نوجوان‌بودن سخت و پدر و مادری‌کردن برای نوجوان از آن هم سخت‌تر است. شدت هیجانات آنها به حدی است که هم خودشان و هم شما والدین را با مشکلات زیادی رو به رو می‌کند. یک‌دقیقه خندان و دقیقه بعد عصبانیت را در چهره‌‌‌شان می‌بینید و در نحوه برخورد با این احساسات متناقض دچار تردید می‌شوید؛ اما بالاخره که باید راه‌و‌روش‌هایی برای رفتار صحیح با نوجوانان وجود داشته باشد. آگاهی از رگ خواب فرزندتان و نکاتی که در رفتار با نوجوانان باید رعایت کنید در این مسیر به شما کمک می‌کند، پس با ما همراه باشید.
4 نکته بااهمیت در رفتار با نوجوانان
با گذر از کودکی به نوجوانی خیلی چیزها در زندگی فرزندتان تغییر می‌کند و شما هم برای سازگارشدن با او باید کمی انتظارات و نحوه رفتارتان را تغییر دهید. اما چگونه با نوجوان رفتار کنیم؟ و مهم‌ترین و ضروری‌ترین نکات در این رابطه چه مواردی هستند؟
- ابراز علاقه و محبت
- هماهنگی با استقلال‌طلبی نوجوان
- اجرای جدی قوانین و پیامدها
- مداخله در رفتارهای مشکل‌ساز
رعایت این 4 نکته اکثر مشکلات و چالش‌های موجود در راه فرزندپروری را برای‌تان آسان خواهد ساخت. پس بیایید به‌صورت کامل آنها را بررسی کنیم و نحوه اجرایی‌کردن درست‌شان را بیاموزیم.
1. ابراز علاقه و محبت به نوجوان
اگرچه نوجوانان از نظر جسمانی هم‌‌قد‌وقواره ما می‌شوند، اما از لحاظ هیجانی به‌شدت حساس و زودرنج هستند. علاوه بر این، آنها به‌شدت روی نگاه دیگران نسبت به خودشان حساسیت به خرج می‌دهند؛ پس حتما عشق و محبت‌تان را به‌صورت کلامی و عملی و با استفاده از روش‌های زیر ابراز کنید:
با هم خوش بگذرانید
اگرچه شاید هم‌نشینی با نوجوانان کمی سخت به نظر برسد ولی حتما زمان‌هایی را برای باهم‌بودن در نظر بگیرید. مثلا از بازی‌های رومیزی مانند مونوپولی استفاده و شب‌ها کمی با یکدیگر بازی کنید؛ یا اگر فرزندتان به ورزش‌های گروهی مانند فوتبال علاقه دارد، برنامه سالن بچینید؛ یا اگر عاشق ماجراجویی و طبیعت‌گردی است، به طبیعت بروید.
- نوع فعالیت باید بسته به سلایق و علایق شما و فرزندتان باشد.
- مدت‌زمان فعالیت اهمیت چندانی ندارد و تنها موضوع بااهمیت، احساس دوستانه و محبت‌آمیز بین شما دو نفر است.
- همزمان با قدکشیدن و بزرگ‌ترشدن فرزندتان، وقت‌گذرانی با دوستان برایش اولویت پیدا می‌کند؛ پس مصادیق و قوانین حریم خصوصی نوجوانان را بدانید و آنها را مجبور به کارهایی مانند وقت‌گذرانی اجباری با خانواده نکنید.
همدل باشید
اکثر ما در اکثر لحظات زندگی‌مان به‌خوبی از درست و غلط آگاهیم، اما یا شهامت انتخاب راه درست را نداریم و یا از حمایت لازم برخوردار نیستیم. البته هردوی آنها در واقع دو روی یک سکه‌اند: «شهامت انجام چیزی را نداریم چون از حمایت لازم برخوردار نیستیم و از حمایت لازم برخوردار نیستیم پس شهامت انجامش را نداریم.» اگر فرزندتان با مشکلی رو به رو شده و به سراغ‌تان آمده است، قبل از هر چیز به گوش‌های‌تان نیاز دارد. آنها معمولا به کمک شما برای حل مشکلات‌شان نیازی ندارند و صرفا برای کسب همدلی و گفت‌وشنود است که موضوع را با شما در میان می‌گذارند. پس حال‌وروزشان را در ذهن‌تان تجسم کنید و خودتان را جای آنها بگذارید.
- احساس درک‌نشدن با گوشه‌گیری نوجوانان می‌شود؛ پس به‌جای سرزنش از آنها حمایت کنید تا احساس تنهایی نکنند و به مشکلاتی مانند افسردگی نوجوانان دچار نشوند.
- مشکلات او شاید به نظر شما کوچک و ناچیز باشد اما برای خودش بزرگ است. «درک اینکه مشکلات هرکس برای خودش بااهمیت است، مهم‌ترین مهارت در رسیدن به همدلی است».
به فرزندتان عزت و احترام ببخشید
همه‌چیز دوطرفه است؛ اگر احترام فرزندتان را می‌خواهید پس عزت و شان او را حفظ کنید. برایش الگوی خوبی باشید و حتی هنگام بروز اختلاف فکری والدین با فرزندان، از خط قرمزها رد نشوید. همچنین هرگز از روش‌های خشونت‌آمیز مانند دادن زدن سر فرزندان استفاده نکنید، زیرا باعث احساس ناامنی آنها می‌شود. برای افزایش عزت‌نفس در نوجوانان:
- استقلال و خودمختاری‌شان را افزایش دهید و به آنها اعتماد کنید.
- به آنها مسئولیت بدهید تا خودشان را به شما ثابت کنند.
- از اهمیت تشویق و تحسین برای تقویت رفتارهای درست و حذف رفتارهای ناسازگارانه غافل نشوید.
- پیگیر کارها و علایق‌شان باشید و پیشرفت‌های‌شان را دنبال کنید.
از علایق فرزندتان حمایت کنید
نوجوانان کم‌کم به‌صورت شفاف به سمت فعالیت‌ها و ورزش‌های موردعلاقهشان جذب می‌شوند. در اولین فرصت آنها را در فعالیت‌های موردعلاقهشان ثبت‌نام کنید و تا حد امکان، در جلسات و مسابقات حضور داشته باشید. این کارتان به او نشان می‌دهد که موفقیت و پیشرفتش چقدر برای شما مهم است و تا چه میزان حاضرید برای خوشحالی و پیشرفتش هزینه کنید. برای اطلاع از اهمیت ورزش در این دوره سنی هم نگاهی به مقاله ورزش برای نوجوانان بیندازید.
درِ خانه را به روی دوستانش باز بگذارید
نوجوانان علاقه زیادی به وقت‌گذرانی با دوستان‌شان دارند. برایشان فضایی در خانه مهیا کنید تا بتوانند با دوستان‌شان وقت بگذرانند و بازی کنند. این کار شما به او نشان می‌دهد که چقدر برای خوشحالی و راحتی‌اش اهمیت قائل هستید. همچنین با آوردن دوستان او به خانه، هم نظارت بیشتری بر رفتارهایش خواهید داشت و هم شناخت بیشتری از دوستانش به دست می‌آورید.
2. هماهنگی با استقلال‌طلبی نوجوان
برای نوجوانان هیچ‌چیزی به‌اندازه استقلال و خودمختاری ارزش ندارد. آنها برای رسیدن به نقش‌های بزرگسالی و تحمل مشکلات و چالش‌های زندگی باید تصمیم‌گیری مستقل و حل مسئله را تمرین کنند. اگرچه سخت، ترسناک و شاید تا حدودی هم خطرناک باشد، اما باید خودتان را با استقلال‌طلبی فرزندتان وفق دهید و برخی کارها را به خودش بسپارید. رعایت نکات زیر در اجرای درست این موضوع به شما کمک می‌کنند:
موقعیت فرزند نوجوان‌تان را درک کنید
فرزند نوجوان‌تان دیگر بچه‌ای کوچک نیست و باید انتظارات‌تان را با سن‌وسال او همساز کنید و مثل کودک با او رفتار نکنید. البته نوجوانان هنوز هم به کمک شما نیاز دارند و قادر به برعهده‌گرفتن کامل مسئولیت‌های یک بزرگسال نیستند. آنها در مرحله بسیار حساسی از رشد ساختارهای مغزی‌شان قرار دارند و هنوز در مهارت‌های حل مسئله، استدلال و از همه مهم‌تر، کنترل تکانه ضعیف هستند. خلاصه اینکه فرزندتان نه کودک است و نه بزرگسال؛ او در یکی از حساس‌ترین دوره‌های زندگی‌اش است و برای گذر از آن به جست‌وجوکردن و تجربه‌کردن، اشتباه‌کردن و شکست‌خوردن نیاز دارد. برای درک موقعیت و شرایط فرزندتان از مقاله نحوه برخورد درست والدین با فرزندان در سن بلوغ هم کمک بگیرید.
به فرزندتان اعتماد کنید
اگرچه نوجوانان با دردسر رفیق‌اند و احتمال مشکل‌تراشی در این دوره سنی زیاد است، اما بهتر است بر اشتباهات‌شان تمرکز نکنید. حتی اگر در گذشته به اعتماد شما خیانت کرده است، به دنبال راهی برای اصلاح رابطه باشید. همچنین اتفاقات آینده و دردسرهای احتمالی را پیش‌بینی کنید و قبل از صدور اجازه، کمی درباره آنها با فرزندتان گفت‌وگو کنید. در مواقع نگرانی و عدم اطمینان هم به فرزندتان بگویید: «من واقعا نگرانم که اتفاق بدی بیافته ولی بهت اعتماد دارم!»
بین آزادی و محدودیت تعادل برقرار کنید
همزمان با بزرگ‌شدن و افزایش مسئولیت‌پذیری فرزندتان، آزادی‌های بیشتری به او بدهید. از طرف دیگر و در مقابل نقض‌کردن محدودیتها و تصمیمات اشتباه، محدودیتها را بیشتر کنید. به او نشان دهید که میزان آزادی یا محدودیتش کاملا به انتخاب‌های خودش وابسته است؛ مثلا اگر شما به او اجازه رفتن به سینما با دوستانش را داده‌اید اما او از قوانین تعیین‌شده تخطی کرده است، به او بگویید: «من واقعا دوست داشتم بزارم مرتب با دوستات بری سینما و تفریح، ولی ظاهرا هنوز واسه‌ش آماده نیستی!»
3. قانون گذاری و اجرای جدی پیامدهای نقض قوانین
گاهی‌اوقات جدیت بهترین و کاربردی‌ترین راه‌حل برای نشان‌دادن خطرات به نوجوان است؛ مثل زمانی که فرزند خردسال‌تان در حال رفتن به سمت خیابان است و احتمال تصادف وجود دارد. نوجوانان هنوز از خطرات زندگی واقعی اطلاعات کافی ندارند و باید با تعیین محدودیتها و قوانین، آنها را از خطرات دور نگه دارید. برای اجرای درست قوانین و پیامدهای نقض آنها، از مقاله آموزش قانون به کودکان ایده بگیرید و نکات زیر را نیز رعایت کنید:
آرامشتان را حفظ کنید
اگر نقض قانون باعث عصبانیت شما شده است، به‌صورت موقت از موقعیت خارج شوید و خودتان را جمع‌وجور کنید. استفاده از تکنیک‌هایی مانند تنفس عمیق یا کمی قدم‌زدن در این مواقع مفید هستند. وقتی آرام و خونسرد باشید، در مورد نقض قوانین تصمیمات منطقی‌تری می‌گیرید و تسلیم خشم‌تان نمی‌شوید. اگر کنترل خشم برای‌تان مشکل است هم حتما یک مقاله کاربردی در این زمینه مطالعه یا از روان‌شناس کمک بگیرید.
محدودیت ها را به صورت شفاف و واضح بیان کنید و از آن ها کوتاه نیایید
فرزندتان باید از انتظارات، قوانین و ارزش‌های خانوادگی اطلاع کامل داشته باشد. بنابراین، محدودیت‌های مربوط به ورود‌وخروج و دیگر وظایف‌شان در داخل و خارج از خانه را کاملا شفاف برایشان توضیح دهید. تغییرات ناگهانی جسمانی و روانی دوران نوجوانی، فرزندتان را به سمت شکستن محدودیتها سوق می‌دهد؛ پس هنگام تعیین محدودیتها باید کاملا محکم باشید. برای تثبیت این محدودیتها در ذهن فرزندتان به نکات زیر هم توجه کنید:
- در مورد قوانین و شیوه اجرایی‌کردن آنها با فرزند نوجوان‌تان مشورت کنید، زیرا باعث افزایش احساس کنترل‌پذیری در آنها و تبعیت بیشترشان از محدودیتها می‌شود.
- محدودیتها را مکتوب کنید تا هیچ‌گونه سردرگمی وجود نداشته باشد. از فرزندتان هم بخواهید که قوانین توافق‌شده را امضا کند تا در صورت نقض آنها و رو آوردن به توجیهات احتمالی، سند امضاشده را نشانش دهید.
- به‌عنوان مثال، اگر وظایف خانگی‌اش را انجام نداده است و قصد رفتن به تفریح با دوستانش را دارد، به او بگویید: «علی همه ما به تفریح نیاز داریم ولی ما یه قرارداد با هم بستیم که تو باید جمعه‌ها ماشین رو بشوری. شرمنده ولی اگه بعد از شستن ماشین وقت بود، میتونی بری پیش دوستات.»
پیامدها را در هر صورت اجرا کنید
نحوه مواجهه با مشکلات رفتاری نوجوانان واقعا به سیاست نیاز دارد، زیرا سخت‌گیری بیش‌ازحد به عصیان و بازپس‌گیری استقلال می‌انجامد و گذشت بیجا هم باعث جدی‌نگرفتن قوانین می‌شود. بنابراین، وقتی فرزندتان قانونی را زیر پا گذاشت، با آرامش و خونسردی مشکل را مطرح کنید. هنگام اجرایی‌کردن پیامدها هم حتما به متناسب بودن آنها با قانون نقض‌شده دقت کنید و از روی عصبانیت تصمیم نگیرید. در این زمینه نگاهی هم به مقاله برقراری ارتباط موثر با کودک حرف گوش نکن بیندازید.
واقع بین و معقول باشید
به‌شدت از قانون‌گذاری من‌درآوردی و بی‌سروته خودداری کنید، زیرا این کار باعث ازدست‌رفتن اعتماد فرزندتان نسبت به تصمیمات شما می‌شود. پشت هر محدودیتی باید دلیلی قانع‌کننده وجود داشته باشد و قوانینی مانند «حتما بیا ساعت 8 بخوابی!» یا «اجازه نداری از گوشی استفاده کنی!»، در دوران نوجوانی اصلا منطقی نیست! برای فهم منطقی‌بودن این قوانین، با خود نوجوان صحبت کنید و از دیدگاه مسائل را ببینید. علاوه بر این، قوت‌ها و ضعف‌های فرزندتان را نیز در نظر بگیرید؛ مثلا اگر فرزندتان خیلی نامنظم است، قبل از قانون‌گذاری در مورد تمیز نگه‌داشتن اتاق، از مقاله آموزش نظم و انظباط به نوجوانان برای اصلاح رفتارش استفاده کنید.
اختلافات را مدیریت کنید
گاهی‌اوقات فرزندتان به دنبال شانس خود برای شکستن محدودیتها و افزایش استقلال‌طلبی‌اش است؛ البته گاهی هم قصد ثابت‌کردن خودش به شما را دارد. در این مواقع شما نباید درگیر جنگ قدرت شوید، زیرا با این برخورد مشکل را بزرگ‌تر می‌کنید. به‌جای این کار از نکات زیر استفاده کنید:
- به او نشان دهید که هیچ‌چیزی به‌اندازه رابطه والد-فرزندی و آرامش او برای‌تان ارزش ندارد. سعی کنید جملات‌تان کوتاه و واضح باشد؛ مثلا بگویید: «می‌دونم این موضوع تو رو هم خیلی اذیت می‌کنه!»
- فرزندتان شاید به کمی فضا و زمان برای فکرکردن نیاز داشته باشد. پس شما عقب‌نشینی کنید و قبل از تبدیل گفت‌وگو به دعوا، به او فرصت فکرکردن بدهید.
4. مداخله در رفتارهای مشکل ساز
مهارت‌هایی مانند کنترل تکانه و حل مسئله در دوران نوجوانی هنوز ضعیف هستند و به‌همین‌دلیل، احتمال بروز رفتارهای مشکل‌ساز بالاتر از دوران کودکی و بزرگسالی است. بنابراین باید دراین‌باره به نکات زیر توجه داشته باشید:
مراقب مشکلات رفتاری احتمالی باشید
اگرچه برای نوجوانان حریم خصوصی‌شان اهمیت زیادی دارد، اما باید مراقب رفتارهای رازآلود او باشید. به‌عنوان والدین، شما باید از دوستان و کارهای او سر در بیاورید. نوجوانان شاید نتوانند یا نخواهند مشکلات‌شان را به‌صورت کلامی ابراز کنند یا از دیگران کمک بگیرند. در عوض، آنها گاهی از انجام رفتارهای غیرمعقول برای تسکین درد و سردرگمی‌شان استفاده می‌کنند. مثلا شاید:
- به سوءمصرف مواد روی بیاورند.
- بی‌خودوبی‌جهت دعوا و جروبحث راه بیندازند.
یکی از مشکلات رایج در نحوه اشتباه برخورد والدین با نوجوانان، جدی‌نگرفتن مشکلات رفتاری و روانی آنها است؛ اما این رفتارها نباید نادیده گرفته شوند، زیرا معمولا نشانه‌ای از یک مشکل بزرگ‌تر هستند.
از مشاور یا درمانگر کمک بگیرید
با مشاهده علائم هرکدام از مشکلات رفتاری و روانی مانند افسردگی یا نافرمانی مقابله‌ای در فرزندتان، حتما باید از متخصصان سلامت روان کمک بگیرید. این مشکلات را با اضطراب‌ها و رفتارهای مشکل‌ساز معمولی و روزمره اشتباه نگیرید. توجه داشته باشید که بسیاری از مشکلات روانی، در سال‌های نوجوانی شروع می‌شوند و تا پایان عمر ادامه می‌یابند؛ پس برای جلوگیری از بدترشدن اوضاع، هرچه زودتر وارد فرآیند درمان شوید.
سخن پایانی
حتما در طول خواندن مقاله متوجه پیچیدگی‌های نحوه برخورد با نوجوانان شده‌اید. ظاهرا هردوی شما باید با شرایط جدید سازگار شوید؛ آنها باید به سمت استقلال و رویاهای‌شان حرکت کنند و شما هم باید در این راه پشتیبان‌شان باشید. در طول مسیر هم برای هردوتان چالش‌های زیادی پیش می‌آید که باید با صبر و مدارا حل‌شان کنید. مهربانی و همدلی از همه‌چیز مهم‌تر است، پس همیشه و حتی در سخت‌ترین و چالشی‌ترین لحظات هم خودتان را جای فرزند نوجوان‌تان بگذارید. هرچه بیشتر درکش کنید، از وقت‌گذرانی با او بیشتر لذت می‌برید و او نیز به‌احتمال بیشتری به حرف‌های‌تان گوش می‌دهد و از رفتارهای مشکل‌ساز فاصله می‌گیرد.
سوالات متداول
- نحوه برخورد با اشتباهات نوجوانان چگونه است؟
همیشه و در همه حال باید آرامشتان را حفظ کنید و از شخصیکردن قضایا دور بمانید. پس از حفظ آرامش، در مورد اشتباه و نقض قانون با او صحبت کنید و پیامدهای متناسب با شکستن محدودیتها را اجرایی کنید. - نحوه برخورد با نوجوان دختر چگونه است؟
تغییرات جسمی و روحی برای دختران کمی زودتر از پسران اتفاق میافتد؛ بنابراین باید خیلی مراقبشان باشید و با محبتواحترام با آنها برخورد کنید. همچنین در مورد مشکلات شایع جسمانی و روانی این دوره سنی برایشان توضیح دهید تا درک بهتری از شرایط داشته باشند. - نحوه برخورد با نوجوان پسر چگونه است؟
دوستیها، تجربهگرایی و استقلال برای نوجوانان پسر اهمیت زیادی دارد و ممکن است آنها را حتی درگیر مشکلات قانونی کند. بنابراین باید قوانین و محدودیتها را شفاف برایشان توضیح دهید و مراقب دوستیها و رفتوآمدهایشان باشید.
