علاوه بر تفاوت‌های مغزی، شناختی، رفتاری و هیجانی، یکی دیگر از تفاوت‌های بسیار مهم ما با کودکان در میزان دانسته‌های‌مان است. ما برخی از این دانستنی‌ها را تجربه کرده‌ایم و به چشمان خود دیده‌ایم و برخی دیگر را از دیگری شنیده‌ایم. البته باوجود تمام ارزشمندی تجربیات، آنها در مقایسه با آثار باقیمانده از گذشتگان و داستان‌های واقعی یا خیالی، بخش کمی از دانش ما را تشکیل می‌دهند. به‌هرحال و متاسفانه، کودکان از هر دوی آنها بی‌بهره‌اند! آنها نه چیزی دیده‌اند و نه چیزی شنیده‌اند! بنابراین، شما باید در کنار فراهم‌کردن فرصت تجربه برای فرزندتان، نقش داستان در آموزش کودکان را نیز جدی بگیرید. ما نیز در این مقاله، هر آنچه درباره تعریف، انواع و تاثیر داستان در یادگیری به کارتان می‌آید را برای‌تان آورده‌ایم.
منظور از قصه و داستان گویی چیست؟
منظور از داستان‌گویی همان تعریف‌کردن یک داستان، با هدف ایجاد سرگرمی یا آموزش‌دادن است. داستان‌ها به‌صورت کلی به 2 دسته واقعی در برابر خیالی و تاریخی در برابر معاصر تقسیم می‌شوند و همه آنها گزینه‌های مناسبی برای آموزش هستند. قصهگویی، یکی از قدیمی‌ترین و ناب‌ترین شیوه‌های آموزشی است و برای شما به‌عنوان والدین، فرصت بی‌نظیری فراهم میکند تا در حین وقت‌گذرانی با فرزند، به آموزش مهارت های زندگی به کودکان بپردازید.
دقت داشته باشید که خواندن کتاب‌داستان تنها یکی از روش‌های قصهگویی است و راهکارهای دیگری نیز وجود دارد:
- ترانه‌های کودکانه برای موضوعات مختلف مانند آموزش مفهوم زمان به کودکان
- کتاب‌های تصویری
- داستان‌های فرهنگی و قصه‌های پدر و مادربزرگ‌ها از قدیم‌ترها؛ در این زمینه نگاهی هم به مقاله اهمیت نقش پدر بزرگ و مادر بزرگ در تربیت صحیح کودکان بیندازید.
- افسانه‌ها و داستان‌های خیالی
- قصهگویی با عروسک‌ها و از طریق خیمه‌شب‌بازی
- تجربیات شخصی
اهمیت داستان گویی در افزایش یادگیری کودکان
کودکان هنگام بازی و فعالیت به‌حدی سرحال و قبراق هستند که انگار اصلا خستگی برای‌شان تعریف نشده است. دلیل این موضوع به علاقه فوق‌العاده زیاد آنها به تجربه‌کردن برمی‌گردد؛ آنها عاشق کشف دنیا و مافیها هستند. به‌نظرتان غیر از بازی و سرگرمی و فعالیت، چه چیزی بیشترین شباهت را به تجربه‌کردن دارد؟
برخی قصه‌ها با فعال‌سازی قوه تخیل کودک و همذات‌پنداری او با قهرمان داستان، دقیقا کاری مشابه تجربه واقعی برای فرزندتان می‌کنند؛ یعنی یک داستان جذاب، شاید حتی بیشتر از انجام بازی‌ها و سرگرمی‌های عملی برای فرزندتان جذابیت داشته باشد. به‌همین‌دلیل، قصهگویی یکی از موثرترین و کارآمدترین روش‌ها برای آموزش‌وپرورش کودکان است.
تاثیر داستان بر یادگیری کودکان
همه بچه‌ها عاشق داستان هستند و تصاویر، ایده‌ها، مکانها و موجودات خیالی و واقعی موجود در قصه‌ها، آنها را به‌شدت درگیر خود می‌کنند. این هنر علاوه بر ایجاد سرگرمی، فواید زیادی برای رشد شناختی، هیجانی و رفتاری بچه‌ها دارد:
بهبود رابطه والدین با فرزندان
شما احساسات شخصیتها را به تصویر می‌کشید و فرزندتان آنها را تجسم میکند. این فرآیند، بین شما و فرزندتان ارتباطی دلی پدید می‌آورد و قلب‌های‌تان را به یکدیگر پیوند می‌دهد. تقویت رابطه والد-فرزندی نیز به‌نوبه‌خود در فرآیند مذاکره با کودکان و اصلاح رفتارهای او، به شما کمک میکند.
تقویت هوش هیجانی و مهارت همدلی
قصه‌ها باعث افزایش آگاهی کودک از هیجانات مختلف می‌شوند و این آگاهی نیز به‌نوبه خود، فرآیند کنترل احساسات و عواطف را در آنها بهبود می‌بخشد. علاوه بر این، آنها به‌واسطه همذات‌پنداری با شخصیت‌های داستان، مهارتهای همدلی بیشتری به دست می‌آورند.
پرورش تاب آوری در کودکان
قهرمان قصه اهداف خاصی در سر دارد که باید برای رسیدن به آنها باید تلاش زیادی داشته باشد. در طول داستان، او با فرازونشیب‌های زیادی رو به رو میشود و برای رسیدن به هدف، مجبور به تحمل‌کردن آنها است. این‌گونه داستان‌ها، باعث پرورش تابآوری در کودکان می‌شوند و صبر‌وتحمل آنها را در مواجهه با مشکلات افزایش می‌دهند.
درک بهتر فرهنگ و افزایش حس تعلق پذیری
در همه کشورها داستان‌هایی وجود دارد که نشانه فرهنگ و تمدن آن سرزمین است. این داستان‌ها، سینه‌به‌سینه و نسل‌به‌نسل منتقل شده‌اند و به دست ما رسیده‌اند. شنیدن آنها باعث درک بیشتر کودک از ریشه‌های تاریخی و هویتی خود میشود و حس هدفمندی و تعلق‌پذیری او را افزایش می‌دهد. درک بهتر فرهنگ و آدابورسوم گذشتگان، احترام‌گذاشتن کودک به نظرات و عقاید بزرگ‌ترها را به همراه دارد و مدیریت اختلاف فکری والدین با فرزندان را آسان‌تر میکند.
بهبود مهارت گوش دادن، تمرکز و درک مطلب کودک
قصهگویی در آموزش مهارت گوش دادن به بچه‌ها نیز بسیار موثر است. اکثر کودکان توانایی و حوصله تمرکزکردن برای مدت طولانی را ندارند. با این وجود، به‌دلیل علاقه فوق‌العاده زیاد به قصه‌ها، کودکان سراپا گوش می‌شوند تا چیزی را از دست ندهند. به‌همین‌دلیل، داستان‌ها در افزایش تمرکز، گوشدادن و درک مطلب کودکان تاثیر فوق‌العاده‌ای دارند. این روش را برای بهبود بیش فعالی کودکان نیز امتحان کنید.
تقویت مهارت های اجتماعی
تعارضات بین شخصیت‌های داستان و حق‌به‌جانبی هر کدام از آنها، به کودک کمک میکند تا موضوعات را از دریچه ذهن افراد مختلف ببیند. بچه‌ها به‌صورت کلی خودمحور هستند و از تاثیر رفتارهایی مانند حاضرجوابی کودکان بر دیگران آگاه نیستند. داستان‌ها در غلبه بر این مشکل و بهبود مهارت‌‌هایی مانند دوست یابی در مدرسه به آنها کمک می‌کنند.
افزایش دایره واژگان و مهارت های کلامی
قصه‌ها پر از واژگان و عبارات متنوع هستند و مهارتهای زبانی فرزندتان را نیز افزایش می‌دهند. آنها همچنین برای آموزش زبان‌های دیگر و بهره‌مندی کودک از فواید آموزش زبان دوم نیز روش مناسبی هستند. بنابراین، حتما داستان‌هایی با دایره واژگان متنوع برای فرزندتان بخوانید و مهارتهای کلامی او را افزایش دهید.
پرورش خلاقیت کودکان
قصه‌ها دارای شخصیتها، رویداها، مکانها و افکار متنوع هستند و قوه تخیل و تصویرسازی بچه‌ها را تحریک می‌کنند. شما نیز سعی کنید با استفاده از داستان‌های متنوع، ذهن آنها را به روی ایده‌ها و افکار جدید بگشایید و خلاقیت‌شان را شکوفا کنید. برای پرورش این مهارت از روش‌های دیگری مانند بازی برای تقویت خلاقیت کودکان نیز کمک بگیرید.
افزایش روحیه کنجکاوی و پرسشگری
کودکان در طول قصه با سوالات زیادی مواجه می‌شوند. بنابراین، شما باید زمان درست توقف داستان و پاسخگویی به سوالات کودک را در نظر داشته باشید. این توقف‌ها همچنین باعث افزایش اشتیاق فرزندتان به شنیدن ادامه داستان و آگاهی از اتفاقات بعدی میشود. این اشتیاق به سوال‌پرسیدن، به افزایش یادگیری و رشد مهارتهای شناختی او نیز کمک میکند. افزایش روحیه کنجکاوی همچنین تاثیر زیادی بر مهارت تفکر نقادانه دارد و هدف اصلی آموزش فلسفه به کودکان نیز همین است.
علاقه مند کردن کودک به خواندن
عادت‌های اولیه معمولا تا پایان عمر دوام می‌آورند. وقتی شما برای فرزندتان داستان می‌خوانید، او به احتمال زیاد در آینده یک کتاب‌خوان تمام‌عیار میشود. قصهگویی یکی از روش‌های مناسب انگیزه بخشی و تشویق کودکان به درس خواندن و یادگیری چیزهای جدید نیز محسوب میشود.
اهمیت قصه گویی در جامعه معاصر
امروزه، اکثر والدین به‌جای کشیدن زحمت قصهگویی برای فرزندان، آنها را مشغول تلویزیون یا گوشی می‌کنند تا خواب‌شان ببرد! البته که از خوبی‌های کارتون‌دیدن نباید گذشت، اما هیچ‌چیزی نمی‌تواند جایگزین سنت شیرین داستان‌سرایی نیاکان ما شود. بنابراین شما به‌عنوان والدین، باید داستان‌خوانی را وارد زندگی فرزندتان کنید و از این طریق، به او در شکل‌دادن به داستان زندگی خودش کمک نمایید.
نحوه داستان گویی برای کودکان
- برنامه روزانه کتاب‌خوانی داشته باشید و مکان مناسب و آرامی را برای این کار برگزینید.
- تلویزیون را خاموش و گوشی را بی‌صدا کنید.
- فرزندتان را نزدیک خود یا روی زانوی‌تان بنشانید تا شما و کتاب را ببیند.
- از لحن صدا، حالات چهره، حرکات دست‌و‌بدن و آهنگ‌زدن با دهن (بیت‌باکس) برای جذاب‌تر کردن داستان استفاده کنید.
- فرزندتان را وارد داستان کنید و از او بخواهید درباره کارهای شخصیتها، تصاویر و کلمات‌و‌عبارات مختلف نظر بدهد.
- داستان را به زندگی واقعی وصل کنید؛ مثلا بگویید: «این پسره عاشق پریدن تو ماسه‌هاس. تو هم همینطور، درسته؟»
- به داستان‌های انتخابی فرزندتان احترام بگذارید و خودتان را برای خواندن چندباره یک داستان آماده کنید.
چه قصه هایی برای کودکان جذاب ترند؟
- داستان‌های تصنیفی و ترانه‌ای، ریتم و قافیه‌دار و دارای جملات تکرارشونده
- قصه‌هایی با موضوعاتی مانند بازی، اسباب‌بازی، شام، حیوانات، ماشین‌ها، قدم‌زدن، حمام‌رفتن و حروف الفبا
- کتاب‌هایی با شخصیت‌های همسن‌وسال فرزند
- داستان‌هایی با شخصیت‌های شوخ‌طبع و سرگرم‌کننده
- قصه‌های خیالی و افسانه‌ای؛ از این داستان‌ها برای کاهش ترس طبیعی کودکان از ارواح و هیولاها و حیوانات نیز می‌توان استفاده کرد.
کاربرد داستان‌ها در کلاس‌های درس
استفاده از داستان به معلمان کمک میکند تا توالی منطقی اتفاقات و رویدادها را بهتر توضیح دهند و اطلاعات مرتبط را از غیرمرتبط جدا کنند. البته کاربردهای بسیاری زیاد دیگری نیز برای این موضوع وجود دارد:
- معرفی سرفصلهای جدید و علاقه‌مند کردن دانش‌آموز به آنها
- توضیح مفاهیم سخت
- افزایش علاقه‌مندی کودکان به درس و مدرسه و درمان افت تحصیلی دانش آموزان
- برقراری ارتباط بین مفاهیم درسی و زندگی واقعی
سخن پایانی
داستان‌ها برادر بزرگ‌تر تجربه هستند. آنها به ما کمک می‌کنند تا تجارب و ذهنیات دیگران را تجربه کنیم و چیزهایی بسیار بیشتر از تجربیات شخصی خودمان بیاموزیم. کودکان نیز عاشق قصه‌ها هستند و به‌شدت جذب آنها می‌شوند؛ بنابراین، فرصت مناسبی برای والدین فراهم می‌کنند تا مهارت‌ها و موضوعات مختلف را در قالب داستان به کودکان بیاموزند. فارغ از آموزش موضوعات و مهارتهای مختلف، داستان‌گویی به‌خودی‌خود فواید بیشماری مانند افزایش هوش هیجانی و پرورش خلاقیت فرزندتان را به همراه دارد. بنابراین، حتما زمانی را برای قصه‌گفتن به فرزندتان در نظر بگیرید و دست‌‌کم، رابطه خودتان با فرزندتان را صمیمانه‌تر و مستحکم‌تر کنید.
سوالات متداول
- تاثیر قصهگویی بر خلاقیت کودکان چیست؟
هر داستانی دارای شخصیتها، مکانها، رویدادها و افکار خیالی و واقعی متنوعی است که باعث جرقهزدن ایدههای خلاقانه در ذهن کودکان میشود. - روش تدریس قصهگویی چه مزایایی دارد؟
باعث انسجامبخشیدن به ذهن دانشآموزان میشود و تفکر انتقادی آنها را تقویت میکند. این روش همچنین برای افزایش انگیزه دانشآموزان، آموزش مفاهیم سخت و پیچیده به آنها و توضیح سرفصلهای جدید نیز مفید است. - فواید قصهگویی در پیشدبستانی چیست؟
بهبود صمیمیت والد-فرزندی، تقویت هوش هیجانی، پرورش تابآوری، درک بهتر آدابورسوم فرهنگی، بهبود تمرکز و مهارت گوشدادن، افزایش مهارتهای زبانی، تقویت مهارتهای برقراری ارتباط، افزایش روحیه کنجکاوی و پرورش خلاقیت، از مهمترین فواید قصهگویی برای کودکان نوپا هستند.
