پرخاشگری و دعوای بچه ها در مدرسه و خانه یکی از نگرانی‌ها و مشکلات رایج والدین است که گاهی آن‌ها را حسابی سردرگم می‌کند. اما برای حل کردن هر مسئله‌ای باید اول به خوبی ماهیت آن مسئله را بشناسیم و دلایل آن را بررسی کنیم. چرا گاهی کودکان و نوجوانان تمایل به دعوا و درگیری دارند؟ وقتی بچه‌ها دعوا میکنند چه چیزی در ذهن آن‌ها می‌گذرد؟ آیا اصلا لازم است درمورد دعوای بچه ها در مدرسه نگران باشیم یا این یک موضوع عادی و طبیعی است؟ در ادامه به پاسخ این سوالات می‌رسیم و برای پیشگیری و مقابله با دعوا و خشونت‌ورزی کودکان و نوجوانان روش‌هایی ارائه می‌دهیم.
چرا بچه ها دعوا می کنند؟
عموما دعوای بچه ها در مدرسه بیشتر از سنین کودکی و خردسالی است و با ورود به دوره نوجوانی و خصوصا در پسران، ممکن است بیشتر شاهد ناسازگاری بچه‌ها با همسالان و درگیری بین آن‌ها باشیم. قبل از هرچیز باید عواملی که زمینه‌ساز ابراز خشونت، عصبانیت و تحریک کودک برای دعوا کردن هستند را شناسایی کنید. در ادامه یک لیست احتمالی و رایج علت دعوای دانش آموزان را آورده‌ایم که می‌توانند راهنمای تشخیصی شما باشند.
عدم کنترل هیجانات
بعضی از بچه‌ها نمی‌توانند احساسان و هیجانات خود را به درستی و به موقع شناسایی و آن را کنترل کنند. به همین دلیل ممکن است احساساتی مانند شرم و کمبود اعتماد به نفس شدید با پرخاشگری و تکانشگری کودک و به شکل دعوا کردن در مدرسه بروز پیدا کند.
پیشنهاد مطالعه: آموزش کنترل هیجانات به کودک
کمبود توجه و محبت
گاهی دعوا کردن، خشونت و پرخاشگری روشی برای ارضای نیاز به توجه طلبی در کودکان است. اگر کودک و نوجوان راه درست جلب تحسین و تشویق دیگران را یاد نگرفته باشد یا دائما با سرزنش و تحقیر روبرو شود، ممکن است از این شیوه‌های آسیب‌زا برای توجهی که نیاز دارد استفاده کند، حتی اگر این توجه جنبه منفی داشته باشد.
کمبود اعتماد به نفس
همیشه کمبود اعتماد به نفس کودک به شکل انزوا و دوری کردن از دیگران بروز پیدا نمی‌کند. گاهی حس منفی کودک یا نوجوان نسبت به خود آنقدر شدید است که خودسرزنشی و خشمی که نسبت به خود دارد را ناخوداگاه در روابط نشان می‌دهد. اعتماد به نفس پایین و احساس شرم درونی تحمل بچه‌ها را در مقابل مشکلات کم میکنند.
بیشتر بخوانید: کنترل خشم در نوجوانان
خواب و تغذیه نامناسب
مناسب نبودن کیفیت یا کمیت خواب بچه‌ها نقش مهمی در آرامش آن‌ها دارد. کودک یا نوجوانی که به میزان کافی استراحت نکند سریع‌تر بر اثر تحریک یا در شرایط نامساعد، دچار خشم می‌شود و رفتارهای مخربی مانند دعوا کردن را بروز می‌دهد. از طرفی کمبود برخی از ویتامین‌ها نیز می‌توانند باعث تحریک پذیری بیشتر شوند. گرسنگی و تشنگی به مدت طولانی با کاهش توان عصبی و ذهنی همراه هستند و در همین زمان است که کودک یا نوجوان قادر به کنترل تکانه‌های خشم خود نیست و ممکن است برای ساده‌ترین مسائل دعوا کند.
مشکلات خانوادگی
مشاجره و اختلافات بین والدین یا والدین و بچه‌ها، محیط مخربی برای رشد فرزندان ایجاد می‌کند. وقتی کودکان شاهد الگوهای بروز خشم و عصبانیت به شیوه ناسالم هستند، با احتمال بالاتری همین خشم را نسبت به دوستان خود در مدرسه یا شرایط نامساعد نشان می‌دهند.
اختلال در یادگیری
کودکان و نوجوانانی که دچار اختلالات یادگیری هستند، در صورت عدم تشخیص و رسیدگی، ممکن است مرتبا با تحقیر و سرزنش مواجه شوند. همین مسئله خشم و عصبانیت کودک را بیشتر می‌کند و زمینه‌ساز مشکلات رفتاری و بروز منفعلانه خشم به صورت دعوا و درگیری با دوستان، خانواده یا معلمان است.
استرس و اضطراب بالا
کودکان و نوجوانانی که در زمینه تکالیف درسی، امتحانات یا حضور در مدرسه مشکل دارند اضطراب و استرس زیادی را تجربه میکنند تحریک پذیری بالاتری دارند و ممکن است به صورت ناخوداگاه از دعوا و درگیری به عنوان راهی برای تخلیه هیجانات منفی خود استفاده کنند.
اختلالات روانی
مشکلات خاصی مانند وسواس فکری، اختلال اضطراب اجتماعی، بیش‌فعالی، افسردگی، اختلالات رفتاری تخریبی و اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان می‌توانند ظرفیت روحی و روانی دانش‌آموزان را در مقابل افراد و موقعیت‌های جدید و متفاوت کاهش دهند.
پیشنهاد مطالعه: اختلالات روانی شایع در مدارس
مشکلات دوران بلوغ
یکی از علل رایج خشم و تحریک‌پذیری در دوران نوجوانی تغییرات هورمونی دوران بلوغ است. در این دوره نوجوان به دلیل طوفان هورمونی دچار تغییرات روحی و ذهنی فراوانی می‌شود و ممکن است راه صحیح مدیریت این احساسات را نداند. از طرفی نیاز به توجه و تحسین، پذیرفته شدن در گروه همسالان، نیاز عاطفی و جنسی نیز چالش‌های بیشتری را در سن بلوغ ایجاد می‌کند که باعث کاهش تحمل فرد می‌شود.
مشکلات تربیتی
گاهی شیوه‌های فرزندپروری والدین به گونه‌ای است که احساسات منفی زمینه‌ساز تمایل به درگیری و نزاع را در فرزندان تقویت می‌کند. تربیت مستبدانه یا پرخاشگرانه با ایجاد الگوی رفتاری بد برای بچه‌ها، میتواند باعث پرخاشگری و برون‌ریزی نادرست فشاهای روحی بچه‌ها در محیط خانه و مدرسه شود.
ناتوانی در مهارت های ارتباطی
بعضی از بچه‌ها نحوه درست برقراری ارتباط با دیگران، درخواست کردن، دفاع کردن از حقوق خود، بیان نیازها یا قدرت نه گفتن را آموزش ندیده‌اند. به همین دلیل در موقعیت‌هایی که نیاز به این مهارت‌ها وجود دارد، ممکن است با درگیری و دعوا کردن بخواهند به خواسته‌های خود برسند یا از موقعیت‌های استرس‌زا فرار کنند.
پیشنهاد مطالعه: آموزش مهارت های زندگی به کودکان
اتفاقات ناگوار زندگی
تحمل تغییر در زندگی مانند تغییر مدرسه یا محل زندگی برای بعضی از کودکان و نوجوانان مشکل است و میتواند عامل محرکی برای آن‌ها باشد که به شکل ناسازگاری با اطرافیان و دعوا بروز پیدا کند. طلاق والدین، مرگ یا بیماری یکی از اعضای خانواده از عوامل مهمی هستند که ممکن است زمینه‌ساز عدم توان کنترل خشم و دعوای بچه ها در مدرسه باشند.
اهمیت جلوگیری از دعوای بچه ها و برخورد صحیح با آن
دعوای کودکان و نوجوانان در مدرسه میتواند عواقب سنگینی برای آن‌ها به دنبال داشته باشد یا جزئی از الگوی رفتاری آن‌ها شود. بنابراین هرچه در سنین کمتر یا دوران حساس بلوغ به علل این رفتار آسیب‌زا پی ببرید، بهتر میتوانید عواقب ناشی از آن را کنترل کنید:
- طرد کودک از جمع همسالان
- ترس کودک از بچه های دیگر
- افزایش احتمال بزه‌کاری
- افت تحصیلی دانش آموز
- احتمال آسیب فیزیکی و روانی به خود و دیگران
روش مقابله با دعوای بچه ها در مدرسه
حالا که عوامل اصلی عصبانیت بچه‌ها را شناسایی کردیم، بهتر است برای روش کنترل دعوا کودکان در مدرسه نیز راهکارهایی را در پیش بگیریم. این راهکارها در کنار هم می‌توانند اثر بیشتری داشته باشند.
گفتگو و پذیرش
قبل از هرچیز باید بتوانید با فرزندتان گفتگوی موثر داشته باشید و به خوبی حرف‌ها و دغدغه‌های آن‌ها را بشنوید. این کار تا حد زیادی در پیدا کردن ریشه مشکلات به شما کمک می‌کند. وقتی فرزندتان جریان دعوای مدرسه را تعریف می‌کند به دقت به جزییات توجه کنید و از سرزنش او خودداری کنید تا بتواند تمام حرف‌هایش را با شما در میان بگذارد. از طرفی همانطور که گفتیم شاید یکی از دلایل درگیری او نیاز به توجه یا بیان نیازهایش باشد که با صحبت کردن تا حدودی برطرف خواهد شد و میتواند در آرامش او موثر باشد.
اصلاح سبک تربیتی
درباره سبک‌های فرزندپروری مطالعه کنید یا در این مورد با یک مشاور مشورت داشته باشید. رفتارهای آسیب‌زا که استرس و اضطراب کودک را بیشتر میکنند، به اعتماد به نفس او آسیب می‌زنند یا باعث حس ناامنی در او می‌شوند می‌توانند در نهایت باعث بروزن‌ریزی احساسات، تحریک‌پذیری بالا و خشم و عصبانیت شوند.
توضیح درباره عواقب دعوا در مدرسه
هر عمل نادرستی باید با عواقب متناسبی همراه باشد که بازدارنگی کافی را برای جلوگیری از رفتارهای نادرستی مانند دعوا ایجاد کنند. تنبیه کودک و سرزنش شدید یا هر برخورد شدیدی در این زمینه آسیب بیشتری به شخصیت و رفتار بچه‌ها می‌زند. درباره اثرات دعوا کردن با فرزندتان صحبت کنید، با همدیگر درباره نوع و میزان تنبیه در صورت دعوا کردن به توافق برسید.
آموزش کنترل خشم
کنترل خشم یکی از مهارت‌های مهم زندگی است که نیاز به آموزش و تمرین دارد. هرچند نمی‌توان صرفا با سرکوب کردن جلوی تکرار دعوای بچه ها در مدرسه و خانه را گرفت. اما در کنار شناسایی ریشه مشکل و تلاش برای رفع آن، ضرورت دارد درباره تکنیک‌های مدیریت خشم با فرزندتان صحبت کنید و حتی اگر خودتان در این زمینه ضعف دارید، روی آن کار کنید. آموزش معذرت خواهی به کودک و تعیین جریمه برای تکرار رفتارهای پرخاشگرانه نیز در افزایش کنترل خشم موثر است.
اصلاح الگوی خواب و تغذیه
همانطور که گفتیم، برای اینکه بتوان روی رفتار و تکانه‌های هیجانی کنترل بهتری داشت، خواب و تغذیه مناسب ضرورت دارند. ساعت خواب و بیداری را تنظیم کنید، خواب شبانه بچه‌ها باید بین ۷ تا ۹ ساعت باشد و خواب روز جای آن را نمی‌گیرد. از گرسنه ماندن به مدت طولانی یا کمبود ویتامین و املاح نیز پیشگیری کنید.
ورزش و فعالیت فیزیکی
تحقیقات زیادی نشان می‌دهند که بین فعالیت بدنی و ورزش و توانایی کنترل خشم همبستگی وجود دارد. ورزش و فعالیت بدنی برای کودکان، ضمن تخلیه انرژی، در آن‌ها توانمندی و احساس ارزشمندی ایجاد میکنند که مانع از رفتارهای آسیب‌زایی همچون دعوای بچه ها در مدرسه می‌شوند.
تفریح، هنر و بازی
انجام تفریحاتی که فرزندتان دوست دارد نیاز به توجه، بهبود توانمندی‌ها و افزایش اعتماد به نفس را به دنبال دارد که از سالم‌ترین راه‌ها برای کنترل خشم و عصبانیت هستند. علاوه بر انجام کارهای هنری ساده‌ای که فرزندتان به آن علاقه‌مند است، با هم بازی‌های مختلف فکری و مهیج انجام دهید.
تقویت مهارت های فردی
نداشتن برخی از مهارت‌ها فردی باعث می‌شود بچه‌ها به دعوا و پرخاش پناه ببرند. قدرت نه گفتن، رفتار قاطعانه، دفاع از حقوق خود و حل مسئله از مواردی هستند که هر کودک و نوجوانی باید آن‌ها را یاد بگیرد. در این صورت میتواند به شیوه درست حل مسئله کند و عملا برای رفع مشکلاتش نیازی به پرخاشگری و دعوا کردن پیدا نمی‌کند.
رسیدگی به شرایط درسی
ضعف درسی، استرس و اضطراب زیادی برای بچه‌ها ایجاد می‌کند و میتواند در نهایت به دلیل اثر بر اعتماد به نفس در بروز خشم بچه‌ها نقش زیادی داشته باشد. برنامه منظمی برای حل تکالیف فرزندتان در نظر بگیرید و اگر نقطه ضعفی در درس‌هایش دارد حتما به این موارد رسیدگی کنید.
مراجعه به درمانگر
یکی از قدم‌های بسیار مفید و موثر برای مقابله با دعوای بچه ها در مدرسه مراجعه به روانشناس کودک و نوجوان است. روانشناس متبحر با شناسایی دقیق‌تر علت بروز این رفتار، راهکارهای علمی و دقیقی متناسب با فرزندتان ارائه می‌دهد. خصوصا در مواردی که ناسازگاری بچه‌ها به دلایلی مانند اتفاقات و حوادث در زندگی، سابقه آزار روحی و جسمی یا اختلالات روحی اتفاق می‌افتد، مراجعه به متخصص ضرورت دارد. در اگر در خانواده با آسیب‌های دیگری روبرو هستید که حدس می‌زنید در عصبی بودن یا واکنش‌های تکانشی فرزندتان اثر دارد، توصیه می‌کنیم خودتان نیز درمان فردی داشته باشید.
پینشهاد مطالعه: درمان شناختی رفتاری برای اختلالات کودکان و نوجوانان
سخن پایانی
افزایش تنش‌های اجتماعی و مشکلات در خانواده‌ها، یکی از عوامل موثر بر بروز برخوردهای پرخاشگرانه و دعوای بچه ها در مدرسه است. برای اینکه بتوانید با این مشکل که عواقب زیادی برای کودکان و نوجوانان در پی دارد، باید ابتدا ریشه‌ها و علل احتمالی آن را شناسایی کنید. در این مطلب به برخی از دلایل مهمی که می‌توانند در خشم و ابراز خشونت بچه‌ها نقش داشته باشندصحبت کردیم. از عواقب دعوا در مدرسه برای کودکان گفتیم و راهکارایی برای مدیریت و کنترل این رفتار آسیب‌زا پرداختیم که امیدواریم در این زمینه راهگشا باشند.
سوالات متداول
- چه عواملی باعث دعوا و پرخاشگری کودکان در مدرسه هستند؟
دعوای بچه ها در مدرسه میتواند به دلایل درونی مانند احساس شرم و بی اعتماد به نفس بودن یا به دلایلی مانند شیوه تربیتی نادرست و استرسهای محیطی و ناتوانی در کنترل و مدیریت هیجانات مختلف اتفاق بیفتد. - روش موثر برخورد با دعوای کودکان در مدرسه چیست؟
قبل از هرچیز باید از ماجرای اتفاق افتاده به درستی و کامل اطلاع پیدا کنید تا قضاوت بهتری داشته باشید. سعی کنید ریشه مشکل ناسازگاری، خشم و پرخاش و پناه بردن فرزندتان به دعوا را شناسایی کنید. با پیدا کردن علتها، راحتتر میتوانید برای پیشگیری از تکرار دعوای بچه ها در مدرسه اقدامات موثری انجام بدهید. - چه زمان باید در دعوای بچه ها مداخله کرد؟
بهتر است تا زمانی که خطر آسیب زدن به دیگران وجود ندارد، درد عوای بچه ها مداخله نکنید و صحبت و رسیدگی به علت و برطرف کردن مشکلات را به بعد موکول کنید. سرزنش کردن یا مقصر شمردن یکی از طرفین دعوا یا حتی دفاع کردن از فرزند خودتان برخلاف تصور میتواند باعث تشدید ناهنجاری رفتاری شود.
