دانشآموزان زیادی هستند که در نوشتن، دیکته، درست‌نویسی یا خط خوش مشکل دارند و برای والدین یا معلمان این سوال ایجاد می‌شود که علت چیست یا ممکن است این مسئله را به هوش و قدرت درک کودک نسبت دهند. اما بسیار مهم است که والدین و معلمان انواع اختلالات یادگیری را بشناسند تا در صورت مشاهده نشانه‌های آن، تشخیص‌گذاری غلط نداشته باشند و بتوانند به موقع به متخصص مربوطه مراجعه کنند. مسائلی که در ابتدا به آنها اشاره کردیم، می‌توانند نشانه‌های املاپریشی، نارسانویسی یا اختلال نوشتاری در کودکان باشند. در این مطلب می‌خواهیم ببینیم نارسانویسی یعنی چه و چگونه میتوان آن را شناسایی و درمان کرد.
نارسانویسی چیست؟
نارسانویسی یا دیسگرافیا یکی از انواع اختلالات یادگیری است که در مهارت‌های مختلف مرتبط با نوشتن بروز پیدا می‌کند و در ۷ تا ۱۵ درصد دانشآموزان مشاهده می‌شود. در گذشته بیشتر روی بازده نوشتن تاکید می‌شد و تعریف اختلال نوشتاری بیشتر بر مبنای درست بودن هجی، خط و املایی که دانش‌آموز می‌نوشت اهمیت داشت. اما امروه در تشخیص اختلالات یادگیری فرآیند نوشتن اهمیت بیشتری دارد. در واقع در این نوع اختلال، فرد در انتقال مفهوم از طریق نوشته دچار مشکل است. بر این اساس تعریف نارسانویسی ناتوانی در تفکر نوشتن نیز هست.
نشانه های اختلال نوشتاری
اختلال نارسانویسی یکی از مهمترین دلایل افت تحصیلی و بی‌انگیزه شدن دانشآموزان است که از طریق وجود همزمان علائم مختلف که حداقل ۶ ماه ادامه داشته باشند، میتوان به آن پی برد:
- نارسانویسی در املا مانند ناکامل گذاشتن کلمات و حذف برخی از کلمات در جمله یا حروف در کلمات
- انجام ندادن تکالیف نوشتاری
- ناتوانی یا ناهنجاری هنگام نوشتن
- سفتی و انقباض عضلات درگیر در نوشتن
- ناتوانی در گرفتن مداد
- مشکل در رعایت دستور زبان فارسی
- ضعف در هجی کردن
- خستگی سریع از نوشتن، انجام تکالیف و املا
- کمبود اعتماد به نفس
- دست‌خط بد
- کندنویسی دانش آموزان
- بلند خواندن متن هنگام نوشتن
- پاک کردن مداوم متنی که نوشته شده
- فواصل نامناسب بین کلمات و حروف
- بزرگ و کوچک نوشتن ناهماهنگ کلمات
- فشار دادن زیاد مداد روی کاغذ یا کمرنگ نوشتن
- خارج شدن از خط زمینه
نارسانویسی در کودکان و نوجوانان بروز متفاوتی دارد. در کودکان این اختلال بیشتر به صورت مشکلات هماهنگی عضلات و ذهن و بدخط‌نویسی نمود پیدا می‌کند. اما نوجوانانی که دچار اختلال نوشتاری هستند نمی‌توانند دستور زبان، درک مطلب و انتقال افکار روی کاغذ را به درستی به کار ببرند. باید توجه داشت که برخی از نشانه‌های نارساخوانی و نارسانویسی مانند مشکل در هجی کردن مشابه هستند بنابراین باید دقت لازم در تشخیص صورت بگیرد. هرچند در بسیاری از افراد این دو اختلال یادگیری همزمان با یکدیگر اتفاق می‌افتند.
عوامل نارسانویسی
اختلال نوشتن می‌تواند همزما با مشکلات دیر مانند بیش‌فعالی یا نارساخواندن نوشته شود. معمولا علت های نارسا نویسی را میتوان در یکی از دو دسته زیر جای داد:
علل اکتسابی اختلال نوشتاری
برخی از بیماریهای عصبی، عضلانی و حرکتی یا آسیب به اعصاب و مغز ممکن است به دلیل ایجاد مشکل در حرکت مناسب انگشتان، بازو، دست و عدم هماهنگی چشم و دست باعث اختلال در مهارت‌های نوشتاری شوند.
علل رشدی اختلال نوشتاری
نارسانویسی با ریشه اختلال در رشد معمولا از کودکی آغاز می‌شود. برخی از بیماری‌ها مانند اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی نیز می‌توانند ریسک ابتلا به اختلال نوشتاری را افزایش دهند.
انواع نارسانویسی
اختلال در نوشتن ممکن است وابسه به مشکلات مهارتی مختلفی باشد:
نارسانویسی حرکتی
برخی از دانشآموزان نمی‌توانند مداد را به دست بگیرند یا مچ و انگشتان خود را به درستی حرکت دهند. این مشکل ممکن است ناشی از اختلال هماهنگا عصب و عضله باشد. دانشآموزان مبتلا به این نوع اختلال نوشتاری معمولا بدخط هستند و این بدخطی به راحتی قابل حل نیست. همچنین اغلب این افراد سرعت کندی در نوشتن دارند و بسیار زود از نوشتن خسته میشوند.
نارسانویسی زبانی
این نوع از نارسانویسی، بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شود و مربوط به مهارت‌های پردازش زبانی و درک مطلب است. کودکان دچار نارسانویسی زبانی نیز نمی‌توانند بین آنچه می‌شنوند و آنچه می‌خواهند بنویسند ارتباط برقرار کنند.
نارسانویسی فضایی
در این نوع از مشکل اختلال نوشتاری، کودکان نمی‌توانند فاصله بین کلمات را به درستی در جمله تنظیم کنند یا نمی‌توانند روی یک خط مستقیم بنویسند. این کودکان اغلب در نقاشی کشیدن نیز مشکل دارند و بدخط هستند هرچند ممکن است سرعت نوشتن در آنها نرمال باشد.
پیشنهاد مطالعه: آموزش حروف الفبا به کودکان
تشخیص نارسانویسی
برای تشخیص این اختلال، علاوه بر بررسی نشانه‌های نارسانویسی که توسط معلم و والدین قابل مشاهده است، میتوان از طریق ارزیابی با آزمون‌های متعدد غیر رسمی یا آزمون‌های استاندارد و مصاحبه با کودک یا نوجوان ارزیابی نارسانویسی را انجام داد. تشخیص دقیق باید توسط متخصص این امر مانند متخصص اطفال، کاردمانگر یا روانشناس انجام شود.
آزمون زبان داستان تصویری تجدید نظر شده
این آزمون برای تشخیص نارسانویسی دانش آموزان بین سنین ۷ تا ۱۷ سال استاندارد شده است.
آزمون زبان نوشتاری
این آزمون جنبه‌های مختلفی دارد و نارسا نویسی در دانش آموزان را در سنین ۱۲ تا ۱۸ سال بررسی می‌کند.
مجموعه آزمون روانی زبانی جانسون
این روش نارسانویسی در کودکان را در سنین ۷ تا ۸ سالگی مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
انجام تست هوش
برای اینکه بتوان برای این اختلال تشخیص قطعی انجام داد، باید هوش کودک را سنجید چون اختلال نوشتن ارتباطی با کمبود ضریب هوشی ندارد.
درمان اختلال نارسانویسی
تشخیص هرچه سریع‌تر اختلال نوشتن به حل مشکل نارسانویسی با استفاده از مداخلات درمانی کمک می‌کند و مانع از افت تحصیلی، کمبود عزت نفس و کاهش علاقه دانشآموزان به درس و مدرسه میشوند. راههای درمان اختلال نوشتاری بر اساس نوع مشکل، علل آن و سایر اختلالات همراه متفاوت است و البته امکان دارد فقط بتوان این مشکل را بهبود داد نه اینکه آن را برای همیشه از بین برد. مداخلات درمانی برای نارسا نویسی شامل باید مبتنی بر روشهای زیر باشد:
رفع و درمان مشکلات زمینه ای
در صورتی که بیماری یا مشکلات سلامتی خاصی منجر به ایجاد مشکلات نوشتاری در کودکان شده باشد، باید در کنار روشهای حمایتی، به درمان علل زمینهای مانند بیماریهای عصبی، مشکلات عضلانی اسکلتی، مشکلات بینایی یا شنوایی و اختلالات روانپزشکی همچون بیش‌فعالی و عدم تمرکز پرداخت.
افزایش قدرت عضلات
ممکن است تعجب‌آور باشد، اما افزایش قدرت در بازوها، شانه‌ها و عضلات مرکزی می‌تواند به بهبود اختلال نارسا نویسی کمک کند. درست‌نویسی، خوش‌خطی و با سرعت مناسب نوشتن به ثبات وضعیت اسکلتی و مهارت‌های عضلانی و حرکتی نیاز دارد. کاهش توان عضلات مرکزی (وضعیت عضلات در حالت استراحت) و قدرت آنها (وضعیت عضلات در حال استفاده) بر کنترل وضعیت بدن و استفاده از مچ دست و انگشتان تأثیر منفی می گذارد که اغلب در افراد مبتلا به ارسا نویسی دیده می‌شود. انجام حرکات اصلاحی، بازی برای درمان اختلالات یادگیری و ورزش‌های خاص برای بهبود این وضعیت مفید هستند. برخی از تمرینات پیشنهادی که باید برخی از آنها را زیر نظر کاردرمانگر انجام دهید عبارتند از:
- پیلاتس
- یوگا
- تمرینات قدرتی
- شنا کردن
- اسب سواری
- نشستن روی توپ یا یک بالشتک
- بازی با زوم بال، یک اسباب‌بازی دو نفره که در آن توپ به جلو و عقب رانده می‌شود.
- بیرون کشیدن لباس‌های خیس از ماشین
- جابجایی مبلمان
- نقاشی کشیدن با رنگ و با استفاده از انگشتان دست
- نوشتن روی سطوح مختلف مانند شن و فوم
- استفاده از توپ یا حلقه تقویت مچ
تنظیم تکالیف نوشتاری
کمیت و سرعت تکالیف را متناسب با توانایی و بهبود وضعیت حرکتی و سرعت کودک جلو ببرید. این کار باعث می‌شود اعتماد به نفس کودک نیز به مرور بهبود پیدا کند و علاقه و انگیزه بیشتری برای نوشتن و تمرین کردن داشته باشد.
کاردرمانی برای نارسا خوانی
کاردرمانگران از تکنیک‌هایی استفاده می‌کنند که به ایجاد قدرت بدنی، ثبات و مهارت، بهبود شکل‌گیری حروف و مقابله با پردازش بصری و مشکلات حسی کمک می‌کنند.
گفتاردرمانی برای اختلال نوشتاری
گفتاردرمانگران می‌توانند با گوش دادن و شناسایی صداهای فردی به آگاهی کودکان از واج‌ها کمک کنند که به کودکان در پردازش و بازتولید کلمات و جملات کمک می‌کند. این متخصصان همچنین می‌توانند روی مفهوم‌سازی یعنی شناسایی آنچه درباره آن می‌نویسند و سازماندهی فکری آنها هنگام نوشتن کار کنند.
پیشنهاد مطالعه: اختلالات روانی شایع در مدارس
سخن پایانی
یکی از اهداف اصلی آموزش ابتدایی، فراگرفتن خواندن و نوشتن است و ممکن است کودکان به دلایل مختلف درجاتی از مشکل در نوشتن را بروز بدهند. اما اگر این مشکلات شدید و پایدار باشند و به تکرار و تمرین پاسخ مثبتی نشان ندهند، میتوان به وجود اختلال در نوشتن شک کرد. در این مقاله نارسانویسی را مورد بررسی قرار دادیم و به راههای تشخیص و درمان آن پرداختیم. هرچه سریع‌تر این اختلال را در فرزند یا دانش‌آموز خود تشخیص دهید، احتمال بهبود او بالاتر خواهد بود.
سوالات متداول
- نارسانویسی و بدخطی چه ارتباطی دارند؟
برخی از کودکان مبتلا به نارسا نویسی به دلیل عدم درک درست از اشکال فضایی، مشکل در هماهنگی عضلات دست و ذهن، دچار بدخطی هستند. - نارسا نویسی و نارساخوانی مشابه هستند؟
خیر، هرچند برخی علائم این دو اختلال مانند مشکل در هجی کردن مشابه هستند، اما همانطور که در این مطلب توضیح دادیم، سایر نشانهها و مشکلات ناشی از آنها با یکدیگر متفاوت هستند. گاهی این دو اختلال همراه با هم در دانشآموزان دیده میشوند. - چگونه میتوان نارسا نوشتن را درمان کرد؟
این مشکل درمان اساسی و قطعی ندارد اما با یک سری از مداخلات درمانی و روشهای حمایتی مانند درمان بیماریهای زمینهای، کاردرمانی یا گفتاردرمانی میتوان به بهبود علائم آن و افزایش کیفیت نوشتن کودک کمک کرد که در این مطلب درباره آنها توضیح دادیم.
