به دلیل اهمیت نقش مادری، به طور سنتی سالیان سال است که مطالعه رفتار والدین بر رشد کودکان، بیشتر بر روی مادران متمرکز شده است. اما روانشناسان همواره به نقش انکارناپذیر پدران در تربیت فرزندان اشاره دارند. پدران با نگرش مثبت، حمایت فعال و ایجاد محیطی امن و محبت‌آمیز، به شکل‌گیری بزرگسالانی متعادل، با اعتماد به نفس و دارای روابط موفق کمک میکنند. اما دقیقا نقش پدر در تربیت کودک چیست؟ پدران چه اثراتی بر کودکان خود دارند؟ کودکان در چه مسائلی از پدر الگو می‌گیرند؟ با ما همراه باشید تا در این مقاله به طور مفصل به این سوالات و پاسخ آنها بپردازیم.
وظایف پدر در تربیت فرزندان
نحوه تعامل و حضور پدران در زندگی فرزندان، با مادر متفاوت است. به همین دلیل این رابطه، قابلیت‌ها و پتانسیل‌های متفاوتی در پرورش کودکان دارد. پدران با حضور فعال و مسئولیتپذیری خود، به شکل‌گیری شخصیت کودک کمک میکنند و تأثیرات مثبت زیادی بر روی ایجاد هویت آنها خواهند داشت. از مهمترین وظایف پدر در قبال فرزندان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پشتیبانی عاطفی از کودک (شامل ابراز محبت، تشویق، تحسین و ایجاد انگیزه)
- پشتیبانی مالی (تهیه محل زندگی ثابت و امن برای کودک)
- ایجاد امنیت روانی (ثبات رفتاری با فرزندان و همسر، عدم تهدید، تنبیه و سرزنش کودک)
- مراقبت از سلامت جسمانی کودک و توجه به مشکلات جسمی کودک
- حضور با کیفیت در کنار فرزند (بازی کردن و کتاب خواندن)
- ایجاد یک الگوی صحیح از رعایت ارزش‌های اخلاقی برای کودک
- اطلاع از مشکلات فرزندان در سنین مختلف
- پذیرا بودن نسبت به مشکلات و دغدغه‌های فرزندان در تمام سنین
- شناسایی استعدادها، علایق و اهداف متناسب با آنها برای کودک
- شناسایی مشکلات فرزندان و رفع و رسیدگی آنها
- ایجاد الگوی ارتباطی سالم با همسر
- عدم انتقال مشکلات و مسائل به فرزندان
اگر می‌خواهید بدانید چه نوع والدی هستید، مطلب سبک فرزند پروری را مطالعه کنید.
مهمترین اثرات عملکرد پدران در تربیت کودکان
رفتار پدر چگونه می‌تواند بر روی فرزندان اثر بگذارد؟ مهم است بدانیم حتی رفتارهای به ظاهر بی‌اهمیت ما به عنوان والدین، تضمین‌کننده ایجاد کدام ویژگی‌های منفی یا مثبت در آینده فرزندانمان است. پدر از نظر کودک مظهری از قانون، عدالت و انصاف است و در عین حال، پناهگاه خانواده محسوب می‌شود. بنابراین منش پدران، محبت، انصاف یا به عکس، ظلم، بی توجهی یا استبداد در روش رفتاری او، آثار قابل توجهی در شکل‌گیری شخصیت فرزندان دارد. در ادامه به اثرات رفتار پدران و اهمیت نقش پدر در تربیت فرزندان پرداخته‌ایم.
هویت یابی کودکان و نوجوانان
نوزاد در زمان تولد مانند لوح سفیدی است که رفتار، منش و جهان‌بینی والدین بر آن نقش می‌زند. کودک هیچ تصویری از خودش، دنیا و دیگران ندارد و این والدین هستند که باید چنین تصویری را ترسیم کنند. هویت‌یابی اولیه کودک با دریافت پیام از والدین صورت می‌گیرد. پاسخ به این سوالات که من چه کسی هستم؟ زیبایی چیست؟ آیا من زیبا هستم؟ آیا من دوست داشتنی هستم؟ من چه ویژگی های خوب و بدی دارم؟ من چه نیازهایی دارم؟ و بسیاری دیگر از سوالات مرتبط با هویت، از طریق نوع برخورد والدین، پاسخ داده شده و در ذهن کودک حل و فصل می‌شوند. استعدادیابی کودکان و نوجوانان نیز در ادامه همین مسیر اتفاق می‌افتد.
تقویت اعتماد به نفس و انگیزه
ارزیابی مثبت و تشویق پدران به کودکان، انگیزه‌بخشی و افزایش اعتماد به نفس کودک را به دنبال دارد. پدران با ابراز علاقه و عشق به کودکان خود، اعتماد کردن، سپردن مسئولیت، تشویق و تحسین، اعتماد به نفس آنها را تقویت میکنند. حمایت و پذیرفتن احساسات و افکار کودکان، به آنها احساس ارزشمندی می‌بخشد. از طرفی کودکان با پدر (همچنین با مادر)، همانندسازی میکنند. به این معنا که وقتی پدر خانواده دارای اعتماد به نفس مثبت و سازنده است، کودکان نیز ابتدا با همانندسازی، رفتار سرشار از اعتماد به نفس پدر را تقلید میکنند و در مراحل بعدی آن را درونی‌سازی و تکرار خواهند کرد.
ایجاد ارزش های اخلاقی و رفتاری
فرزندان آیینه رفتار والدین هستند و تمام جزئیات رفتار آنها را تکرار میکنند. رفتارها، ارزش‌ها و روابط پدران با اعضای خانواده و دیگر افراد، بر تشکیل شخصیت کودکان تأثیرگذار است. لازم نیست پدران همه ارزش‌های خود را به صورت کلامی منتقل کنند. احترام به نظر دیگران، ارزش‌گذاری بر نقش زنانی مانند همسر و مادر، ارائه نقش حمایتی از خانواده و حفظ ارزش‌های اخلاقی مانند صداقت و درستی در شغل و زندگی، از طریق مشاهده عملی در رفتار پدران به رفتار فرزندان و خصوصا پسران، شکل می‌دهد. نباید فراموش کرد که هرچه پدر محبوبیت بیشتری نزد فرزند داشته باشد، میزان همذات‌پنداری و همانندسازی فرزندان با او بیشتر خواهد بود.
برای تربیت کودکانی پایبند به ارزش‌ها، پیشنهاد می‌کنیم راهکارهای پرورش فرزندی قدرتمند را هم مطالعه کنید.
شکل گیری مهارت های مختلف
پدران با ارائه فرصت‌ها و انگیزه‌های لازم، مهارت‌های زندگی را در کودکان تقویت میکنند. این آموزش می‌تواند از طریق بازی، کتاب خواندن و سایر فعالیت‌های مشترک ایجاد شود. کودکان مهارت‌های اجتماعی، حل مسئله، نحوه رفع تعارض‌ها و تاب‌آوری را از پدران یاد می‌گیرند. علاوه بر این، پسران مهارت‌های فنی و فیزیکی را نیز در کنار پدران و با دیدن مهارت‌های آنها می‌آموزند. پیش از این در مقاله‌ای به ۱۳ مهارت توسعه فردی برای دانش آموزان پرداخته‌ایم که مطالعه آن خالی از لطف نیست.
مسئولیت پذیری و انضباط
پدران با اعمال مرزها و انضباط‌های مناسب، به کودکان آموزش می‌دهند که چگونه با مسئولیتپذیری و انضباط در زندگی موفقیت‌آمیز باشند. در روابط پدر و پسران نیز این موضوع اهمیت دو چندان دارد. پدران معمولا یکی از سنگرهای پیدا کردن راه حل مشکلات در خانواده و در خانواده‌های سنتی، مهمترین ستون حل مشکلات هستند. بنابراین رفتار پدران تا حد زیادی به فرزندان یاد می‌دهد که چگونه با مشکلات برخورد کرده و راه حل پیدا کنند. در مطلب مسئولیت پذیری در کودکان راجع به راه‌های بهبود این خصوصیت صحبت کرده‌ایم.
احساس امنیت
حمایت مالی از خانواده و روانی پایدار، از وظایف مهم پدران است. همچنین، ارائه حمایت معنوی و انگیزه‌بخش برای کودکان، به آنها انگیزه می‌دهد که در زندگی خود به موفقیت‌های بزرگ‌تر دست یابند. پدران با برطرف کردن مشکلات فرزندان، حمایت از آنها در زمان اشتباه و خطا، حضور کافی و با کیفیت در خانه و کنار خانواده، به کودک این پیام را منتقل میکنند که دنیا جای امنی است و انسان‌ها امن هستند. عکس این، مداخله افراطی پدر در همه تصمیمات فرزندان، نگرانی بیش از اندازه و مراقبت دائمی و بی‌رویه، این پیام را منتقل میکند که تو ناتوان از حل مسائل هستی و دنیا جای امنی برای تو نیست. این سبک رفتاری در والدین هلیکوپتری دیده می‌شود.
ایجاد دلبستگی ایمن
بر خلاف باور قدیمی و اشتباه گذشته، کودکان فقط به حضور مادر نیاز ندارند. حضور فیزیکی و عاطفی پدران در زندگی روزمره کودکان بسیار ارزشمند است. وقت گذراندن با کیفیت و انجام فعالیت‌های مشترک، ارتباط نزدیک و پایداری بین پدران و کودکان شکل می‌دهد. در نتیجه کودک احساس ثبات و امنیت روانی دارد و دلبستگی ایمن در او شکل می‌گیرد.
مطالعه بیشتر: کم کردن وابستگی کودک به مادر
در تصویر زیر اینفوگرافیک نقش پدر در تربیت فرزندان را مشاهده می‌کنید.
سخن پایانی
وقتی صحبت از رفتار والدین و تاثیر خانواده بر سلامت روان کودکان به میان می‌آید، در اغلب جوامع و بخصوص جوامع سنتی، ناخواداگاه به یاد عملکرد مادران می‌افتیم. اما اگرچه مادران حتی قبل از تولد با کودک ارتباط عمیقی دارند و پیوند مادر و فرزند نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری شخصیت فرزندان دارد. اما اهمیت نقش پدری در سرنوشت‌سازی برای فرزندان نیز قابل چشم‌پوشی نیست. بسیاری از کودکان از ارتباط پدر با مادر، نوع برخورد پدر با خودشان و دیگران الگو می‌گیرند. کودکان و خصوصا پسران در مسیر اجتماعی شدن به پدر نگاه میکنند. کودک تشخیص می‌دهد که پدر تا چه حد امن، مراقب و پذیرنده است. مورد محبت، تشویق یا سرزنش قرار گرفتن از سوی پدر، تاثیری مجزا بر همه ابعاد رشدی کودکان دارد. حتی اینکه پدر همه بار تربیتی را به دوش مادر بگذارد و نسبت به مسائل تربیتی فرزندان منفعل باشد، در نحوه تکامل شخصیت کودکان موثر است.
پدر خوب بودن، از مهمترین و سخت‌ترین وظایف مردان در قبال خانواده است.
سوالات متداول
- مهمترین نقش پدر در خانواده چیست؟
پدران با حمایت مالی و معنوی از فرزندان و مادر خانواده، پیام امنیت، مسئولیتپذیری، مدیریت و دوستداشتنی بودن را به فرزندان منتقل میکنند. - نقش پدر در تربیت دختر خانواده چیست؟
دختران خصوصا در سنین کودکی و نوجوانی، نیاز به یک پشتوانه محکم دارند که از تصمیمات، استقلال و اندیشههای آنها حمایت کند. دختران نیازمند پیوند عاطفی محکم با پدران هستند تا امنیت روانی لازم نسبت به جنس مرد، در ذهن آنها نقش ببندد. از طرفی پشتیبانی پدر از دختر، یک دایره اطمینان در زندگی دختران ایجاد میکند که بتواند در زمان تصمیمات، مشکلات و اشتباهات، به آن پناه ببرد. - نقش پدر در تربیت فرزند پسر چیست و چه تفاوتی با نقش او در تربیت دختران دارد؟
فرزندان عموما اولین الگوی رفتاری خود را از والد هم جنس دریافت میکنند. بنابراین رفتار پدر با زنان خانواده (در درجه اول مادر، فرزند دختر و بعد دیگر اعضای خانواده مثل مادر و خواهران)، رفتارهای اجتماعی پدر به عنوان یک مرد، میزان مسئولیتپذیری و حتی عادات رفتاری روزمره مثل لحن صحبت کردن و میزان تلاشگری، ستونهای رفتاری پسران را میسازد.
