اختلال نقص توجه و بیش فعالی یا ADHD بر اساس نوع آن با بیش فعالی در کودکان و علائمی مانند انرژی زیاد، کم‌خوابی و گاهی اختلال تمرکز همراه است. طبیعتا کودکی که همیشه مشغول جنب و جوش است، والدین و اطرافیان را کمی دچار چالش میکند. به همین دلیل گاهی نسخه غلط برای این کودکان می‌پیچند و با روش‌های مختلف می‌خواهند کودک بیش فعال را تشویق به آرام شدن و یک جا نشستن کنند. شاید از مزایای بیش فعالی خبر ندارند! اما آیا فعالیت و ورزش برای کودکان بیش فعال مضر است؟ کودکان مبتلا به بیش فعالی چه ورزشهایی را می‌توانند انجام دهند؟ برای بچه های بیش فعال چه ورزشی مناسب است؟ بچه های ADHD چه ورزشی را دوست دارند؟
در ادامه راجع به تاثیرات ورزش بر بیش فعالی در کودکان و ورزش های مناسب برای کودکان بیش فعال گفته‌ایم.
اثرگذاری ورزش مناسب کودکان بیش فعال
مطالعات متعدد نشان داده‌اند که پسران مبتلا به ADHD که دو بار در هفته در فعالیت‌های ورزشی پیچیده شرکت دارند، نسبت به آن‌هایی که در یک تمرین هوازی معمولی شرکت می‌کنند، بهبود بیشتری در رفتار و عملکرد داشتند.
- کودکان بیش فعالی که فعالیت ورزشی دارند:
- بهتر تکالیف خود را به پایان می‌رسانند
- برای کلاس‌ها آمادگی بالاتری دارند
- در نمرات خود پیشرفت بیشتری نشان می‌دهند
- قوانین کمتری را زیر پا می‌گذارند.
- کمتر از صندلی‌های خود بیرون می‌پرند.
هرچند علت دقیق این اثرگذاری مشخص نیست، اما هر فعالیت فیزیکی، طیف وسیعی از نواحی مغز را فعال میکند که تعادل، زمان‌بندی، نظم، ارزیابی، تصحیح خطا، تنظیم حرکات ظریف، توانایی مهار هیجان و تمرکز را تحت کنترل دارد. این تغییرات معمولاً در ورزشهای هوازی نیز ایجاد میشوند و توانایی‌های شناختی، تمرکز و توجه را به شیوه‌ای مشابه افزایش می‌دهند. در مطلب دیگری تحت عنوان فعالیت بدنی مناسب برای کودکان، راجع به تحرک بچههای بیش فعال به جز ورزش صحبت کرده‌ایم.
- آیا مطمئن هستید فرزندتان بیش فعال است؟ از تفاوت شیطنت و بیش فعالی چه می‌دانید؟
فواید ورزش برای کودکان بیش فعال
چیزی که در تجربه زندگی با اغلب کودکان بیش فعال چالش ایجاد میکند، بیقراری و ناآرامی است. کودکان بیش فعال حتی با مدت کوتاهی بی‌تحرکی یا سکوت، کلافه میشوند. گاهی شاهد خشونت، خشم و هیجانات شدید در این کودکان هستیم. اما ورزش و فعالیت فیزیکی کمک میکند بتوان از این انرژی در راستای سلامت جسم و به دست آوردن مهارت ورزشی بهره برد. باید توجه داشته باشید که معمولا ورزش روی مشخصه‌های اصلی بیش فعالی اثری ندارد، اما از طریق رسیدن به مزایای ورزش برای کودکان بیش فعال می‌توان به نتایج مثبت زیر رسید:
- افزایش اثربخشی داروهای بیش فعالی
- افزایش روحیه مثبت
- تقویت اعتماد به نفس و خودانگاره مثبت (تاثیر ورزش بر اعتماد به نفس کودکان)
- بهبود کنترل هیجانات و تکانش گری کودکان
- کاهش خشم، رفتارهای تهاجمی و خشونتآمیز
- کاهش اضطراب و استرس
- کانالیزه شدن انرژی در ورزش و مهارت‌آموزی
- تقویت تعامل کودک با دیگران حین فعالیت ورزشی
- افزایش و بهبود تمرکز و توجه
- بهبود حافظه و کنترل اختلالات یادگیری
- افزایش نشاط و بالا بردن روحیه
- تنظیم خلق و خوی کودک
- متعادل کردن انتقال‌دهنده‌های عصبی و هورمون‌هایی مثل دوپامین، آندروفین و سروتونین
- ارتباط بیشتر با طبیعت
- بهبود مسئولیت‌پذیری، نظم و برنامه‌ریزی کودکان
- تقویت مهارت‌های ظریف حرکتی
- تقویت ارتباط بین عصب و عضله
- بهبود مهارت همکاری و کار تیمی
- دریافت پاداش از گروه‌های اجتماعی در ورزشهای گروهی
- بهبود خواب کودکان بیش فعال و رفع اختلالات خوابیدن
یکی از مشکلات بیش فعالی، افت تحصیلی دانش آموزان است که می‌توان از اثرات مثبت ورزش مداوم برای مقابله با آن استفاده کرد.
انتخاب ورزش برای کودکان بیش فعال
هرچند ورزش فواید زیادی برای کودکان بیش فعال دارد، اما با توجه به مشکلات این کودکان مانند ناتوانی در تمرکز، باید در انتخاب ورزش و فعالیت برای این کودکان دقت بیشتری به خرج دهید. کودکان بیش فعال به سرعت علاقه خود را از ادامه دادن یک فرایند تکراری از دست می‌دهند. در همکاری با دیگران و صبوری کردن دچار مشکل هستند. همچنین معمولا در ایجاد ارتباط موثر با دیگران موفق عمل نمی‌کنند. در ادامه راجع به ویژگی‌های ورزشهای مطلوب و نامطلوب برای کودکان مبتلا به بیش فعالی صحبت کرده‌ایم.
فراموش نکنید که ورزش جایگزین درمان‌های دارویی و سایر راهکارهای درمان بیش فعالی محسوب نمی‌شود. بلکه باید به عنوان یک درمان مکمل در کنار رفتاردرمانی، دارودرمانی یا رواندرمانی از ورزش بهره برد.
پیشنهاد مطالعه: عواقب درمان نکردن کودک بیش فعال
معرفی بهترین ورزش های مناسب کودکان بیش فعال
به چالش کشیدن بدن و همچنین مغز با فعالیت‌های پیچیده مانند اسکیت روی یخ، ژیمناستیک، صخره‌نوردی و دوچرخه سواری نسبت به ورزش هوازی به تنهایی، تأثیر مثبت بیشتری بر کودکان مبتلا به ADHD دارند. نکته مهمی که در انتخاب ورزش برای کودکان بیش فعال اهمیت دارد، توجه به عناصر زیر است:
- تحرک بالا (هوازی بودن)
- عدم نیاز به تمرکز بالا
- کم‌خطر بودن
- احتمال موفقیت
- پاداش روانی و مادی
- هیجان پایین
بازی‌هایی با دو عنصر هیجان کم و عدم نیاز به تمرکز (مانند منچ و مارپله) نیز گزینه خوبی برای سرگرم کردن کودکان بیش فعال در خانه و بهبود سلامت روان کودک هستند.
ژیمیناستیک
کلاس ژیمناستیک می تواند به کودکان مبتلا به ADHD کمک کند تا توانایی های فیزیکی خود را بهبود بخشند، خود انضباطی را توسعه دهند و مهارت های اجتماعی خود را بهبود بخشند. با شرکت در کلاس های ژیمناستیک، کودکان مبتلا به ADHD می توانند بهزیستی کلی خود را بهبود بخشند و احساس موفقیت و عزت نفس را تجربه کنند. از طرفی ژیمیناستیک برای کودکان بیش فعال مانند کاردرمانی عمل کرده و مهارت‌های حسی آن‌ها را تقویت میکند.
پیادهروی و دو
دو در زمان کوتاه ۳۰ دقیقه‌ای یا به عنوان یک ورزش طولانی مدت مداوم، عملکردهای شناختی را که معمولاً در ADHD مختل میشوند، بهبود می‌بخشد. بهبود در سرعت پردازش، دامنه توجه، تنظیم خلق و بهبود حافظه دو را به یکی از بهترین ورزش ها برای کودکان بیش فعال تبدیل کرده است.
ورزشهای با توپ
مانند بسکتبال، والیبال و فوتبال نیازمند هماهنگی چشم و دست، فعالیت بدنی بالا، صرف انرژی و سرعت در انجام واکنش هستند. بنابراین به مرور با انجام این ورزش‌ها کودک تقویت میشود. از طرفی به دلیل گروهی بودن و ایجاد همکاری، موفقیت یا شکست فردی در این ورزش‌ها باعث ایجاد فشار مضاعف بر کودک نمی‌شود.
شنا
شنا یک ورزش عالی برای کودکان مبتلا به ADHD است. برخی از کودکان مبتلا به ADHD در مهارت های حرکتی غیرظریف مشکل دارند و شنا می‌تواند در ایجاد هماهنگی برای انجام چنین حرکاتی مفید باشد. در حین شنا، عضلات میانی بدن کودک تقویت شده و هماهنگی بین حرکات پا و دست افزایش پیدا میکند. از طرفی همیشه بازی و فعالیت در آب برای کودکان بسیار مفرح و لذت‌بخش است.
کوهنوردی
قرار گرفتن در طبیعت می‌تواند توجه را بهبود بخشد، تکانشگری را کاهش دهد و حس کلی آرامش را به ارمغان بیاورد. با درگیر شدن در فعالیت‌هایی مانند کوهنوردی کودکان ADHD، استقامت عضلانی، توجه و تنظیم انرژی آن‌ها به چالش کشیده میشود.
پیشنهاد مطالعه: علل و علائم بیش فعالی در نوجوانان و تدوین برنامه‌ی حمایتی
ورزش های نامناسب برای کودکان بیش فعال
اختلال نقص توجه و بیش فعالی به فرم‌های مختلفی بروز پیدا میکند و بنابر نوع نشانه‌ها، مشکلات و اختلالاتی که کودک با آن‌ها روبرو است، ممکن است برخی ورزش‌ها مطلوب نباشند یا در دراز مدت ایجاد مشکل کنند که در ادامه اشاره کرده‌ایم. اما چون این موارد قطعی و همگانی نیستند و فرد به فرد تفاوت دارد، به طور کلی بهتر است در این موارد بر اساس شخصیت و مشکلات فرزندتان و نظر پزشک عمل کنید.
ورزشهای نیازمند توقف
برخی از این کودکان علاوه بر بیش فعالی دچار نقص در توجه و تمرکز نیز هستند. به همین دلیل انجام یک فعالیت یا ورزش با وقفههای زیاد مانند بیس‌بال، وزنه‌برداری و بدنسازی که نیاز به دقت بالا دارد، برای کودکان بیش فعال مطلوب نیست.
ورزش های تمرکزی
اغلب کودکان بیش فعال به دلیل انرژی بالا و تمرکز پایین، کارها را به اتمام نمی‌رسانند، بنابراین شاید در انجام ورزشهای تمرکزی سرخورده شوند. از طرفی شکست در انجام این ورزش‌ها ممکن است انگیزه کودکان مبتلا به بیش فعالی را کمتر کند.
ورزش های هیجانی
برخی از ورزش‌ها مانند ورزشهای رزمی به دلیل ماهیت خود، ممکن است رفتارهای خشونتآمیز را در کودکان تقویت کنند یا به دلیل مشکل در کنترل هیجان، منجر به آسیب به خود یا دیگران شوند. البته در این مورد اتفاق نظری بین متخصصان وجود ندارد.
ورزش های تیمی یا فردی برای کودکان بیش فعال بهتر است؟
برخی از کودکان مبتلا به بیش‌فعالی با ورزشهایی که نیاز به تمرکز فردی دارند، پیشرفت بیشتری پیدا می‌کنند. مانند ورزشهای انفرادی که در آن مربی می تواند زمان بیشتری به هر کودک اختصاص دهد و به آن‌ها کمک کند روی یک کار تمرکز کنند. در مقابل با انجام ورزشهای گروهی نیز می‌توان مهارت‌هایی مانند اجتماعی شدن، کارگروهی و دوست‌یابی را تقویت کرد. ورزشهای گروهی و کلاس‌های ورزشی تیمی به حفظ تداوم و انگیزه ورزش کودک کمک می‌کنند. با این حال، در صورت حواس‌پرتی در میان جمع یا افزایش تحریک‌پذیری، ایده‌آل‌ترین و بهترین ورزش برای کودکان بیش فعال، فعالیت‌های انفرادی هستند که می‌توان به مرور آن را به ورزشهای گروهی گسترش داد.
پیشنهاد مطالعه: اعتیاد به مصرف ریتالین برای درس خواندن یکی از معضلات رایج بین دانش‌آموزان است که توصیه می‌کنیم درباره علل و راه‌های پیشگیری از آن مطالعه کنید.
نکات مهم ورزش مناسب برای بیش فعالی کودکان
- قبل از انتخاب ورزش، به سطح توانایی فیزیکی، میزان آمادگی ذهنی و مسائلی که محرک کودک هستند، توجه کنید.
- اگر کودک مشکلاتی مانند خشونت یا عدم کنترل هیجان دارد، ابتدا با او ورزشهای انفرادی را انجام دهید.
- برای تشویق کودکان به فعالیت، از آهنگ‌های مورد علاقه‌شان استفاده کنید.
- مهمترین عامل تاثیر ورزش بر بیش فعالی کودکان، تداوم و تکرار آن است.
- حضور و ورزش در محیط طبیعی برای کودکان بیش فعال بسیار مفیدتر از ورزش در خانه است.
- مدت زمان مناسب ورزش برای کودکان بیش فعال ۳۰ تا ۴۰ دقیقه ورزش ۴ تا ۵ بار در هفته است.
- شدت ورزش مناسب برای بیش فعالی باید در حد متوسط تنظیم شود.
- برای حفظ انگیزه و علاقه کودک، هرچند وقت یکبار نوع ورزش را تغییر دهید یا در اجرای آن مانند محل ورزش یا جزییات، تنوع ایجاد کنید.
- به هیچ عنوان بدون نظر پزشک، ورزش را جایگزین درمان دارویی یا سایر مداخلات تخصصی نکنید.
سخن پایانی
ورزش برای ما خوب است و کمک می کند سالم بمانیم، احساس بهتری داشته باشیم و لذت ببریم. اما برای کودکان مبتلا به ADHD، ورزش می‌تواند کمک بزرگی در مدیریت علائم آن‌ها باشد. مطالعات نشان می‌دهند که کمتر از نیم ساعت ورزش در روز می‌تواند به بهبود در تمرکز و کاهش فراموشکاری در کودکان بیش فعال کمک کند. ورزش می‌تواند هر فعالیت فیزیکی باشد که بچه‌ها از آن لذت می‌برند. تا زمانی که یک ورزش باعث شود ضربان قلب کودکان برود، مفید است. هدف این است که به آن‌ها کمک کنیم فعالیتی را پیدا کنند که هر روز از انجام آن خوشحال هستند.
هرچه کودک کنترل بیشتری بر فعالیت ورزشی خود داشته باشد، احتمال ادامه انجام آن بیشتر است. ورزش برای کودکان بیش فعال مفید است و به مدیریت علائم آن‌ها کمک میکند. اما جایگزین دارودرمانی یا سایر مداخلات تخصصی نیست. هرچند ورزش درمانی معجزه‌آسا محسوب نمی‌شود، به کودکان کمک میکند احساس شادی و سلامت بیشتری داشته باشند و مدیریت ADHD را آسان‌تر میکند.
سوالات متداول
- درمان بیش فعالی با ورزش ممکن است؟
بیش فعالی درمان خاصی ندارد و از طرفی با ورزش امکان درمان آن وجود ندارد. اما ورزش در کنار سایر روشها مانند درمان شناختی رفتاری، کاردرمانی، گفتاردرمانی و دارودرمانی، برای کنترل نشانههای بیش فعالی در کودک بسیار مفید است. - تاثیر ورزش بر بیش فعالی چیست؟
ورزش و فعالیت فیزیکی با تنظیم هورمونها و سوخت و ساز بدن، به بهبود عملکرد ذهنی کودک کمک میکند. از طرفی منجر به کاهش استرس، تخلیه انرژی و کاهش رفتارهای خشونتآمیز، تنظیم خلق و خو، تقویت ارتباط اجتماعی و افزایش اعتماد به نفس میشود. - بهترین ورزش برای بیش فعالی چیست؟
پیادهروی، دویدن، شنا، بسکتبال، والیبال و کوهنوردی که جنب و جوش بیشتری دارند و منجر به تحرک مدام میشوند، بهترین ورزش برای کودکان بیش فعال هستند. بازیهای فعالانه که حرکات جنبشی زیادی داشته باشند نیز جایگزین خوبی برای تحرک جسمی کودکان بیش فعال در منزل محسوب میشوند. - چه ورزشهایی برای کودکان بیش فعال فایده کمتری دارند؟
ورزشهایی که به تمرکز، توجه، سکوت و وقفههای زیاد نیازمند باشند یا هیجان و خشم کودک را تقویت کنند مانند بدنسازی، ورزشهای رزمی و وزنهبردای، عموما باعث احساس خستگی و آشفتگی بچههای بیش فعال شوند.
