طبیعت کودک این است که مرزها را کنار بگذارد، به خصوص با والدین، بستگان و حتی معلمان. بد رفتاری، شیطنت، بازی کردن، نیم ساعت دیوانه‌وار جنب و جوش داشتن، همه بخشی از شناخت دنیای اطراف و یادگیری در دوره کودکی هستند. اما چه زمانی ماجرا فراتر از این می‌رود؟ آیا درست است که نام بیش فعالی بر هر نوع جنب و جوش زیاد کودکان بگذاریم؟ برخی از کودکان ممکن است همیشه خارج از کنترل به نظر برسند که فقط در برخی ممکن است به اختلال بیش فعالی مربوط باشد. اما چگونه تفاوت شیطنت و بیش فعالی را تشخیص دهیم؟ در این مطلب تفاوت بین این دو را توضیح داده‌ایم.
تفاوت شیطنت و بیش فعالی
بیش فعالی یکی از اختلالات رایج و رو به افزایش است که از هر ۱۰۰ کودک در دنیا، تقریبا ۷ نفر به آن مبتلا هستند. شیوع این مشکل در پسران ۳ برابر دختران است. همچنین تشخیص بیش فعالی در دختران، به طول معمول ۵ سال دیرتر از پسران اتفاق می‌افتد. از طرفی نشانه‌هایی که عموم مردم به بیش فعالی کودکان ارتباط می‌دهند، بسیار کلی و مشترک با خیلی از مشکلات دیگر در کودکان هستند. بیش فعالی می‌تواند منجر به کاهش عملکرد کودکان در تحصیل، اختلال تربیتی و رشدی آنها شود. از طرفی زدن برچسب غلط بیش فعالی به کودکان نیز پیامدهای بسیاری دارد.
در ادامه توجه شما را به عمده تفاوت‌های بیش فعالی و شیطنت که معمولا با هم اشتباه گرفته می‌شوند جلب می‌کنیم.
تفاوت ماهیتی شیطنت و بیش فعالی
بیش فعالی نوعی اختلال عملکرد ذهن در ترکیب با اختلالات رشدی ورفتاری محسوب می‌شود. در حالی که شیطنت و بازیگوشی، جنبه‌های آموزشی، رفتاری و تربیتی دارند. از طرف دیگر، آنچه معمولا به عنوان شیطنت و بازیگوشی شناخته می‌شود تنها بخشی از علائم بیش فعالی است. به این معنا که هر بازیگوشی بیش فعالی نیست، اما کودکان بیش فعال همگی درجاتی از حواس‌پرتی، بازیگوشی، شیطنت و رفتارهای پرخطر را بروز می‌دهند.
همینجا جا دارد بگوییم که ترس و وحشت به دلتان راه ندهید! این اختلال نکات مثبت هم دارد که در مطلب مزایای بیش فعالی به آن پرداخته‌ایم.
سن بروز بیش فعالی
یک تفاوت بین بیش فعالی و شیطنت در کودکان این است که تا قبل از ۲ سالگی تشخیص بیش فعالی ممکن نیست. بنابراین هر رفتاری که کودک در این سنین دارد را نمیتوان تا حداقل ۴ سالگی، به بیش فعالی نسبت داد یا به آن مشکوک شد. تشخیص دقیق بیش فعالی معمولا در سنین ۵ تا ۸ سالگی امکان پذیر است. بیشترین علائم این اختلال در سن ۷ تا ۸ سالگی خود را نشان می‌دهند. اما انواع لجبازی و شیطنت در کودکان از حدود ۱۸ ماهگی تا ۲ سالگی است و در ۳ یا ۴ سالگی نیز به اوج می‌رسد. مهم‌تر اینکه معمولا این نوع شیطنت‌ها تا ۷ سالگی یا بعد از ورود به مدرسه فروکش پیدا می‌کنند. مگر در کودکانی که دچار اختلالات روحی یا مشکلات رفتاری دیگری باشند.
پیشنهاد می‌کنیم مطلب دیگر ما در مورد ویژگی های کودک لجباز را نیز مطالعه کنید.
تفاوت علائم کلیدی بیش فعالی و شیطنت
هرچند انرژی زیاد و جنب و جوش کودکان گاهی سریعا ذهن والدین را به سمت بیش فعالی سوق می‌دهد اما این تنها نشانه بیش فعالی و مختص به بیش فعالی نیست. وقتی از ADHD صحبت می‌کنیم، علائمی که باید به آنها توجه کرد ممکن است به بیش فعالی، نقص توجه، تکانشگری کودکان یا ترکیبی از این سه مرتبط باشند.
دو علامت مهم و افتراقی برای تشخیص بیش فعالی از شیطنت عادی، نقص عملکرد و اختلالات یادگیری هستند. همچنین میتوان به بی قراری، تحریک‌پذیری بالا، زیاد صحبت کردن، خشم، عدم تمرکز روی یک فعالیت، پریدن در صحبت دیگران، ناتوانی در دنبال کردن و اجرای دستورالعمل‌ها، سریع خسته شدن از یک کار، خوب گوش ندادن به صحبت دیگران، زیاد حرف زدن، عدم رعایت نکات ایمنی و ترس نداشتن، مشکل در نشستن برای مدت طولانی و گم کردن مداوم وسایل اشاره کرد. بر اساس این که کودک کدام‌یک از انواع بیش فعالی مبتلا باشد، نوع علائم نیز متفاوت هستند.
روش های تشخیصی بیش فعالی
درک اینکه علائم مشابه با بیش فعالی ناشی از مشکلات سبک فرزندپروری، اضطراب، افسردگی یا اختلالات رشدی هستند، فقط با بررسی لعائم ممکن نیست. از آن‌جایی که گاهی برای حفظ عملکرد طبیعی کودک در تحصیل و زندگی روزمره، نیاز به مداخلات دارویی و تخصصی وجود دارد، تشخیص دقیق ضرورت پیدا می‌کند. مصاحبه با کودک و والدین، انجام تستهای مختلف روانشناسی که برای تشخیص بیش فعالی طراحی شده‌اند، انجام آزمایش خون برای بررسی بیماری‌های مختلف، سی تی‌اسکن یا ام‌آرآی مغز از جمله تشت‌های تشخیصی ADHD هستند که باید توسط روانشناس، روانپزشک و متخصص مغز و اعصاب بررسی شوند.
تفاوت مدت زمان نشانه های بازیگوشی و بیش فعالی
یک تفاوت شیطنت و بیش‌فعالی این است که بازیگوشی ممکن است دوره‌ای و اقتضای سن یا وابسته به شرایط کودک باشد. به طور مثال روش‌های نادرست فرزندپروری یکی از دلایل بازیگوشی و شیطنت زیاد کودکان هستند. همچنین مشکلات خانواده، مشکلات محیط، تغییر محل زندگی، رفتن به مدرسه یا پیش‌دبستانی که محیط جدیدی هستند، ممکن است کودک را دچار اضطراب و استرس موقت و گذرا کنند. از طرفی کودکان بیش فعال، متناسب با نوع بیش فعالی، همیشه نشانه‌های آن را بروز می‌دهند. در حالی‌که کودک بازیگوش ممکن است گاهی از فعالیت خسته شود، راحت‌تر به خواب برود، کارهایش را بهتر انجام دهد، هر از گاهی بی دقتی داشته باشد و به طور کلی، تحت تاثیر زمان و شرایط باشد.
تفاوت مداخلات برای شیطنت و بیش فعالی
نشانه‌های مشابه بیش فعالی که ناشی از این مسائل هستند، معمولا با گذشت زمان یا مدیریت شرایط بهبود پیدا می‌کنند. کودکان بازیگوش، گاهی با توضیح و آموزش به آرامش می‌رسند و مشکلات آنها قابل کنترل می‌شود. در حالی که نشانه‌های بیش فعالی خصوصا در کودکی، تحت تاثیر راهکارهای ساده بهبود نمی‌یابند. عملکرد مغزی و ذهنی کودکان بیش فعال متفاوت با سایر کودکان است. بنابراین مداخلات تخصصی مانند درمان روانشناسی، تغییر در رویه‌های تربیتی و درمان‌های دارویی به تشخیص پزشک، برای ADHD پیشنهاد می‌شود. پیشنهاد می‌کنیم مطلب فواید ورزش برای کودکان بیش فعال را نیز مطالعه کنید.
نقش وراثت و ژنتیک در بیش فعالی
نقش وراثت هم یک تفاوت بیش فعالی و شیطنت در کودکان محسوب می‌شود. کودکانی که یکی از والدین یا اعضای خانواده درجه یک آنها مبتلا به بیش فعالی بوده، با احتمال بالاتری به بیش فعالی مبتلا می‌شود. خصوصا اگر خواهر یا برادر مبتلا به بیش فعالی داشته باشد. در حالی‌که بازیگوشی و شیطنت می‌تواند صرفا یک ویژگی رفتاری-تربیتی باشد و تاکنون ارتباطی بین آن و وراثت و ژنتیک مشخص نشده است. به همین دلیل معمولا یکی از روش‌های تشخیص بیش فعالی از سایر مشکلات کودکان، بررسی سابقه خانوادگی است.
تفاوت عوامل بیش فعالی و شیطنت
به طور کلی علل ابتلا به بیش فعالی و مشکلات رفتاری دیگر معمولا متفاوت هستند. یعنی معمولا کودکان در اثر مشکلات رفتاری والدین یا شرایط زندگی مبتلا به بیش فعالی نمی‌شوند. بلکه با این ویژگی به دنیا می‌آیند. هرچند ممکن است بروز علائم یا تشخیص بیش فعالی تا بزرگسالی طول بکشد. متخصصان عوامل مختلفی را در ابتلا به بیش فعالی موثر می‌دانند که ارتباطی با شیطنت کودکان ندارند. برخی از این عوامل موثر را در ادامه توضیح داده‌ایم:
- وراثت و عوامل ژنتیکی نقش مهمی در ابتلا به بیش فعالی دارند.
- برخی از مواد به کار رفته در لوازم آرایش، پلاستیک‌ها، سموم دفع آفات، حشره‌کش‌ها و آلاینده‌ها مانند سرب، بيس فنول A و فتالات، می‌توانند منجر به ایجاد بیش فعالی در جنین یا کودکان شوند.
- مصرف الکل و دخانیات در دوران بارداری یکی دیگر از عوامل موثر بر ابتلا به بیش فعالی است.
- میزان انتقال‌دهنده‌های سیستم عصبی مانند سروتونین، دوپامین و نوراپی‌نفرین که باعث انتقال پیام درم غز می‌شوند، در کودکان بیش فعال دچار اختلال است.
تفاوت در عوارض جانبی بیش فعالی و شیطنت
بازیگوشی و سیطنت کودکان حتی در حالت بیش از اندازه و غیر طبیعی، صرفا یک مشکل رفتاری است و عارضه خاصی به دنبال ندارد. اما بیش فعالی یک اختلال عملکردی-ذهنی و رشدی است که پیامدهای متعددی به دنبال دارد. احتمال افسردگی، اضطراب، انزوا و مشکلات تحصیلی در کودکان بیش فعال به طور معناداری بالاتر است.
پیشنهاد مطالعه: عوارض درمان نکردن کودک بیش فعال
سخن پایانی
بسیاری از کودکان ممکن است به دلایل مختلفی رفتار بدی داشته باشند، چه در کلاس درس در مقابل دوستان خود خودنمایی کنند، احساس ناراحتی یا خستگی بیش از حد داشته باشند یا همیشه نق بزنند. به طور کلی تفاوت بین بدرفتاری، شیطنت، بازیگوش و امثال این‌ها با بیش فعالی ان است که کودکان مبتلا به ADHD علائمی مانند پرخاشگری و ناامیدی را در مدت زمان طولانی‌تری نشان می‌دهند و این ممکن است در نهایت منجر به مشکلاتی در توانایی کودک برای تحصیل و ارتباطات آنها شود. پیش از این درباره علل و علائم بیش فعالی در نوجوانان نیز توضیح داده‌ایم.
سوالات متداول
- فرق کودک بیشفعال با شیطان چیست؟
تفاوت کودک بازیگوش و بیش فعال در ماهیت آنها، نوع نشانهها، علل ایجاد، مدت زمان تداوم نشانهها و مداخلات درمانی است که درباره همه آنها در این مطلب توضیح دادیم. - در چه سنی میتوان تفاوت بیش فعالی و شیطنت در کودکان را تشخیص داد؟
در بیش فعالی با طیفی از علائم روبرو هستیم که معمولا تا ۲ یا ۳ سالگی خود را نشان نمیدهند. به این معنی که در این سنین نمیتوان تشخیص قطعی برای ابتلای کودک به این اختلال را انجام داد. بعد از این سن میتوانیم با توجه به علائم ADHD و مراجعه به روانشناس و انجام تستهای مختلف، تشخیص دقیقتری داشته باشیم. - روش بهبود بازیگوشی و بیش فعالی در کودکان چه تفاوتی دارد؟
بازیگوشی و شیطنت اگر در حد طبیعی و اقتضای سن کودکان باشد با گذشت زمان، آموزش و افزایش سن یا تغییر در سبکهای تربیتی و فرزندپروری و مراجعه به روانشناس قابل بهبود است. اما درمان بیش فعالی تنها به این موارد محدود نمیشود و گاهی نیاز به حمایت بیشتر والدین، معلم، مدرسه و دارودرمانی وجود دارد.
