یاد خاطرات و سرگرمی‌هایی مانند کارت‌بازی و تیله‌بازی در کوچه و خیابان، هنوز چشمان‌مان را برق می‌اندازد. هر روز با دیگر دوستان در محل جمع می‌شدیم و بازی‌های جورواجور انجام می‌دادیم. اما حالا دیگر خبری از آن شور و شوق و بازی‌های کودکانه در کوچه و خیابان نیست؛ با ظهور فناوری و فضای مجازی، کودکان دیگر تمایلی به بازی در طبیعت ندارند. متخصصان حوزه کودک با این سبک زندگی کاملا مخالف‌اند و بر ضرورت تعامل کودک با طبیعت تأکید زیادی دارند. اگر شما هم از موافقان تقویت طبیعت‌گرایی در فرزندان هستید، با ما همراه باشید، زیرا در این مقاله به بررسی ارتباط با طبیعت و تاثیر آن بر رشد کودکان خواهیم پرداخت.
تاثیر ارتباط با طبیعت بر رشد کودکان
جوامع صنعتی و زندگی‌های ماشینی باعث کاهش ارتباط با طبیعت شده است. روان‌شناسان مدت‌هاست که در مورد بیگانگی افراد با طبیعت هشدار داده‌اند. آنها در ابتدا فقط به تاثیر این موضوع بر افزایش مشکلات عاطفی تأکید داشتند، اما امروزه می‌دانیم که ارتباط با طبیعت بر تمام جنبه‌های رشدی کودکان و حتی بزرگسالان تأثیرگذار است. در این بخش از مقاله، مهم‌ترین تأثیرات دوستی کودک با طبیعت را بررسی می‌کنیم.
سن جهش رشد کودک و تاخیر رشدی کودک را نیز مطالعه کنید.
افزایش اعتماد به نفس
افزایش دایره انتخاب‌ها به‌صورت مستقیم با افزایش اعتماد به نفس در کودکان همراه است. تعامل با طبیعت نیازی به رعایت ساختارها و قوانین بازی‌های خانگی و مکان‌های بسته را ندارد. علاوه بر این، بازی در طبیعت به روشهای بی‌شماری قابل اجراست. به‌عنوان مثال، کافی است یک زمین ورزشی در اختیارتان باشد؛ به‌راحتی می‌توانید در آن فوتبال، والیبال، وسطی، هفت سنگ و بی‌شمار بازی دیگر انجام دهید.
تقویت خلاقیت و قوه خیال
روابط اجتماعی کاملا ساختاریافته هستند و در هر فرهنگی تعریفی از خوب و بد، باید و نباید و آداب و رسوم وجود دارد. رعایت این موارد برای زندگی اجتماعی ضرورت دارد، اما تأکید افراطی بر آنها باعث شکل‌گیری معیارهای سختگیرانه در کودک میشود. کودکانی که مدام در جمع‌های بزرگسالانه و محیط‌های ساختاریافته حضور دارند، به‌مرور ذهنشان بسته و دستورالعمل‌محور میشود. اما بازی و تعامل با طبیعت (محیط‌های بدون ساختار) به افزایش تعامل فعالانه و معنادار با جهان اطراف منجر میشود. بازی در طبیعت باعث آزاداندیشی، طراحی برنامه‌های سرگرم‌کننده و ارتباط با جهان به شیوه‌ای ابتکاری و خلاقانه میشود. دوست خیالی کودکان نیز به همین دلیل با افزایش خلاقیت و تقویت خیال‌پردازی همراه است.
افزایش مسئولیت پذیری
وقتی در ساخت و نگهداری چیزی مشارکت داشته باشیم، احساس مسئولیت‌پذیری بیشتری در قبالش خواهیم داشت. کاشت نهال، ساختن یک آبراه کوچک و دادن خوراکی به حیوانات، احساس مسئولیت‌پذیری را افزایش می‌دهند و نوعی بازی درمانی کودکان خجالتی به‌حساب می‌آیند. تعامل با طبیعت یک درس بزرگ دیگر نیز برای کودکان دارد: موجودات زنده در صورت عدم رسیدگی و مراقبت می‌میرند. به‌عنوان مثال، با نگهداری از گل‌های خانگی، کودکان اهمیت فراموشی مواردی مانند آب دادن یا برخورد نامناسب (مثل از ریشه درآوردن گیاه) را یاد می‌گیرند.
فراهم سازی تحریک محیطی
اگرچه فضای مجازی قابلیت‌های زیادی را به زندگی ما اضافه کرده است، اما در نهایت سطحی و غیرواقعی است. در عوض، کودکان در طبیعت تعامل بی‌واسطه و مستقیم با محیط اطراف دارند: می‌بینند، می‌شنوند، بو می‌کشند و لمس می‌کنند. هرچه کودکان ارتباط بیشتری با محیط اطراف داشته باشند، ساختار عصبی، روانی و فیزیکی رشد یافته‌تری خواهند داشت. به اعتقاد روان‌شناسان، کاهش ارتباط با طبیعت باعث ضعف ساختارهای مغزی و ادراکی کودکان میشود.
افزایش تحرک و جلوگیری از بیانگیزگی
ارتباط با طبیعت، تحرک بیشتری از نشستن روی صندلی یا دراز کشیدن در خانه ایجاد میکند. لازم نیست کودک حتما به باشگاه ورزشی محل بپیوندد یا دوچرخه‌سواری کند، حتی یک پیاده روی ساده هم باعث افزایش تحرک و بهبود سلامت بدنی میشود. ورزش یک ویژگی مثبت دیگر هم دارد: برای افزایش تمرکز و توجه کودکان (به‌خصوص افراد بیش فعال) مفید است.
تقویت روحیه کنجکاوی و تفکر
کنجکاوی یکی از نیازهای ذاتی کودکان است که بر موفقیت شخصی و اجتماعی آنها تاثیر زیادی میگذارد. طبیعت همیشه چیزی برای غافلگیری و ایجاد شگفتی در خود دارد. گیاه عجیبی که در باغچه خانه روییده است یا مشاهده حشراتی مانند مورچه، باعث تعجب کودک و افزایش روحیه کنجکاوی و پرسشگری در او میشود.
کاهش استرس و خستگی
آیا تا به حال تجربه کتاب‌خوانی یا کار تمرکز دیگری در طبیعت داشته‌اید؟ گویی همه چیز متوقف شده است تا شما رو به جلو حرکت کنید. بر اساس نظریه «بازیابی توجه»، برای تمرکز در محیط‌های شهری به توجه فعالانه و نادیده گیری عوامل حواسپرتی نیاز داریم. تلاش برای توجه و نادیده‌گیری عوامل مزاحم، بخشی از انرژی ما را هدر می‌دهد و مغزمان را خسته میکند. اما در محیط‌های طبیعی، نوعی توجه به نام «شیفتگی نرم» را تجربه می‌کنیم که باعث ایجاد لذت و سرخوشی میشود. شیفتگی نرم، احساس یکی شدن با محیط را افزایش می‌دهد، به‌گونه‌ای که دیگر چیزی برای حواسپرتی وجود ندارد و تلاش برای افزایش تمرکز بی‌معناست.
روشهای افزایش ارتباط کودکان با طبیعت
اعتیاد به فضای مجازی و کاهش ارتباط با طبیعت باعث بروز مشکلاتی جسمی و روانی متعددی مانند پرخاشگری کودکان میشود. به همین دلیل، مدت‌هاست که برنامه‌های آموزش طبیعتمحور در بعضی مدارس . دیگر سازمان‌ها اجرا میشود. البته این موضوع چیزی از مسئولیت والدین کم نمی‌کند؛ آنها باید ارتباط کودکان با طبیعت را با استفاده از روشهای زیر تقویت کنند.
آموزش کاشت و پرورش گل و گیاه به کودکان
- آموزش‌های لازم برای کاشت سبزیجات و گیاهان دیگر را برای کودک فراهم کنید.
- اگر در حیاط خانه باغچه دارید، قسمتی از آن را به فرزندتان اختصاص دهید تا برای خودش گل و گیاه بکارد.
- اگر به باغ و باغچه دسترسی ندارید، از گلدان یا جعبه برای کاشت سبزیجات و گل و گیاه استفاده کنید.
- با کودک به باغ‌های اطراف محل زندگی‌تان بروید، میوه و سبزی بچینید و خرید کنید.
- برای کشف گل‌ها و گیاهان جدید، به همراه یکدیگر طبیعتگردی کنید.
برقراری پیوند بین طبیعت و خانه
- برای اتاق کودک و دیگر بخشهای خانه، گلدان تهیه کنید.
- مواد طبیعی مانند برگ، گل، پر و چیزهای دیگر را به همراه فرزندتان جمع آوری و برای تزئین فضای خانه استفاده کنید. مثلا آنها را به در و دیوار اتاق بچسبانید یا کاردستی بسازید.
- از بازی های حسی برای کودکان استفاده کنید.
- در صورت امکان، اتاق کودک دارای پنجره باشد تا بتواند گه‌گاهی آسمان، درختان و گل‌های حیاط یا خیابان را تماشا کند و از مناظر طبیعی لذت ببرد.
- به همراه فرزندتان از طبیعت عکس بگیرید، سپس آنها را چاپ کنید و روی دیوارهای خانه بچسبانید.
- کودکان را با صداهای طبیعی مانند آواز پرندگان، امواج اقیانوس و صدای آبشار مأنوس کنید. مثلا از آهنگ‌های ضبط شده برای افزایش ذهن‌آگاهی استفاده کنید.
- برای فرزندتان مستندهای مربوط به حیات‌وحش و زیبایی‌های طبیعت فراهم کنید.
انجام فعالیت های مرتبط با طبیعت
- زمانی را برای پیاده روی با فرزندتان در فضای سبز، مانند پارک محله اختصاص دهید.
- بعضی از وعده‌های غذایی را در فضاهای باز، مانند پارک‌ها میل کنید.
- کشیدن نقاشی موجودات طبیعی را به کودک آموزش دهید.
- املا و تلفظ صحیح نام حیوانات را همراه با عکس آنها به فرزندتان نشان دهید و با استفاده از این روش، درست نوشتن را به کودک بیاموزید.
- شب‌ها همراه با یکدیگر ستاره‌ها را تماشا کنید و از آسمان شب لذت ببرید.
- برای انجام بازی و تفریح به پارک بروید.
- در صورت علاقه کودک، او را در کلاس‌های ورزشی ثبت نام کنید.
- در مسیرهای جنگلی پیاده‌روی کنید یا به ساحل بروید و در خط ساحل قدم بزنید.
آموزش حفاظت از محیط زیست
- زباله‌های موجود در پارک‌ها، خط ساحلی و پیاده روها را به همراه یکدیگر جمع‌آوری کنید.
- بذرها یا گیاهان مفید بکارید و علت آن را به کودک توضیح دهید. به‌عنوان مثال، برای کمک به شهد زنبورها گل پرورش دهید یا در روز درختکاری، یک نهال متناسب با آب و هوای منطقه‌تان بکارید.
- داستان‌هایی از حیوانات، گیاهان و اهمیت محیطزیست برایش بخوانید.
- علت و نحوه جدا کردن زباله‌های تروخشک را به او بیاموزید.
آشنا کردن کودک با حیوانات
- از باغ وحش دیدن کنید و در مورد ویژگی‌های حیوانات و نحوه برخورد با آنها به فرزندتان توضیح دهید.
- به مناطق روستایی بروید و او را با حیوانات اهلی آشنا کنید.
- · با همراهی یکدیگر به حیوانات غذا بدهید.
- به هیچ وجه کودک را با جملاتی مانند: «الان میگم هاپو بیاد بخورتت»، نترسانید. به‌جای آن، از ویژگی‌های خوب حیوانات برای کودکان تعریف کنید.
- اگر دچار حیوان هراسی است، سعی کنید به‌مرور و گام به گام او را با ترسش مواجه کنید تا به غیرمنطقی بودنش آگاه شود (اگر کودک به شکل افراطی از حیوانات می‌ترسد، حتما از یک روانشناس بالینی کمک بگیرید).
سخن پایانی
تعامل کودکان با طبیعت به رشد اجتماعی، عقلانی، فیزیکی و عاطفی آنها کمک میکند. افزایش اعتمادبهنفس و مسئولیت‌پذیری، تقویت خلاقیت و قوه خیال، فراهمسازی تحریک محیطی، پیشگیری از بیانگیزگی و کاهش استرس، از مهم‌ترین مزایای تعامل آنها با طبیعت است. به دلیل تاثیر طبیعت بر یادگیری کودکان و دانش آموزان، برنامه‌هایی برای آموزش طبیعت محور توسط مدارس و سازمان‌های دیگر شکل گرفته است. والدین نیز باید از روش‌هایی مانند آموزش کاشت و پرورش گلوگیاه، ارتباط با حیوانات و حفاظت از محیطزیست، برای دوستی کودکان با طبیعت استفاده کنند.
سوالات متداول
- تعامل با طبیعت چه تاثیری بر رشد کودکان دارد؟
باعث رشد همه جانبه استعدادها و تواناییهای کودکان میشود و بر افزایش اعتمادبهنفس و مسئولیت پذیری، پیشگیری از بیانگیزگی، کاهش استرس، فراهمسازی تحریک محیطی و تقویت خلاقیت در آنها تأثیرگذار است. - آموزش طبیعتمحور چیست؟
یادگیری از طریق انجام فعالیت در محیط طبیعی و با استفاده از عناصر موجود در آن مانند آب، گیاهان و حیوانات را آموزش طبیعتمحور میگویند. - روشهای افزایش ارتباط کودکان با طبیعت چیست؟
ارتباط با حیوانات، کاشت و پرورش گلوگیاه، محافظت از محیطزیست و طبیعتگردی از روش افزایش ارتباط کودکان با طبیعت است.
