فروکردن سوزنی نوک تیز و دراز به بدن نحیف و حساس بچه‌ها واقعا درد دارد؛ خصوصا وقتی نمی‌دانند این درد را به‌خاطر کدام جرم نکرده باید تحمل کنند! تقریبا همه ما با شنیدن نام آمپول و سوزن دچار نوعی احساس انزجار می‌شویم و این موضوع کاملا طبیعی است. اما در برخی مواقع، ترس کودک از آمپول شدت خیلی زیادی دارد و مانع تزریقات ضروری می‌شود. ما هم وقتی تقلای آن‌ها برای اجتناب از درد را مشاهده می‌کنیم تنها یک سوال در ذهن‌مان می‌چرخد: برای کاهش ترس کودک از آمپول چه باید کرد؟ پس بیایید با یکدیگر به بررسی روش‌های برطرف کردن ترس از آمپول در کودکان بپردازیم.
ترس از آمپول در کودکان
وقتی ترس از سوزن شدت خیلی زیادی پیدا می‌کند و مانع انجام تزریقات ضروری و ایمن‌سازی‌های لازم بدن می‌شود، به آن فوبیای آمپولزدن (تریپانوفوبیا) می‌گویند. اکثر ما در ابتدا این ترس کودک را نادیده می‌گیریم و حتی شاید به او بخندیم، اما این ترس‌های برطرف‌نشده گاهی‌اوقات تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. طنز تلخ ماجرا اینجاست که برخی از کودکان و حتی بزرگسالان، درد بیماری را بر درد آمپول ترجیح می‌دهند و حتی شاید مریضی خود را پنهان کنند!!! و برخی از آن‌ها حتی ردشدن از بغل کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها را نیز ترسناک بدانند. بنابراین، شما به‌عنوان والدین و نزدیک‌ترین افراد به کودک، باید در غلبه بر این ترس به آن‌ها کمک کنید.
پیشنهاد مطالعه: واکسیناسیون کودکان
نشانه های ترس از آمپول در کودکان
هرچه شدت نشانههای زیر بیشتر باشد، فوبیا و ترس کودک نیز شدیدتر است؛ بنابراین باید آن‌ها را بشناسید و قبل از رسیدن‌شان به حالت بحرانی، چاره‌ای برای حل مشکل کودک پیدا کنید.
- تعریق، حالت سرگیجه و غش‌کردن
- افزایش فشار خون و ضربان قلب
- بیخوابی و کابوس شبانه کودک
- حالت تهوع و استفراغ
علت ترس کودکان از آمپول زدن
اگرچه ترس کودکان از آمپول تاحدودی طبیعی است، اما در بعضی موارد این ترس شدت بیشتری دارد و به نوجوانی و حتی بزرگسالی کشیده می‌شود. موارد زیر جزو مهمترین دلایل افزایش این ترس هستند.
فعال شدن خاطرات دردناک تجارب قبلی
شرطی‌شدن فرآیند ترس، اصلی‌ترین علت شکل‌گیری فوبیا در کودکان و بزرگسالان است: سوزنزدن درد دارد؛ این درد در ذهن کودک حک می‌شود و مواجهه مجدد با آمپول را ترسناک می‌کند. هرچه تعداد، مدت و شدت تجارب قبلی بیشتر باشد، ترس کودک نیز شدیدتر خواهد بود.
حساسیت افراطی نسبت به درد
ادراک درد در ما انسان‌ها متفاوت است؛ یعنی دردی یکسان را از لحاظ شدت‌وضعف به میزان متفاوتی احساس می‌کنیم. به‌همین‌دلیل، خلق‌وخوی دشوار کودک و حساسیت افراطی او نسبت به درد، در بروز این ترس تأثیرگذار است. این حساسیت افراطی معمولا ژنتیکی است، زیرا ترس از آمپول در والدین و فامیل‌های درجه یک، احتمال بروز آن در فرزندان را افزایش می‌دهد. به‌صورت کلی، تاثیرات ژنتیکی یکی از مهمترین علل اضطراب در کودکان و نوجوانان است.
ترس از محدود شدن و عدم کنترل
همه ما حق انتخاب و آزادی را دوست داریم و از محدودیت و اجبار بیزاریم. وقتی کودک را روی یک تخت دراز می‌کنیم و گاهی حتی دست‌ها و پاهایش را برای اطمینان نگه می‌داریم، او احساس بی‌اختیاری و اجبار می‌کند. ماندگاری این احساس در بلندمدت منجر به احساس انزجار و نفرت در او می‌شود. ناگفته نماند که علامت اصلی برخی از انواع فوبیا، بیش از احساس ترس به احساس انزجار مربوط است؛ یکی از این موارد، فوبیای سوسک (کاتساریدافوبیا) است. احساس اجبار و بی‌اختیاری در زمینه‌های تحصیلی نیز شایع است و باعث بی‌انگیزگی و افزایش ترس از مدرسه در کودکان می‌شود.
چگونه ترس کودک از آمپول را از بین ببریم؟
اگرچه محو کامل ترس کودکان از واکسن و آمپولزدن به پشت تقریبا غیرممکن است، اما روش‌های ساده و نسبتا کارآمدی برای این مشکل وجود دارد. مهمترین روش‌های ازبین‌بردن این ترس را در ادامه با یکدیگر مرور می‌کنیم.
انجام بازی های پرتحرک دقیقا قبل از سوزن زدن
مورفین‌های درون‌زاد بدن در حین ورزش و انجام فعالیت‌های فیزیکی افزایش می‌یابند و احساس درد را کاهش می‌دهند؛ به‌عنوان مثال، بارها پیش آمده است که بازیکن‌های فوتبال یا دیگر ورزش‌ها را در تلویزیون در حال خونریزی از ناحیه سر دیده‌ایم، اما خودشان اصلا متوجه آن نشده‌اند. بنابراین اگر کودک قبل از آمپولزدن به بازیهای جسمانی و پرتحرک بپردازد، درد کمتری احساس خواهد کرد.
استفاده از بازی و نقش بازی کردن
کودکان برای سروسامان‌دادن به ترس‌های‌شان و به‌نوعی حل‌وفصل آن‌ها از بازی استفاده می‌کنند. مثلا نوزادان به بازی دالی‌موشه علاقه زیادی دارند زیرا در تسکین ترس از نبود مادر تاثیرگذار است. بهترین بازی برای حل این ترس نیز تمرین نقش دکتر و بیمار در خانه است. مثلا به فرزندتان نقش دکتر بدهید و خودتان نقش بیماری زارونزار را بازی کنید که درمانش فقط آمپول است. برای کاهش وابستگی کودک به مادر در بچه‌های کلاس اولی هم می‌توانید از مقاله با ترس و اضطراب جدایی کلاس اولی ها چه کنیم؟ استفاده کنید.
یک نکته انحرافی: برخی از کودکان پیش‌دبستانی از دکتربازی برای ارضای کنجکاوی‌های جنسی استفاده می‌کنند؛ مراقب این موضوع باشید تا سر از ناکجاآباد در نیاورد!
استفاده از بازی و سرگرمی برای پرت کردن حواس کودک
- لذت و درد هیچ‌وقت با یکدیگر آشتی نمی‌کنند و هرکدام از در بیاید، آن یکی از دورترین نقطه ممکن خارج می‌شود.
- بازی و سرگرمی محرک‌های اصلی احساس لذت و سرخوشی هستند و میزان دوپامین مغز را افزایش می‌دهند.
- وقتی در حال بازی هستیم یا هیچ دردی احساس نمی‌کنیم یا اینکه درد بسیار کمتری از حالت عادی احساس می‌کنیم.
- هرچه احساس سرخوشی در اوج باشد، شدت و عمق احساس درد کمتر خواهد بود.
بنابراین قبل از شروع فرآیند سوزنزدن و در حین آن از بازی‌ها و سرگرمی‌های مورد علاقه کودکان مانند تفنگ حباب‌ساز، برف شادی، ترانه‌خوانی و اسباب‌بازی آوازخوان استفاده کنید.
توضیح دلایل نیاز به آمپول زدن
در صورتی که دلایل خوبی برای صبر و شکیبایی وجود داشته باشد، ما آدم‌ها توانایی تحمل سخت‌ترین ناملایمات را نیز داریم. با استفاده از تجارب سرماخوردگی کودک یا دیگر موضوعات، چرایی تحمل درد آمپول را به‌صورت کاملا عینی و ملموس برایش توضیح دهید.
دادن حق انتخاب به کودک
به‌دلیل نیاز به خودمختاری و استقلال‌طلبی کودکان و نوجوانان، حق انتخاب برای آن‌ها اهمیت بسیار زیادی دارد. تزریق اکثر واکسن‌ها به قسمت‌های مختلف بدن امکان‌پذیر است، پس در این مورد از کودک نظرخواهی کنید. این روش خصوصا برای بچه‌هایی که از آمپولزدن به پشت می‌ترسند، موثر است و باعث کاهش لجبازی و افزایش مشارکت آن‌ها در فرآیند تزریقات می‌شود. انتخاب‌های بیشتری هم می‌توانید برایش فراهم کنید:
- از 1 تا 3 بشمارد و سپس فرآیند آمپولزدن آغاز شود.
- در مورد ماندن یا رفتن شما از اتاق تصمیم بگیرد.
- اطلاعات و سوالات خود را از شما یا دکتر بپرسد.
استفاده از تشویق و جایزه
اگر دلیل ترس به احساس تنبیه ناشی از درد مربوط است، پس جایزه و تشویق اثر تنبیهی سوزن را در ذهن کودک کمرنگ می‌کند. در حال حاضر برخی آزمایشگاه‌ها و مراکز تزریق دارو از این روش استفاده می‌کنند. آن‌ها با دادن هدیه به کودک بعد از انجام تزریق، تجربه‌ای شیرین برای او رقم می‌زنند. البته جایزه‌دادن به بچه‌ها اصولی دارد که می‌توانید آن‌ها را در مقاله روش صحیح جایزه دادن به کودکان مطالعه کنید.
ابراز همدلی به جای خندیدن، دست انداختن و سرزنش کردن
طبیعی است که فرزندتان از سوزن‌های نوک‌تیز و درد آن‌ها بترسد و وظیفه شماست که او را در همه‌حال حمایت کنید. حافظه کودکان، خصوصا حافظه تصویری آن‌ها، به‌شدت قوی است و همه چیز را ثبت‌وضبط می‌کند، پس هرگز دور ترس او محفل طنز و خنده برگزار نکنید! همچنین هرگز او را به‌خاطر ترسش سرزنش نکنید. به‌جای این کارها، تجربیات و ترس‌های کودکی خودتان از آمپولزدن را با او مرور کنید تا احساس همدلی و درک شما را دریافت کند. این روش باعث بالابردن شهامت و جرات بچه‌ها نیز می‌شود.
استفاده از کرم ها و اسپری های بی حسی موضعی
اگر هیچ‌کدام از روش‌های بالا دردی را دوا نکرد، همیشه گزینه‌ای به نام داروهای بیحسی در دسترس است. البته این داروها باعث تسکین کامل درد نمی‌شوند، اما شدت آن را تاحد زیادی کاهش می‌دهند. در مورد زمان و نحوه استفاده از این داروها حتما باید با پزشک کودک مشورت کنید، زیرا احتمال تداخل آن‌ها با اثرات آمپول مصرفی وجود دارد.
سخن پایانی
هرچند ترس کودکان از آمپول تاحدودی طبیعی است، اما گاهی شدت بسیار زیادی پیدا می‌کند و باعث اختلال در روند واکسن‌زدن و تزریقات می‌شود. بنابراین باید نشانههای فوبیای آمپول را در کودکان بشناسید و قبل از رسیدن این علائم به حالت بحرانی، راهی برای کاهش‌شان پیدا کنید. شرطی‌سازی، حساسیت افراطی به درد و ترس از عدم کنترل در بروز این مشکل نقش زیادی دارند. به‌همین‌دلیل ما در این مقاله روشهایی را به شما معرفی کردیم تا تأثیر این عوامل را به حداقل برسانید. مثلا با استفاده از تشویق و پاداش‌دادن، فرآیند شرطی‌سازی را معکوس می‌کنید؛ با استفاده از دادن حق انتخاب، ترس از عدم کنترل را کاهش می‌دهید؛ و با سرگرم‌کردن کودک در حین فرآیند سوزنزدن، حساسیت او را از بین می‌برید.
سوالات متداول
- با ترس کودکان از آمپول چگونه برخورد کنیم؟
از روشهایی مانند انجام بازیهای جسمانی و پرتحرک، حواسپرتی، توضیح دلایل سوزنزدن، دادن حق انتخاب، تشویق و جایزه، ابراز همدلی و نهایتا داروهای بیحسی استفاده کنید. - نشانههای ترس کودک از آمپولزدن چیست؟
تعریق، سرگیجه، افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون، حالت تهوع، بیخوابی و کابوسهای شبانه از مهمترین علائم ترس کودک از آمپولزدن است. - علت ترس کودک از آمپولزدن چیست؟
تجربیات و خاطرات دردناک قبلی در رابطه با سوزنزدن، حساسیت بیشازحد نسبت به درد و ترس از محدودشدن، مهمترین علل فوبیای سوزنزدن در کودکان هستند.
