اکثر شما نام رشته عمران ( یا راه و ساختمان) را شنیده‌اید و احتمالا اولین چیزی که این رشته به ذهن شما می‌آورد، ساختمان سازی است. اما در واقع یک مهندس عمران با سازه‌های ساختمانی و غیر ساختمانی سر و کار دارد. در این مطلب می‌خواهیم ابعاد دیگر رشته مهندسی عمران، گرایش‌های مختلف این رشته، توانمندی و استعدادهای مورد نیاز برای کسب درآمد خوب و بازار کار عمران را توضیح دهیم.
معرفی رشته مهندسی عمران
رشته مهندسی عمران بر پایه اصلی‌ترین نیاز بشر، یعنی ساخت، حفاظت و نگهداری از بناها و ایجاد زیرساخت‌های تمدن شهری (مانند استادیوم‌های ورزشی، جاده، پل، کانال، سد، فرودگاه، سیستم فاضلاب، خطوط لوله، دکل، اجزای سازه ساختمان‌ها و راه آهن) بنا شده است. از جمله کارهایی که فارغ‌التحصیلان این رشته انجام می‌دهند، طراحی و مدیریت انواع پروژه‌های ساخت و ساز هستند. دانشجویان طی تحصیل با محاسبات، طراحی و مدلسازی بناهای مختلف و همچنین فعالیت‌هایی مانند خاکبرداری، گودبرداری و محاسبات حرکت زمین سر و کار دارند.
چارت درسی رشته مهندسی عمران
کارشناسی پیوسته مهندسی عمران مجموعا ۱۴۱ واحد تئوری و عملی دارد که گذراندن آن‌ها مانند اغلب رشته‌ها، حدود ۴ سال طول می‌کشد. دروس این مقطع از رشته عمران را در جدول زیر مشاهده کنید.
| نوع درس | عمومی | پایه | تخصصی (الزامی) | تخصصی | پروژه | کارآموزی | مجموع |
| تعداد واحد | ۲۰ | ۲۰ | ۶۳ | ۳۴ | ۳ | ۱ | ۱۴۱ |
دروس پایه، دروس اختیاری و تخصصی مشترک مقطع کارشناسی این رشته و همچنین دروس تخصصی چند گرایش آن را به تفکیک در جدول زیر آورده‌ایم. با نگاهی به این مباحث می‌توانید دیدگاه بهتری نسبت به فضای درسی رشته عمران پیدا کنید.
| دروس پایه | ریاضی عمومی ۱ و ۲، معادلات دیفرانسیل، برنامه‌نویسی کامپیوتر، محاسبات عددی، آمار و احتمالات مهندسی، فیزیک ۱ و آزمایشگاه |
| دروس تخصصی مشترک | ریاضیات عمومی، فیزیک عمومی، برنامه‌نویسی کامپیوتر، آمار و احتمالات مهندسی، محاسبات عددی، استاتیک، دینامیک، مقاومت مصالح، مکانیک خاک، زمین‌شناسی مهندسی، متره و برآورد پروژه |
| دروس اختیاری | مکانیک خاک ۲، اصول مهندسی تونل، تحقیقات محلی، اصول مهندسی ترافیک، راه آهن، مهندسی ترابری، ماشین‌آلات ساختمانی در راهسازی، آزمایشگاه روسازی، فتوگرامتری، اصول مهندسی فرودگاه، مهندسی آب و فاضلاب و پروژه، بناهای آبی، آب‌های زیرزمینی، شیمی و میکروبیولوژی آب و فاضلاب، آزمایشگاه مکانیک سیالات، هیدرولوژی مهندسی، اصول مهندسی سد، اصول مهندسی آب و فاضلاب، تصفیه فاضلاب صنعتی، آلودگی هوا و روش‌های کنترل، هیدرولوژی آماری و پروژه، ماشین‌های آبی، سدهای کوتاه، مهندسی زهکشی، مقررات ملی ساختمان، مقدمه‌ای به مدلسازی و شبیه‌سازی، سیستم‌های مبتنی بر وب و پایگاه‌های داده در مهندسی و مدیریت، انرژی و توسعه پایدار، مبانی اکولوژی، اصول مدیریت ساخت، زبان تخصصی، پروژه تخصصی، تأسیسات مکانیکی و برقی، نرم‌افزارهای مهندسی عمران، مهندسی سیستم‌ها، مبانی GIS در مهندسی عمران، طراحی و ساخت و نگهداری سیستم‌های مهندسی عمران و مهندسی محیط زیست، اقتصاد مهندسی، شیمی عمومی، مقاومت مصالح ۲، آزمایشگاه مقاومت مصالح، تکنولوژی و بازرسی جوش و کارگاه، اصول مهندسی زلزله و باد، بازرسی تعمیر و ترسیم سازه‌ها، اصول مهندسی پل، سازه‌های بنایی مقاوم در برابر زلزله، سازه‌های چوبی |
| دروس تخصصی گرایش آب | تکنولوژی تحلیل سازه، بارگذاری، مهندسی پی، سازه‌های بتنی، سازه‌های فولادی، روش‌های اجرایی ساختمان، مکانیک سیالات، هیدرولیک، هیدرولوژی مهندسی، رسم فنی و نقشه‌کشی ساختمان، نقشه برداری و عمیات اجرایی، مهندسی آب و فاضلاب و بناهای آبی، شیمی عمومی، هواشناسی، مهندسی سیستم، ماشین‌های آبی و ایستگاه های پمپاژ، شیمی میکروبیولوژی آب، فرآیند تصفیه، مقدمه‌ای بر بهداشت محیط |
| دروس تخصصی گرایش نقشه‌برداری | راهسازی، ریاضیات مهندسی، هندسه دیفرانسیل، نقشه‌برداری و عملیات، نقشه‌برداری ژئودتیک، فتوگرامتری، تئوری خطا، نقشه‌برداری مسیر، نقشه‌برداری زیرزمینی، هیدروگرافی، کارتوگرافی، ژئودزی، میکروژئودزی و نقشه‌برداری صنعتی، ژئودزی ماهواره‌ای، نجوم |
| دروس تخصصی گرایش عمران | تکنولوژی بتن، تحلیل سازه، بارگذاری، مهندسی پی، سازه‌های بتنی، سازه‌های فولادی، روش‌های اجرایی ساختمان، مکانیک سیالات، هیدرولیک، هیدرولوژی مهندسی، رسم فنی و نقشه‌کشی ساختمان، نقشه‌برداری و عملیات، مهندسی آب و فاضلاب، بناهای آبی، اصول و مبانی معماری و شهرسازی، پروژه سازه‌های فولادی، روش‌های خرابی ساختمان، راهسازی و پروژه، روسازی، مهندسی ترابری، راه آهن، مهندسی ترافیک |
رشته مهندسی عمران مناسب چه کسانی است؟
رشته مهندسی عمران با محاسبات، ریاضیات و فیزیک سر و کار دارد. بنابراین علاقه و توانمندی در این دروس، یکی از پیش‌زمینه‌های ورود به مهندسی عمران محسوب می‌شود. درک عمیق هیدرولوژی و زمین‌شناسی نیز در این شاخه از مهندسی کاربرد زیادی دارد. از طرفی یک مهندس عمران، در انجام پروژه‌های مختلف با افراد زیادی از جمله مدیران، کارگران، تکنسین‌ها و مهندسان رشته‌های دیگر مثل معماری یا طراح داخلی در ارتباط است. به همین دلیل اجتماعی بودن، توانایی گفتگو و مصالحه به پیشرفت و موفقیت در این شغل کمک می‌کنند.
علم و تکنولوژی دائم در حال تغییر و توسعه هستند بنابراین در صورتی که به رشته مهندسی عمران فکر می‌کنید، باید بدانید در این رشته تخصص، دانش بالا، توانایی استفاده از نرم‌افزارهای کاربردی و اطلاعات به روز، نیازهای اساسی موفقیت در این رشته هستند. نرم‌افزارها سرعت پروژه‌های عمرانی را افزایش داده و موجب کاهش خطاها شده‌اند. هرچند که هنوز هم کسی که فارغ‌التحصیل این رشته است باید اصول محاسبات عمرانی را بداند ولی امروزه، مهارت‌های نرم‌افزاری، مهم‌ترین مهارت‌های سخت در حوزه عمران هستند. بنابراین علاقه به کار با برنامه‌های کامپیوتری نیز می‌تواند یکی دیگر از ملاک‌های انتخاب این رشته تحصیلی باشد. برخی از نرم‌افزارهای تخصصی که در مهندسی عمران با آن‌ها کار می‌کنند را در ادامه نام برده‌ایم:
- اتوکد
- مایکروسافت اکسل
- نرم افزار ETABS
- نرم افزار HEC-RAS
- برنامه ArcGIS
- برنامه Bluebeam Revu
- برنامه Revit
- Microsoft Project
- مایکروسافت اکسس
- نرم‌افزار ETABS MATE
- برنامه FlowMaster
- میکرواستیشن
- برنامه HY-8
- STAAD Pro
جالب است بدانید که خیلی از این نرم افزارها، نسخه مشابه اندرویید یا iOS نیز دارند که با توجه به کاربرد ساده‌تر موبایل یا تبلت می‌توانند همه جا در کنار مهندسین باشند. علاقه به تکنولوژی و توانایی کار کردن با این ابزارها را در این رشته جدی بگیرید چون می‌توانند مزیت کاری و تخصصی بزرگی برای کسب شغل و درآمد بالا باشند. اگر به آگهی‌های استخدام مهندسی عمران توجه کنید، خواهید دید که تسلط یا حداقل آشنایی با یک یا چند برنامه تخصصی جزو شرایط لازم است. نباید انتظار داشته باشید که با خواندن این رشته در دانشگاه به تمام توانمندی‌های لازم برای اشتغال برسید. به دلیل گستردگی مسائل کاری، پشتکار در بررسی و مطالعه منابع غیر دانشگاهی و همچنین کارآموزی به تسلط پیدا کردن کمک زیادی می‌کنند.
انتخاب رشته و قبولی در مهندسی عمران
مهندسی عمران در زیرگروه ۱ شاخه ریاضی فیزیک قرار دارد. ضرایب دروس اختصاصی در کنکور این زیرگروه، در جدول زیر آمده‌اند.
| دروس | ریاضی | فیزیک | شیمی |
| ضریب | ۴ | ۳ | ۲ |
پذیرش این این رشته در تمام دانشگاه‌های دولتی (روزانه و شبانه)، غیر انتفاعی، پردیس‌های خودگدان، دانشگاه آزاد و پیام نور در مقطع کاردانی و کارشناسی انجام می‌شود. همچنین ظرفیت پذیرش بدون کنکور نیز برای مهندسی عمران وجود دارد و دانش‌آموز می‌تواند به صورت بدون کنکور ثبت نام کند، اگر سابقه تحصیلی و نمرات دانش‌آموز به حد نصاب برسند می‌تواند تحصیل در دوره بدون کنکور را ادامه دهد. بیش از ۱۸۰ واحد دانشگاهی در رشته مهندسی عمران به صورت بدون کنکور ظرفیت پذیرش دارند. سالانه حدود ۱۵ هزار نفر در کارشناسی رشته مهندسی عمران در کلیه دانشگاه‌های سراسر کشور پذیرش می‌شوند اما شانس قبولی در دانشگاه‌های برتر، تنها برای ۶۰۰ نفر اول کنکور وجود دارد.
مطالعه این مطلب به شما کمک می‌کند درباره شرایط قبولی مهندسی عمران و سایر رشته‌ها دید بهتری پیدا کنید: با چه درصد و رتبه‌ای می‌توانیم در رشته مورد علاقه‌مان تحصیل کنیم؟
گرایش های مهندسی عمران
مهندسی عمران در مقاطع کاردانی و کارشناسی، گرایش خاصی ندارد اما در مقاطع بالاتر، بر اساس آخرین اطلاعات دفتره انتخاب رشته کارشناسی ارشد سال ۱۴۰۰، این رشته در ۱۰ گرایش پذیرش دارد که اغلب در دروس اختیاری با یکدیگر تفاوت دارند. گرایش‌های مهندسی عمران عبارتند از:
- سازه: طراحی انواع سازه‌ها مانند ساختمان، برج و سدها است.
- زلزله: در این گرایش مهندسین عمران طراحی سازه‌های مقاوم و مقاوم سازی در برابر زلزله را آموزش می‌بینند.
- ژئوتکنیک: کاردبرد این رشته مهندسی در طراحی سد، تونل، دیوارهای حائل، تکیه‌گاه‌های موقت حفاری و موارد مشابه است.
- راه و ترابری: در این گرایش اصول و استانداردهای نوین در ساخت راه‌های جدید و بهسازی راه‌های قدیمی بررسی می‌شوند.
- مهندسی و مدیریت منابع آب: مهندسان این گرایش ناظر به ساخت و طراحی سدها، تصفیه خانه‌ها، تونل‌های انتقال آب، شبکه‌های توزیع آب و تلیل اطلاعات مربوط به این تأسیسات هستند.
- مهندسی آب و سازه‌های هیدرولیکی: این گرایش از مهندسی عمران در زمینه تحلیل، طراحی و بهینه‌سازی سازه‌‌هایی که به نوعی با آب سروکار دارند فعالیت دارد و در واقع ترکیبی از گرایش‌های سازه و آب است.
- مهندسی سواحل بنادر و سازه‌های دریایی: در بنادر و دریاها انواع سازه‌ها مانند سکوها، اسکله‌ها، انواع موج‌شکن و تجهیزات بندری ساخته می‌شوند. فارغ‌التحصیلان این رشته کار طراحی و نظارت بر ساخت این نوع سازه‌ها را انجام می‌دهند.
- حمل و نقل: شامل چهار بخش مجزا به نام‌های حمل و نقل دریایی، ریلی، هوایی و جاده‌ای است و مهندسین با توجه به توانایی‌های خود می‌توانند در هریک از این زیرمجموعه‌ها به فعالیت بپردازند.
- مدیریت ساخت: این گرایش شامل مهندسی و مدیریت در ساخت و ساز، مدیریت قراردادها، کنترل پروژه‌های عمرانی و هدایت منابع انسانی است.
- مهندسی محیط زیست: انجام پروژه‌های محیط زیستی مانند کنترل آلودگی منابع آب، خاک و هوا، کنترل آلودگی ناشی از مواد جامد، طراحی تأسیسات آب و فاضلاب و کیفیت منابع آب از جمله وظایف فارغ‌التحصیلان این گرایش از مهندسی عمران هستند.
ورود به بازار کار مهندسی عمران
مهندسی عمران گرایش‌ها و زمینه‌های فعالیت بسیار متنوعی دارد اما به دلیل استقبال و علاقه زیاد دانش‌آموزان به این رشته، ظرفیت پذیرش و در نتیجه تعداد فارغ‌التحصیلان آن در سال‌های اخیر نسبتا بالا بوده که اشتغال و درآمدزایی در رشته عمران را با مقداری چالش در این سال‌‌ها روبرو کرده است. اما فراموش نکنید که کسب مهارت‌های ضروری و گسترش آن‌ها (مانند کار با برنامه‌ها و نرم‌افزارهای تخصصی مختلف)، تجربه کاری و کارآموزی در پروژه‌ها، برندسازی شخصی خلاقیت در انجام پروژه‌ها و رفتن به مقاطع تحصیلی بالاتر، شانس شما را برای تضمین اشتغال و کسب درآمد بالا بیشتر می‌کنند.
یک مهندس عمران برای اینکه بتواند کار نظارت بر ساختمان را انجام دهد، باید صلاحیت نظارت و طراحی او از سوی مراجع ذی‌صلاح تایید شود و از سازمان نظام مهندسی، پروانه کار دریافت کند. بسیاری از مراجع مانند شهرداری، برای صدور پروانه ساخت، نظارت یا مجوزهای دیگر، نقشه‌هایی را می پذیرند که توسط مهندسان دارای پروانه اشتغال تهیه شده باشد و برای کنترل و نظارت نیز باید از این افراد استفاده شود. مهندسان عمران می‌توانند هر ساله در آزمون نظام مهندسی شرکت و در صورت قبولی حق امضا برای انجام پروژه‌های عمرانی دریافت کنند. این پروانه به ترتیب سال فعالیت مهندسان و امتیازات کسب شده در سه درجه با عناوین پایه ۱، پایه ۲ و پایه ۳ به فرد تعلق می‌گیرد و سالانه تا سقف معینی پروژه به مهندسان تعلق می‌گیرد.
مهندسین عمران بر اساس گرایش، تجربه و علاقه‌مندی می‌توانند در واحدها و ادارات مختلف راه و ترابری، معاونت حمل و نقل و ترافیک، سازمان‌های حمل و نقل و ترافیک، شرکت‌های مطالعات جامع حمل و نقل، شهرداری، جهاد سازندگی، وزارتخانه مسکن و شهرسازی، وزارت نیرو، سازمان محیط زیست، شرکت راه‌آهن، سازمان بنادر و کشتیرانی، سازمان بنادر و دریانوردی، شرکت‌های خصوصی عمرانی و سازمان نظام مهندسی کار کنند. میزان حقوق این رشته نیز با توجه به سطح تحصیلات، سابقه کاری، مهارت‌ها، خصوصی یا دولتی بودن محیط کار بسیار متفاوت است. اما به طور کلی، میانگین حقوق ماهانه یک مهندس عمران در ایران ۶ میلیون تومان است. حقوق ماهانه مهندس عمران با افزایش سابقه کاری و توسعه مهارت‌ها، می‌تواند افزایش قابل توجهی داشته باشد اما تخمین آن ممکن نیست. از طرفی با ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر، می‌توانید به کار تدریس و پژوهش بپردازید.
سخن پایانی
بعد از مهندسی مکانیک و مهندسی برق، می‌توان از مهندسی عمران به عنوان یکی از محبوب‌ترین رشته مهندسی نام برد. گرایش‌ها و زمینه‌های کاری رشته عمران متنوع هستند بنابراین بازار کار پر رونق و خوبی دارد. متداول‌ترین وظایف یک مهندس عمران بررسی محل انجام پروژه‌ها، ارزیابی مزایا و خطرات احتمالی، توسعه و طراحی نقشه، مدیریت منابع پروژه، ارتباط و هماهنگی با دیگر متخصصین مانند معماران و کارگران برای انجام پروژه‌ها و نظارت بر پیشرفت آن‌ها است. حقوق و درآمد مهندسی عمران با توجه به تحصیلات، تجربه، مهارت، تخصص، داشتن گواهینامه‌های مختلف و پروانه نظارت، نوع پروژه، موقعیت و محل کار می‌تواند متفاوت باشد.
اگر توانایی و علاقه به محاسبات، ریاضیات، فیزیک و خلاقیت را در خود می‌بینید، این رشته یکی از گزینه‌های خوب برای ادامه تحصیل است و در صورتی که به فعالیت آکادمیک، آموزش یا پژوهش هم علاقه داشته باشید، می‌توانید تا مقطع دکتری و پسا دکتری نیز مهندسی عمران را ادامه بدهید. از طریق لینک‌های زیر می‌توانید با برخی دیگر از رشته های مهندسی آشنا شوید:
