همه ما انسانیم و گاهی اوقات عصبانی می‌شویم. زندگی‌های پراسترس، فشار کاری، مشکلات خانوادگی و مسائل مالی، گاهی اوقات چنان ذهن ما را به خود مشغول می‌کنند که کنترل اعصابمان را از دست می‌دهیم. این موضوع کاملا طبیعی است، اما تا زمانی که مزاحم کودکان از همه جا بی‌خبر نشود! آنها در دنیای کودکی خودشان در حال فعالیت، بازی و لذت بردن از زندگی هستند که یکدفعه صدایی بلند غافلگیرشان میکند. داد زدن سر کودک باعث آسیب‌های جبران ناپذیری به آنها می‌شود و مانند تنبیه کودک هیچ تأثیری در اصلاح و بهبود رفتارشان ندارد. در این مقاله، تاثیر منفی دادن زدن والدین بر سر کودکان و از آن مهم‌تر، راهکارهای پیشگیری از این مشکل را با هم بررسی می‌کنیم.
انواع فریاد زدن سر کودک
قصد و نحوه فریاد زدن سر کودک به 3 نوع تقسیم می‌شود. والدین معمولا به یکی از روش‌های زیر این کار را انجام می‌دهند:
- داد زدنی که حالت سرزنش‌آمیز دارد و اگر ضرر نداشته باشد، سودی هم نخواهد داشت. این نوع دادن زدن، شبیه یک سوت ممتد است که خیلی زود برای کودک عادی می‌شود. «علی گفتم بشین» یا «علی بسه دیگه، الان بلند میشما!»، از مثال‌های ملموس این نوع داد زدن است.
- داد زدنی که حالت انفجاری و تکانشی دارد و به‌شدت کودک را می‌ترساند. به‌عنوان مثال، «مگه نگفتم فلان کار رو انجام نده؛ بیا! حتما باید کتک بخوری تا آروم بشینی!» یا «علی، دیوونه‌م کردی دیگه تو بچه.» این دسته از فریادها عواقب جبران ناپذیری بر سلامت فیزیکی و روانی فرزندان دارند.
- فریادی که نشانه خیرخواهی و مراقبت از فرزند است و در مواقع اورژانسی استفاده می‌شود. مانند وقتی که می‌گوییم: «علی مراقب باش، ماشین داره میاد» یا «علی الان دستت میسوزه، برگرد عقب.» در این مواقع دادن لازم است و کودک حرف شما را جدی خواهد گرفت.
5 تاثیر منفی و غیرقابل جبران داد زدن سر بچه
روش‌های فرزندپروری مستبدانه، مانند فریاد زدن، باعث اثرات بلندمدت و جبران ناپذیری از جمله حواس‌پرتی و فراموشکاری کودکان می‌شود. این موضوع پیامدهای زیادی دارد که مهمترین آنها را در ادامه بیان می‌کنیم.
افزایش رفتارهای مشکلساز
برخی والدین، برای جلوگیری از رفتارهای اشتباه کودکان در حال و آینده بر سرشان فریاد می‌کشند. اما بچه‌ها لجباز و استقلال‌طلب هستند و رفتارهای مستبدانه، احتمال بروز رفتارهای دردسرساز و مشکلاتی مانند اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان را افزایش می‌دهد. بر اساس یک نتایج یک زمینه‌یابی از کودکان 13 ساله، داد زدن بیشتر والدین، افزایش رفتارهای مشکلساز در یک سال بعد را پیش‌بینی می‌کرد. شما داد می‌زنید، کودک بدتر میکند؛ و این چرخه باطل، دوباره با شدت بیشتری تکرار می‌شود.
فریاد زدن، مدارهای مغزی و افزایش افکار منفی
مانند چیزهای دیگر، ما افکار منفی و استرس را هم یاد می‌گیریم. متأسفانه، مغز ما اطلاعات و اتفاقات منفی را سریع‌تر از رویدادهای مثبت پردازش میکند. وقتی فرزندتان مدام با استرس و داد و فریاد دست به گریبان باشد، مدارهای مغزی به سمت سوگیری‌های منفی سوق پیدا میکند. بر اساس یافته‌های متعدد روانشناسی، سوء استفاده کلامی والدین تغییرات قابل توجهی در مناطق مغزی مخصوص پردازش زبان و اصوات ایجاد میکند.
افزایش احتمال افسردگی
فریاد زدن سر کودک، مساوی است با این جمله که «تو هیچ حقی نداری و تصمیم گیرنده نهایی من هستم». این سبک از فرزندپروری، شکل گیری اعتماد به نفس در کودکان را با مشکل مواجه میکند. آنها با احساس گناه، استرس و ناراحتی بزرگ می‌شوند و پتانسیل بیشتری برای ابتلا به مشکلات روانی مختلف، از جمله افسردگی کودک دارند. این علائم، علاوه بر افزایش رفتارهای مشکل ساز، احتمال وقوع اختلالات رفتاری تخریبی و رفتارهای خود ویرانگر، مانند مصرف مواد و ارتکاب جرم را افزایش می‌دهد.
پیشنهاد مطالعه: دلبستگی ناایمن کودک
فریاد زدن و افزایش مشکلات جسمانی
امنیت روانی، برای رشد بهنجار مغز و دیگر اندام‌های بدن، ارزشی هم‌پایه با تغذیه مناسب و امنیت فیزیکی دارد. استرس‌های ناشی از فریاد زدن سر فرزندان، احتمال ابتلا به مشکلات جسمانی را در بزرگسالی افزایش می‌دهد.
فریاد زدن و افزایش دردهای مزمن
دردهای مزمن ترکیبی از مشکلات روانی و جسمانی پیچیده هستند که شناخت کمی از آنها داریم و درمان قطعی و موثری در حال حاضر برایشان وجود ندارد. بر اساس مطالعات، کودکانی که تجربیات منفی بیشتری در زمینه سوء استفاده کلامی یا دیگر انواع کودک آزاری داشته‌اند، به احتمال بیشتری در بزرگسالی به دردهای مزمن دچار می‌شوند. مشکلاتی مانند درد مفاصل (آرتروز)، سردردهای شدید، گردن درد و کمر درد از شایع‌ترین دردهای مزمن هستند.
پیشنهاد مطالعه: سندروم خستگی مزمن در کودکان و نوجوانان
راهکارهای پیشگیری از دادن زدن سر کودک
تا اینجا متوجه شدیم که داد زدن سر کودکان هیچ فایده‌ای ندارد، اما برای تغییر در سبک فرزندپروری هیچ وقت دیر نیست. اگر به نظرتان زیاد سر فرزندتان داد می‌زنید، از روش‌های زیر برای پیشگیری از این رفتار استفاده کنید.
عوامل زمینه ساز را شناسایی کنید
فریاد زدن در خلأ اتفاق نمیافتد، بلکه واکنشی به رویدادهای بیرونی است. شناسایی عوامل بیرونی فریاد زدن، در خودداری از انجام آن به شما کمک میکند. هر موضوعی توان تبدیل شدن به عامل زمینه سازِ فریاد زدن را دارد، مانند: خستگی، فشار کاری، درگیری با یک دوست و یا حتی حوصله نداشتن برای آشپزی. خودآگاهی و شناخت عوامل زمینه ساز، باعث گسترش دامنه انتخاب‌های شما می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر بدانید که حوصله آشپزی ندارید، خوردن یک ساندویچ ساده را ترجیح می‌دهید یا فرزندتان را در حین آشپزی با برنامه کودک سرگرم میکنید.
هشدار دادن به کودک
اگر رفتار کودک در حال کلافه کردن شماست، به‌جای دادزدن یا قهر تربیتی، به او هشدار بدهید. مثلا بگویید: «علی داری هُلم میدی، الان دیگه اعصابم خورد میشه.» اغلب اوقات، همین کار ساده باعث آرام شدن فرزندتان می‌شود. علاوه بر این، هشدار باعث آماده سازی کودک برای پذیرش خواسته‌های شما می‌شود. به این مثال دقت کنید: «الان زمان خوابیدن است. آیا 5 دقیقه زمان کافیه؟ باشه پس من این چند دقیقه رو صبر می‌کنم ولی بعدش باید بخوابیم»؛ آماده سازی کودک باعث افزایش قدرت پیش‌بینی او می‌شود و تأثیری بسیار نیروند بر اصلاح رفتار دارد.
فراهم کردن شرایط تخلیه هیجانی
اگر واقعا خیلی عصبی هستید و به تخلیه آن نیاز دارید، شرایطش را برای خودتان مهیا کنید. به‌عنوان مثال، به حمام بروید و با فشار آب فریادهایتان را بشویید. اگرچه فراهم کردن شرایط تخلیه هیجانی به‌صرف زمان نیاز دارد، ولی حتما باید برای آن وقت بگذارید و خودتان را جمع و جور کنید. بر اساس نظر روانشناسان، برنامه منظم و آگاهانه برای تغییر رفتار باعث افزایش خودکنترلی و حذف رفتارهای نامطلوب می‌شود.
تهیه لیستی از رفتارهای جایگزین
یک لیست از رفتارهای جایگزین عصبانیت طراحی کنید و در مکانی قابل مشاهده، مانند در یخچال بچسبانید. رفتارهای زیر در پیشگیری از داد زدن سر کودک موثر هستند:
- از تکنیک‌های ریلکسیشن مانند تنفس عمیق استفاده کنید.
- به خیابان بروید و کمی پیاده روی کنید.
- دوش بگیرید تا حالتان کمی جا بیاید.
- به ورزش بروید، زیرا انقباض عضلانی در کاهش بارِ هیجانی مطالب بسیار موثر است.
- کمی استراحت کنید تا ذهنتان آرام شود.
به تاخیر انداختن انتقادها و توصیه ها
فریاد زدن یا صحبت‌های دستوری، باعث کاهش اقتدار و بی‌توجهی فرزندتان به حرف‌های شما می‌شود. انتقادهای تند و بی‌پروا باعث افزایش لجبازی و حاضرجوابی کودک می‌شود و معمولا نتیجه عکس می‌دهد. همیشه برای بازخورد دادن به رفتار کودک زمان هست و خوشبختانه آنها جزئیات مربوط به رویدادها را به‌خوبی در حافظه‌شان ذخیره می‌کنند. پس ابتدا آرامش خودتان را حفظ کنید و بعد از آرام شدن اوضاع با کودک صحبت کنید. به‌عنوان مثال، اگر فرزندتان خرابکاری کرد، ابتدا به کمک یکدیگر تمیزش کنید و سپس در مورد آن صحبت کنید.
رفتارهای متناسب با سن کودک را بشناسید
دانستن اینکه چه رفتارهایی در سنین خاصی از کودکی شایع هستند به کنترل عصبانیت‌تان کمک میکند. به‌عنوان مثال، در حدود 3 سالگی، کودکان علاقه زیادی به «نه گفتن» دارند و تا حدودی لجبازی می‌کنند. یا در نوجوانی رفتارهای استقلال‌طلبانه افزایش پیدا میکند و برخورد درست والدین با فرزندان در سن بلوغ اهمیت زیادی دارد.
انتظاراتتان را اصلاح کنید
تعیین انتظارات واقع‌بینانه، در نحوه ارتباط شما با کودک نقشی تعیین کننده دارد. ناامیدی ما از مطابقت نداشتن تصورات‌مان با واقعیت، یکی از دلایل فریاد زدن سر کودک است. شاید گاهی اوقات لازم باشد از خواسته‌هایتان عقب نشینی کنید یا به‌صورت کامل آنها را نادیده بگیرید. به‌عنوان مثال، رفتن کودک روی میز غذاخوری یا به هم ریختن ظرف‌ها، از شیطنت‌های موردعلاقه کودکان است و ایرادی هم ندارد که اجازه این کار را برایشان صادر کنید.
از کودک معذرت خواهی کنید
بالاخره و با همه این تدابیر، باز هم گاهی اوقات پیش می‌آید که عصبانی شوید و با کودک بدرفتاری کلامی یا فیزیکی داشته باشید. در این مواقع، به‌سرعت از کودک معذرت‌خواهی و امنیت روانی او را تضمین کنید. انجام معذرت‌خواهی، ارتباط بین عصبانیت و رفتار را به کودک نشان می‌دهد و در اصلاح رفتار او موثر است. به اعتقاد روانشناسان، در این مواقع باید یک رویکرد تیمی داشته باشید: «کودک رفتار نادرستی بروز می‌دهد و شما را عصبانی میکند. پس در مورد آن با فرزندتان صحبت کنید و با یکدیگر راه‌حلی برای این مشکل پیدا کنید».
پیشنهاد مطالعه: راهنمای جامع غلبه بر احساس گناه در والدین
سخن پایانی
داد زدن بر سر کودکان هیچ تأثیری در اصلاح و بهبود رفتارهای مشکل‌سازشان ندارد. این فریادها، اثرات بلندمدت منفی و جبران ناپذیر زیادی بر سلامت روانی و فیزیکی کودک برجای می‌گذارد. افزایش رفتارهای مشکلساز، افکار منفی، افسردگی، مشکلات جسمانی و دردهای مزمن از مهمترین عوارض داد زدن سر کودک است. البته همیشه برای جبران و اصلاح این بدرفتاری زمان هست. از راهکارهایی مانند شناسایی عوامل زمینه ساز، فراهم کردن شرایط تخلیه هیجانی، اصلاح انتظارات، هشدار دادن و معذرت خواهی از کودک، برای پیشگیری از این مشکل استفاده کنید.
سوالات متداول
- اثرات دادن زدن والدین بر سر کودکان چیست؟
افزایش رفتارهای مشکلساز، افکار منفی، افسردگی، مشکلات جسمانی و دردهای مزمن از مهمترین عوارض دادن زدن سر کودک است. - چه راهکارهایی برای پیشگیری از داد زدن سر کودکان وجود دارد؟
اصلاح انتظارات، هشدار دادن، شناسایی عوامل زمینه ساز، فراهم کردن شرایط تخلیه هیجانی، معذرت خواهی، آشنایی با رفتارهای متناسب با سن، تهیه لیستی از رفتارهای جایگزین و به تاخیر انداختن انتقاد از رفتارهای کودک، در پیشگیری از فریاد زدن موثر هستند. - چرا داد زدن سر کودکان هیچ فایده ای ندارد؟
زیرا با فریاد زدن سر کودک، هیچگونه یادگیری جدیدی در او شکل نمیگیرد. شما فقط با توسل به زور او را کنترل میکنید، اما تغییری که با زور و اجبار ایجاد شود، کاملا موقتی است.
