روی یکی از آنها تمرکز کنید.
زمان بیشترین بازدهی مغزی فرزندتان را پیدا کنید
برخی عوامل بیولوژیکی و محیطی باعث میشوند که مغز هرکدام از ما در زمان‌های خاصی بازدهی بیشتری داشته باشد. شما باید میزان هوشیاری و زیرکی فرزندتان را در ساعات مختلف شبانه‌روز مشاهده کنید و از زمان‌های اوج «بیدارمغزی» او آگاه شوید. برنامه‌های اصلی روزانه را در این ساعت‌ها بچینید، زیرا بهترین زمان انجام تکالیف مدرسه و خانه هستند.
فعالیت جسمانی را فراموش نکنید
خودتان از انرژی جنبشی کودکان مطلع هستید. این انرژی اگر تخلیه نشود زلزله برپا می‌کند. جدای از خود زلزله، پیش‌لرزه‌ها و پس‌لرزه‌های آن آرام‌وقرار را از کودک می‌گیرد و تمرکزش را مختل می‌کند. شما باید فضا و زمان کافی برای تحرک، دویدن، بالاوپایین‌پریدن و خلاصه شرایط فعالیت بدنی مناسب برای کودکان را فراهم سازید.
فضا و زمانی مشخص برای انجام تکالیف در نظر بگیرید
فضا و زمان مشخص برای درس‌خواندن یکی از موثرترین تکنیک های خودمدیریتی برای دانش آموزان است. از آنجایی که عملکرد چند تکلیفی پارامتر آسیب زننده‌‌ای برای تمرکز محسوب میشود، بسیار مهم است که تاحدامکان عواملی که موجب حواسپرتی میشوند را حذف کنید. برای مثال از فرزند خود بخواهید:
- تکالیفش را پشت یک میز اختصاصی،
- در اتاقی که تلویزیون آن حتما خاموش است
- و در شرایطی که تلفن همراه را در اتاق دیگری قرار داده و کامپیوتر و لپ‌تاپ نیز به‌جز در موارد ضروری خاموش هستند،
انجام دهد. برنامه‌های نظارتیِ والدینی هم وجود دارند که می‌توانند دسترسی کودک به اینترنت را بعد از مقدار مشخصی استفاده به طور خودکار قطع کنند. با بزرگتر شدن کودکان، والدین می‌توانند از «برنامه‌های خود‌نظارتی برای نوجوانان» استفاده کنند تا به روحیه استقلال‌طلبی آنها خدشه وارد نشود. به این ترتیب از هدر رفتن زمان‌شان با گشت‌زدن در شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام و غیره نیز جلوگیری میشود. اگر هم فرزندتان بیش‌ازحد در فضای مجازی پرسه می‌زند، قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان در مدیریت این مسئله به شما کمک می‌کند.
زمان‌های استراحت و تفریح برنامهریزی شده داشته باشید
کودکان به جنب‌و‌جوش و تحرک نیاز دارند و لازم است بعد از مدت‌زمان مشخصی که مشغول انجام تکالیف‌شان بودند کار متفاوتی انجام دهند. در واقع ما نباید آنها را وادار کنیم مدتی طولانی بر روی یک موضوع تمرکز کنند. داشتن زمان‌هایی برای استراحت و تجدید قوا، خصوصا بعد از انجام تکالیف مدرسه، برایشان بسیار مفید است.
زمان‌های استراحت برای کودکان کوچکتر می‌تواند صرف بازی و خوردن میان‌وعده و تغذیه مناسب دانش آموزان شود، و نوجوانان نیز می‌توانند از این فرصت برای سرزدن به گوشی، گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی و صحبت با دوستان و همکلاسی‌ها استفاده کنند.
تکالیف بزرگ و سنگین را به کارهای کوچکتر و قابل کنترل‌تر تقسیم کنید
این روش هم راهکار دیگری برای مواجهه‌ی کودکان با فعالیت‌های چالش برانگیز به حساب می‌آید. اگر فرزندتان درگیر یادگرفتن بستن بند کفش است:
- هدف ابتدایی را یاد گرفتن گِره اول قرار دهید و اجازه دهید ابتدا، تنها بر همین یک گِره تسلط پیدا کند.
- سپس اجازه دهید تا یاد بگیرد چطور با بند کفش‌ها 2حلقه بسازد و به‌همین‌ترتیب زمانی که این کار را دقیق یاد گرفت، سراغ مرحله‌ی بعد بروید.
از زمان‌سنج استفاده کنید
تکنیک دیگری در راستای تقسیم یک‌کار به بخشهای کوچکتر برای افزایش تمرکز کودکان استفاده از یک تایمر برای کمک به خودسازماندهی است. فرض کنید می‌خواهید فرزندتان کتابی را مطالعه کند؛ می‌توانید گفتگو را به این ترتیب پیش ببرید:
- «این کتاب در مورد اسب‌هاست. من تایمر را بر روی 15 دقیقه تنظیم می‌کنم و می‌خواهم در این زمان، هر نوع اطلاعاتی که در مورد اسب‌ها بدست آوردی، روی این برگه بنویسی.»
این مقاله‌ها را نیز مطالعه کنید: چرا بلندخوانی برای کودکان به رشد و شکوفایی آنها کمک می‌کند؟ و درست نوشتن را به کودک بیاموزید.
تمریناتی برای بالا بردن تمرکز در کودکان
برای اینکه راهکارهای بالا در افزایش تمرکز کودکان موثر واقع شود، باید مقدماتی را فراهم کنید. این مقدمات حکم همان تمرینات قبل از مسابقه را دارد و به افزایش آمادگی کودکان برای انجام تکالیفِ تمرکزی کمک می‌کند:
تمرینهای ذهن آگاهی برای افزایش تمرکز و توجه
تمرکز شباهت زیادی به «ذهنآگاهی» یا مایندفولنس دارد؛ مفهومی که اخیرا در روانشناسی و همچنین فرهنگ عامه مردم بسیار مورد توجه قرار گرفته است. ذهنآگاهی به معنای توجه به یک موضوع در زمان حال است و مزایای بسیاری برای سلامت روان دارد؛ افزایش شادکامی و مدیریت استرس جهت بهبود عملکرد تحصیلی و آزمون‌ها، بخشی از مزایای ذهن آگاهی هستند. برای دستیابی به ذهن آگاهی، باید توجه و تمرکز داشته باشید.
اگرچه انجام تمرینات ذهنآگاهی برای بچهها سخت است، اما روش‌های زیر، با ترکیب بازی و تمرکز، باعث جذابیت ذهنآگاهی برای کودکان میشود:
- زنگوله‌ای به کودک بدهید و از او بخواهید بدون زنگ‌خوردن آن، مسیر مشخصی را طی کند.
- چشمان کودک را ببندید و از او بخواهید که اشیاء مختلف را بااستفاده از حس لامسه تشخیص دهد.
- صداهای مختلف از درودیوار درآورید و از فرزندتان بخواهید با چشمان بسته چیستی آنها را حدس بزند.
- به پیاده‌روی بروید و از فرزندتان بخواهید تعداد یک‌نوع ماشین را بشمرد یا نوع خاصی از برگ درختان را جمع کند.
- با نوار رنگی خطی مستقیم روی زمین بکشید و از کودک بخواهید روی آن راه برود (از لبه پیاده‌رو هم با نظارت شما می‌توان برای انجام این تمرین استفاده کرد).
برای افزایش تمرکز کودکان، مشاهده در لحظه را تمرین کنید
«در زمان حال زندگی‌کردن» یکی از مهمترین ابعاد ذهنآگاهی است. حواس کودکان می‌تواند با «محرک‌های درونی» نظیر حس‌های جسمانی و یا خاطرات جالب و سرگرم‌کننده، پرت شود. در حالی که قوه‌ی تخیل کودکان بسیار اعجاب‌انگیز است، ما نیز از آنها می‌خواهیم که عوامل حواسپرتی را از بین ببرند و توانایی تمرکزکردن را در خود ایجاد کنند. با اعمال زیر می‌توانید مهارت «درلحظه‌ماندن» را در فرزندتان تقویت کنید:
- از فرزندتان بخواهید در گوشه‌ای از اتاق بنشیند و اشیای پشت سرش را نام ببرد؛ مثلا تلویزیون، یخچال، مبل، قاب عکس.
- با هم یک ترانه بخوانید و به دقت به متن شعر آن گوش کنید.
- چند آسانای یوگا انجام دهید و نظاره‌گر احساسات بدن خود باشید.
برای تقویت تمرکز کودکان تنفس شکمی را تمرین کنید
تنفس مداوم دیافراگمی با کُند‌کردن ضربان قلب و باز‌کردن ذهن به افزایش سطح تمرکز کمک می‌کند. کسب این مهارت برای کودکان، خصوصا در مواجهه با فعالیت‌های چالش‌برانگیزی که می‌تواند آنها را مضطرب کند و ضربان قلب‌شان را افزایش دهد، بسیار مهم است. اضطراب منجر به اجتناب میشود، مفهومی که در تقابل با تمرکز قرار دارد. در نتیجه یافتن راهکارهایی در راستای عدم اجتناب و مواجهه راحت‌تر با فعالیت‌ها بسیار مهم است. آرام‌سازی بدن یکی از این راهکارهاست.
تمرین تمرکز با دستهبندی و طبقهبندی
برخی فعالیت‌ها و وظایف حالتی منطقی دارند و نیازمند توجه متمرکزند. این فعالیت‌ها باعث افزایش نظم ذهنی فرزندتان میشوند و دامنه توجه و تمرکز او را افزایش می‌دهند. فعالیت‌هایی مانند:
- چیدن کارت‌های یک‌رنگ در جعبه
- و جداکردن بشقاب‌های هم‌اندازه و مشابه، ازاین‌دست فعالیت‌ها هستند.
این تمرینات باعث بهبود مهارت در دستهبندی و برنامهریزی میشوند و تمرکز کودکان را افزایش می‌دهند.
از تاثیر داستان‌گویی غافل نشوید
داستان و قصه برای یادگیری کودکان مفید است و باعث تقویت مهارت‌های شنیداری و افزایش تمرکز آنها میشود. سعی کنید در برنامه‌های روزانه جایی برای داستان‌خوانی داشته باشید و درباره شخصیت‌های داستان بایکدیگر گفت‌وگو کنید.
بازیهایی برای افزایش دقت تمرکز در کودکان
بازی و بازیگوشی در نگاه اول نقطه‌مقابل تمرکز و توجه است، اما می‌توان تهدید را به فرصت تبدیل کرد و از انواع بازیها برای افزایش دامنه توجه کودکان کمک گرفت؟ اگر تمرکز را به‌معنای غرق‌شدن در فعالیتی مشخص برای رسیدن به هدف تعبیر کنیم، برخی بازها مانند پازل کاملا هدفمند هستند و به نتیجه معینی ختم میشوند. انجام این بازیها در بلندمدت، بدون‌شک به افزایش دامنه توجه و تمرکز کودکان منجر میشوند:
بازیهایی مانند پازل، ماز و سودوکو
بازیهایی مانند پازل و ماز بر روی یک‌هدف در زمان واحد تمرکز میکنند. باتوجه به سن‌وسال فرزندتان از انواع ساده تا سخت این بازیها را برایش تهیه کنید تا به‌مرور بر انجام درست آنها تسلط پیدا کند.
بازی فکری کارت حافظه
در این بازی تعدادی کارت وجود دارد که هرکدام‌شان دارای یک‌جفت مشابه در مجموعِ کارت‌ها هستند. بازی کارت حافظه به‌این‌شکل انجام میشود:
- کارت‌ها را بُر می‌زنیم و به پشت روی میز یا زمین می‌چینیم.
- بازیکنِ اول 2تا از کارت‌ها را برمی‌دارد و اگر شبیه هم بودند برای خودش کنار می‌گذارد؛ درغیراین‌صورت، آنها را سر جای‌شان برمی‌گرداند.
- بازیکن یا بازیکنان باید در دورهای بعدی جای این کارت‌ها را در حافظه‌شان به‌خاطر بسپارند تا بتوانند کارت‌های مشابه را انتخاب کنند.
- هر بازیکنی که بتواند تعداد بیشتری از کارت‌های مشابه را جمع کند، برنده بازی خواهد بود.
برای بچهها کوچکتر با تعداد کارت‌های کمتر شروع کنید، زیرا ممکن است ناامید و بی‌علاقه شوند. این بازی به کودکان کمک می‌کند تا حواس‌شان را جمع جای کارت‌های مشابه کنند و درنتیجه، بازی ایدئالی برای افزایش تمرکز و توجه آنها است. اگر این بازی به‌نظرتان جالب آمد، نگاهی هم به مقاله بازی های دونفره خانگی بیندازید.
بازی نقطه خط
بازی نقطه خط از آن بازیها خاطره‌انگیز و جذاب دوران کودکی است که همه ما با آن خاطره‌ها داریم. در این بازی کودک یاد می‌گیرد که حرکات بعدی خود و رقیب را حدس بزند و بیشترین تعداد خانه را تکمیل کند.
بازی ساخت جواهرات مهرهای
براساس تحقیقات، تمرینهای هماهنگی عصب-عضله (مهارت‌های حرکتی ظریف) بر افزایش تمرکز تاثیر زیادی دارند. در بازی ساخت جواهرات مهرهای کودک باید تعدادی مهره را بادقت از یک نخ عبور دهد.
پیشنهاد مطالعه: بازی های حسی برای کودکان
پازل نقطه تفاوت
در این بازی دو تصویر که تنها در جزئیات کوچکی بایکدیگر تفاوت دارند به کودک نشان داده میشود تا تفاوت‌ها را تشخیص دهد. دقت به جزئیات یکی از ابعاد مهم تفکرِ متمرکز است.
علت کم بودن تمرکز کودکان چیست؟
در اکثر موارد نیازی به ریشه‌یابی وجود ندارد، زیرا مشکل سطحی است و با تمرین و ممارست برطرف میشود. اما اگر شدت بی‌توجهی باافزایش سن به‌جای کاهش، افزایش می‌یابد، موارد زیر رایج‌ترین دلایل آن هستند:
- اختلال کمبود توجه/بیش فعالی کودکان
- اضطراب و افسردگی کودکان
- آسیب مغزی
- بی‌انگیزگی که خود را در قالب رفتارهایی مانند تنبلی دانش آموزان نشان می‌دهد.
سخن پایانی
تمرکز از جنس مهارت است و تمرین در بهبود هر مهارتی حرف اول را می‌زند. تمرینها و وظایفی که به فرزندتان می‌دهید باید متناسب با سن‌وسالش باشد، وگرنه از پس‌شان برنمی‌آید و تمرکزش از آنچه هست هم کمتر میشود. برای افزایش تمرکز در هر زمان فقط روی انجام یک‌کار تمرکز کنید. تاحدامکان همان یک‌کار را هم به بخشهای کوچکتر تبدیل کنید تا از میزان چالشی‌بودنش کاسته شود. تمرین‌هایی مانند ذهنآگاهی و بازیهایی مثل پازل، ماز و نقطهخط هم ورزش‌های ذهنی خوبی برای افزایش توانایی تمرکز و توجه هستند. فرزندتان را به انجام‌شان تشویق کنید.
سوالات متداول
- چگونه توجه و تمرکز کودک را تقویت کنیم؟
تمرکز بر انجام تکلیفی مشخص و دوری از انجام چندکار بهصورت همزمان، شکستن تکالیف بزرگ به بخشهای کوچکتر، استفاده از تایمر برای مدیریت زمان، انجام فعالیت جسمانی برای تخلیه انرژی مازاد و داشتن تفریح برنامهریزیشده از راهکارهای تقویت تمرکز در کودکان هستند. - چه تمریناتی به افزایش توجه و تمرکز کودکان کمک میکنند؟
ذهنآگاهی باعث افزایش حضور در لحظه میشود و تکنیکهای آن از بهترین تمرینها برای افزایش تمرکز به حساب میآیند. تمرین دستهبندی و طبقهبندی اشیاء و خواندن داستان همراه با کودکان از دیگر تمرینهای مفید افزایش تمرکز هستند. - کدام بازیها باعث تقویت تمرکز کودکان میشوند؟
بازیهایی مانند پازل، ماز، سودوکو بهدلیل هدفمندبودن جزو بهترین بازیها برای تقویت توجه و تمرکز کودکان هستند. بازیهای دیگری مانند نقطهخط، کارت حافظه، پازلِ تفاوت و ساخت جواهرات مهرهای از دیگر بازیها افزایش دامنه توجه بچهها هستند.
