نوجوانی دوره‌ای حساس در زندگی هر فرد است که تغییرات جسمی، عاطفی و شناختی متعددی در آن اتفاق می‌افتد. موفقیت در تحصیلات نقشی اساسی در این مرحله ایفا می‌کند، زیرا پایه و اساس موفقیت شغلی و آینده فرد دارد. با این حال، نوجوانان در مسیر تحصیل و تحصیل خود با چالشهای بی‌شماری مواجه میشوند که انگیزه‌ها و رشد آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این مقاله به مهم ترین مشکلات تحصیلی نوجوانان می‌پردازد که نوجوانان در حوزه آموزشی با آن‌ها مواجه هستند و علل، پیامدها و راه‌حل‌های بالقوه آن‌ها را بررسی می‌کند. با درک و پرداختن به این مسائل، می‌توانیم یک محیط حمایتی ایجاد کنیم که باعث رشد و توسعه زمینه‌های روانی، تحصیلی و کارآمدی در دانشآموزان جوان ما شود.
عوامل موثر بر مشکلات تحصیلی نوجوانان
- عدم توجه کافی معلمان و مسئولان آموزشی
- قربانی پدیده قلدری در مدرسه یا فضای مجازی
- ابتلا به مشکلات و اختلالات اضطرابی (مانند اختلال اضطراب فراگیر یا اضطراب اجتماعی)
- عدم علاقه به رشته تحصیلی
- مشکلات مالی
- تغییرات عاطفی، جسمی و روانی دوران بلوغ
- مشکلات خانوادگی (مانند بزهکاری در خانواده، طلاق والدین، اختلاف بین والدین، فوت یا بیماری اعضای خانواده)
- سخت‌گیری و فشار درسی مدرسه
- ابتلا به اختلالات یادگیری (مانند اختلال ریاضی، اختلال خواندن و اختلال نوشتن)
- مشکلات هویتی
- عدم آشنایی با روش‌های مطالعه، برنامهریزی و مدیریت زمان
- ابتلا به اختلالات روانپزشکی مانند افسردگی، بیش فعالی و نقص توجه
- نداشتن انگیزه و اشتیاق کافی به درس و تحصیل
- مشکلات ناشی از تغییرات فیزیکی و روانی دوران بلوغ
- تغذیه و خواب نامناسب
- ضعف در مهارتهای اجتماعی
- اهمال کاری تحصیلی و کمال‌طلبی منفی
- اعتیاد به فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و وسایل الکترونیکی
مدرسه گریزی نیز از مشکلات نوجوانان است که در مطلب فرار از مدرسه نوجوانان آن را بررسی کرده‌ایم.
مهم ترین مشکلات تحصیلی نوجوانان
پرداختن به مشکلات و راهکار حل مشکلات تحصیلی نوجوانان نیازمند تلاش مشترک مربیان، والدین، جامعه و آگاهی بخشی به دانشآموزان است. فراهم کردن محیط آموزشی حمایتی و پرورش‌دهنده، اجرای راهبردهای آموزشی مؤثر، ارائه خدمات مشاوره درسی و روانی، پشتیبانی موثر، ترویج رویکرد متعادل به آموزش و تشویق ارتباط با دانشآموزان، از گام‌های ضروری برای کمک به نوجوانان برای غلبه بر این موانع و موفقیت در فعالیت‌های تحصیلی هستند.در ادامه ضمن بررسی مشکلات تحصیلی نوجوانان، مختصری درباره بهترین راه‌حل آن‌ها نیز صحبت کرده‌ایم.
فشار و استرس امتحانات
با توجه به نقش نمرات امتحانی در رتبه کنکور، استرس ناشی از امتحانات و کسب نمرات خوب، از رایج‌ترین مسائل تحصیلی نوجوانان است. سیستم آموزشی مدرن بر دستاوردهای تحصیلی تاکید دارد که منجر به رقابت شدید و انتظارات زیاد والدین، معلمان و جامعه از نوجوان می‌شود. نیاز به برتری در امتحانات، حفظ نمرات خوب و تضمین آینده‌ای امیدوارکننده، می‌تواند بر سلامت روانی نوجوان تأثیر بگذارد؛ به‌همین‌دلیل، رسیدگی و حل‌وفصل مشکلات تحصیلی از اهمیت زیادی در روانشناسی تربیتی نوجوانان برخوردار است. این فشار اغلب منجر به اضطراب و فرسودگی می‌شود و نوجوان را در یک لوپ عدم موفقیت می‌اندازد.
راه حل
برای کاهش فشار تحصیلی، مدارس و والدین باید آموزش را نسبت به نمره، در اولویت قرار دهند. تشویق، تمرکز بر لذت یادگیری و تجلیل از تلاش‌های نوجوان به جای متمرکز شدن صرف بر نمرات، می‌تواند به کاهش استرس کمک کند.
بحران هویت
بحران هویت بدون شک مهمترین آسیب دوره نوجوانی و بلوغ است. هویت‌یابی یکی از مراحل مهم بهداشت روانی دوره نوجوانی محسوب می‌شود. طی این مرحله سازه‌های شخصیتی، رفتارهای عاطفی، ارزش‌های اخلاقی، ذهنی و اجتماعی آن‌ها دچار تحولات گسترده‌ای میشوند. در این سنین، نوجوان تمامی دلبستگی‌ها و تفکرات خود را بازشناسی می‌کند و در یک انقلاب هورمونی-ذهنی قرار می‌گیرد. غیر طبیعی این مسیر، میزان تمرکز و توجه نوجوان به درس را کاهش می‌دهد. نوجوانانی که به دلیل مشکلات مختلف، قادر به ایجاد یک هویت ساختار یافته و یکپارچه نیستند، مشکلات درسی بیشتری را تجربه می‌کنند. حتی ممکن است برای پیدا کردن این هویت به دنبال راه‌های مخرب و آسیب‌زا باشند یا هویت نادرستی شکل بدهند.
راه حل
حمایتگر بودن، رزنش نکردن، مقایسه نکردن نوجوان با دیگران، ایجاد الگوی سالم توسط پدر و مادر و روابط بین فردی، پشتیبانی از استقلال و استفاده از کمک درمانگران کودک و نوجوان در این زمینه راهگشا است. فراموش نکنید خانواده باید ارزش‌هایا خلاقی، رفتاری و زیستی مشخص اما منطعفی داشته باشد تا نوجوان زندگی را در یک چهارچوب از معناها درک کند. لازم نیست به دنبال ساختن یا تعریف یک هویت خاص برای نوجوان باشید. کافی است از آسیب زدن به او خودداری کنید، تغییرات این دوره را بشناسید و در مسیر پیدا کردن هویت، همراه او باشید.
ناتوانی در برنامه ریزی و مدیریت زمان
نوجوانان باید طیف وسیعی از مسئولیت‌ها، از تکالیف تحصیلی گرفته تا فعالیت‌های فوق برنامه و تعهدات اجتماعی را به عهده بگیرند. مدیریت ضعیف زمان می تواند به تعویق، انجام وظایف عجولانه و آمادگی ناکافی برای امتحانات منجر شود. مدیریت زمان، مهارتی حیاتی است که نه تنها در طول سال‌های تحصیل، بلکه در طول زندگی برای نوجوانان مفید خواهد بود.
راه حل
مربیان و والدین می‌توانند آموزش مدیریت زمان را در برنامه درسی بگنجانند و به دانشآموزان کمک کنند تا مهارتهای زمانبندی را یاد گرفته و وظایفشان را اولویت‌بندی کنند. با آموزش به نوجوانان برای تعیین اهداف واقعی و نوشتن برنامه مطالعه، آن‌ها می‌توانند تجربه یادگیری را بهینه کنند و استرس مربوط به محدودیت زمان را کاهش دهند. برنامه ریزی با ماتریس آیزنهاور یکی از روش‌های مطلوب در اولویت‌بندی کارها است که در رفع اهمالکاری، کمک فراوانی می‌کند. در این مورد پیشنهاد می‌کنیم مطالب آشنایی با بولت ژورنال و نحوه ساخت آن و بهترین اپلیکیشن های برنامه ریزی درسی را نیز بخوانید.
کمبود انگیزه
فقدان انگیزه به طور قابل توجهی بر تعهد یک نوجوان به تحصیل، تأثیر می‌گذارد. وقتی موضوعی به نظر نوجوان جالب و چالش‌برانگیز باشد، تلاش فعالانه‌تری در راستای یادگیری آن دارد. دریافت پاداش، امید به رسیدن به جایگاه تحصیلی و شغلی و تشویق همگی از عوامل ایجاد شوق برای تحصیل هستند. انگیزه پایین می‌تواند منجر به کم‌کاری و بی علاقگی به ادامه تحصیل شود.
راه حل
برای رفع این مشکل، دبیران می‌توانند بیشتر از روش‌های آموزش تعاملی، عملی و تجربی استفاده کنند. ایجاد ارتباط بین مباحث تئوری با دنیای واقعی و نشان دادن کاربرد دانش در زندگی روزمره یا دنیای حرفه‌ای، مشارکت دانشآموزان در مسیر یادگیری افزایش می‌یابد و در نتیجه حس کنجکاوی آن‌ها دوباره برانگیخته و عشق واقعی به یادگیری در آن‌ها پرورش پیدا می‌کند.
نداشتن هدف مشخص
بسیاری از مشکلات تحصیلی دانشآموزان، به نداشتن هدف، نداشتن دیدگاه به آینده و نبود یک برنامه مشخص برای آن برمی‌گردد. اینکه نوجوان نمی‌داند به چه چیزی علاقه دارد؟ در چه زمینه‌هایی استعداد و توانمندی دارد؟ در آینده می‌خواهد وارد کدام رشته یا شغل شود؟ چه چیزی در زندگی او را خوشحال می‌کند؟ آگاهی نداشتن نسبت به خود و شرایط جامعه، از دلایل این بی‌هدفی و سوالات ناتمام ذهن یک نوجوان است که باعث احساس سردرگمی و در نتیجه بی تفاوتی به درس می‌شود.
راه حل
نوجوانان را در معرض آشنایی با حرفه‌ها، رشته‌ها و زمینه‌های مختلف هنری، ورزشی و علمی قرار دهید. اجازه بدهید فرزندتان با نظارت شما و کمک گرفتن از مشاوران و معلمان، به شناخت کافی از درونیات، علایق و استعدادهایش برسد. تجربه کردن زندگی، حضور در اجتماع، انجام کارهای پاره‌وقت دانش‌آموزی از راه‌هایی هستند که در خودشناسی به دانشآموزان کمک می‌کنند.
اعتیاد به فضای آنلاین و محیط مجازی
ظهور تکنولوژی دسترسی باورنکردنی به اطلاعات و منابع یادگیری برای نوجوانان فراهم کرده است. با این حال، یکی از اثرات نامطلوب آن و از مشکلات شایع نوجوانان، حواس پرتی قابل توجه و استفاده بیمارگونه دانشآموزان از این امکانات است. استفاده بیش از حد از گوشی‌های هوشمند، رسانه‌های اجتماعی و سرگرمی‌های آنلاین می‌تواند عادات مطالعه را مختل کند، دامنه توجه را کاهش دهد و بر عملکرد تحصیلی تأثیر منفی بگذارد.
راه حل
برای مقابله با حواس‌پرتی‌های دیجیتال، والدین و مدارس می‌توانند دستورالعمل‌های استفاده از فناوری را اجرا و روش و مدت زمان استفاده از آن را محدود کنند. وضع قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان، ترویج مصرف آگاهانه فناوری و ایجاد الگوی استفاده سالم از این ابزارها، به نوجوانان کمک می‌کند تعادل سالمی بین فناوری‌های الکترونیکی و درس خواندن ایجاد کنند.
اختلالات یادگیری و نیازهای ویژه
برخی از نوجوانان ممکن است به دلیل مشکلات یادگیری تشخیص داده نشده یا نیازهای خاص، با چالش های بیشتری روبرو شوند. شرایطی مانند نارساخوانی، ADHD یا اوتیسم می‌تواند توانایی یادگیری در محیط‌های سنتی را مختل کند و منجر به احساس ناامیدی نوجوان از آموختن مطالب شود.
راه حل
شناسایی زودهنگام و مداخله در رسیدگی به ناتوانی‌های یادگیری، عدم تمرکز، بی‌قراری، خواب‌آلودگی و سایر مشکلات در کلاس درس، بسیار مهم است. مدارس باید برای پاسخگویی به نیازهای منحصربه‌فرد هر دانش‌آموز، خدمات پشتیبانی و برنامه‌های آموزشی شخصی‌سازی شده را ارائه دهند تا همه دانشآموزان فرصتی برابر برای پیشرفت تحصیلی داشته باشند. پیش از این در مقاله‌ای به آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم نیز پرداخته‌ایم که اگر فرزند یا دانش‌آموز مبتلا دارید، مطالعه آن را توصیه می‌کنیم.
فشار همسالان و روابط در مدرسه
نوجوانان با چالشهای اجتماعی و عاطفی مختلفی از جمله قلدری در مدرسه، فشار همسالان و مشکلات روابط دست و پنجه نرم می‌کنند. در این دوره دچار تعارضات روحی فراوانی میشوند و بسیاری از مفاهیم نسبت به گگذشته، در ذهن آن‌ها متفاوت جلوه می‌کنند. مجموع این مسائل تأثیر عمیقی بر سلامت روان و متعاقباً عملکرد تحصیلی آن‌ها دارد. احساس انزوای اجتماعی یا اضطراب در مدرسه می‌تواند به کاهش علاقه به آموزش و افت مشارکت در فعالیت‌های کلاسی منجر شود.
راه حل
اجرای برنامه هایی برای مبارزه با پدیده قلدری و مشکلات تربیتی در مدارس، حمایت از دانشآموزان قربانی، آموزش مهارتهای مختلف مثل توانایی نه گفتن و ارائه خدمات مشاوره به نوجوانان، کمک می‌کنند تا از این چالش‌ها عبور کنند و بر یادگیری دروس تمرکز داشته باشند.
پیشنهاد مطالعه: مهارت مقابله با مسخره شدن کودک در مدرسه
مشکلات سلامت روان
نوجوانی دوره‌ای با آسیب‌پذیری بالا نسبت به مسائل و حساس از نظر سلامت روان است. برخی از نوجوانان مشکلاتی مانند افسردگی، اضطراب، وسواس مطالعه، کمال گرایی نوجوان، اختلال خواب یا اختلالات خوردن را تجربه می‌کنند. این چالش‌ها در توانایی تمرکز، یادگیری موثر و شرکت در فعالیت‌های مدرسه اختلال ایجاد می‌کنند.
راه حل
مدارس و خانواده‌ها باید آگاهی از سلامت روان، مراجعه به روانشناسان متبحر، تشخیص زودهنگام مشکلات روحی و اقدامات درمانی را در اولویت قرار دهند. بهتر است دانشآموزان به خدمات مشاوره در سطح مدرسه دسترسی داشته باشند تا والدین و دانش‌آموز در صورت لزوم به درمانگر ارجاع داده شوند. فراهم کردن محیط حمایتی چه درخانه و چه در مدرسه، می‌تواند تضمین کند که نوجوانان در زمان بروز چالشهای هویتی و عاطفی، برای بهزیستی عاطفی و بهبود شرایط تحصیلی، کمک لازم را دریافت می‌کنند.
افت درسی
افت درسی یکی از عواقب و نتایج سایر مشکلات تحصیلی دانش آموزان نوجوان است که تا اینجا بررسی کردیم. بسیار پیش می‌آید که کودکی که تا دیروز عاشق مدرسه رفتن و کلاس بود، نسبت به فعالیت‌های درسی بی‌انگیزه است. از انجام تکالیف خودداری می‌کند و مرتبا کارهای خود را پشت گوش می‌اندازد. حتی شاید از کسالت‌اور بودن فضای مدرسه، بیهوده بودن درس‌ها و مسخره بودن فضای تحصیلی صحبت کند. باید تمام این مسائل ریز و درشت جدید را جدی بگیرید چون گاهی همین صحبت‌ها از دلایل ترک تحصیل دانش آموزان است.
راه حل
اگر خود نوجوان تمایل داشت، با پرسش از فضای کلاس، معلمان و دانشآموزان، اهداف و آرزوها و مشکلاتی که درون خودش دارد، سعی کنید به ریشه بی‌علاقگی و افت تحصیلی برسید. افت تحصیلی مبحث مفصلی است و دلایل و زمینه‌های متعددی دارد که در دو مطلب علل افت تحصیلی دانش آموزان و راهکارهای درمان افت تحصیلی دانش آموزان مفصلا به ابعاد مختلف آن پرداخته‌ایم.
سخن پایانی
چالشهای نوجوانان در تحصیل، پیچیده و چند وجهی است. پرداختن به این مسائل به تلاش هم‌راستای دبیران، مسئولان آموزش، والدین، مدارس و جوامع نیاز دارد. با ایجاد یک محیط حمایتی و پرورشی، شناسایی و رسیدگی به نگرانی‌های مربوط به سلامت روان، اجرای تکنیکهای مطالعه مؤثر، بهره بردن از روش برنامه ریزی درسی مطلوب و ترویج رویکرد متعادل در آموزش و سنجش، می‌توانیم نوجوانان را برای غلبه بر موانع و پیشرفت در سفر آموزشی خود توانمند کنیم. با شناخت نیازها و چالشهای منحصربه‌فرد نوجوانان، می‌توانیم یک اکوسیستم آموزشی و حمایتی مناسب ایجاد کنیم که آن‌ها را با مهارت‌ها و انعطاف‌پذیری مورد نیاز برای عبور از پیچیدگی‌های زندگی و دستیابی به پتانسیل کامل خود مجهز می‌کند.
پیشنهاد مطالعه: برنامه ریزی برای درس خواندن در تابستان
سوالات متداول
- مهمترین مشکلات تحصیلی دانش آموزان متوسطه چه هستند؟
دوره نوجوانی با چالشهای فراوانی روبرو است و مشکلاتی مانند اهمالکاری، عدم اعتماد به نفس، نداشتن انگیزه و اشتیاق به درس و مدرسه، مشکلات عاطفی و افت تحصیلی، بین نوجوانان رایج هستند. - علت بروز مشکلات تحصیلی در نوجوانی چیست؟
نوجوانی سن حساس بروز تغییرات اساسی روحی و فیزیکی است و دانشآموزان در این سنین دچار تعارضهای فراوانی میشوند. از طرفی انتظارات اطرافیان از نوجوان بیشتر از دوره کودکی است درحالیکه بچهها در فضایی مابین نوجوانی و بزرگسالی هستند. فشار درسی از سمت مدرسه، فشار روانی از سوی همسالان برای پذیرفته شدن و مقبول بودن، سردرگمی و ناتوانی در مدیریت احساسات و برنامهریزی درسی، فشار جامعه برای کسب نمره و موفقیتهای مختلف، از مهمترین دلایل مشکلات تحصیلی دوره نوجوانی است. - چه راهکارهایی برای حفظ انگیزه در طول سال تحصیلی وجود دارد؟
تعیین اهداف کوتاهمدت و بلندمدت، آشنا شدن با تکنیکهای برنامهریزی و زمانبندی، احاطه شدن با محیط مثبت و الهامبخش، آموزش مهارتهای اجتماعی و دوستیابی، یادگیری مهارت حل مسئله، توانایی نه گفتن، برخورداری نوجوان از فضای کاملا حمایتی در خانه و مدرسه برای انتقال مشکلات و آشنا کردن دانشآموزان با جنبههای عملی و کاربردی دروس، حس مثبت امنیت و آرامش را به نوجونان باز میگردانند و قدمهایی موثر برای افزایش انگیزه درسی هستند.
