وقتی کودک با آن لحن شیرین و جذابش شروع به صحبت‌کردن می‌کند، دل‌مان غش‌وضعف می‌رود و دوست داریم او حرف بزند و ما فقط گوش کنیم. حرف‌زدن کودکان آن‌قدر دلنشین است که کوچک‌ترین کم‌حرفی‌شان به چشم می‌آید و موجب نگرانی والدین و اطرافیان می‌شود. البته این نگرانی کاملا منطقی و شایسته بررسی است، زیرا کودکان با استفاده از کلمات و تعاملات یاد می‌گیرند. بنابراین، اگر شیوه‌های معمول به حرف‌آوردن‌شان با شکست مواجه شود، باید به‌دنبال فهم دلایل کم حرفی کودکان باشیم. اینکه آیا کم حرفی کودک نگران کننده است یا طبیعی، به بررسی دقیق علت و علائم این مشکل بستگی دارد؛ در این مقاله به بررسی همین موضوعات خواهیم پرداخت.
اهمیت بررسی کم حرفی کودکان
احتمالا شما هم این جمله را شنیده‌اید: «بچه باید بازی کنه؛ بچه اگه بازی نکنه یه چیزیش هست.» در مورد حرف‌زدن هم همین‌طور است؛ بچه ساکت و کم‌حرف، احتمالا مشکلی سر راهش قرار دارد. این مشکل به هر طریق ممکن باید شناسایی و حل شود، زیرا حرف‌زدن برای بچه‌ها بسیار حیاتی است. گفت‌وگو برای ما بزرگسالان شاید فقط به معنای تبادل اطلاعات باشد، اما برای بچه‌ها یکی از مهمترین روش‌های یادگیری در مورد خود و جهان اطراف است. به عبارت دیگر، کودکان از طریق حرف‌زدن (با خود یا دیگری)، در مورد جهان می‌اندیشند و می‌آموزند.
فرزندتان حتی سلام نمی‌کند؟ حتما سری به مطلب آموزش سلام کردن به کودکان بزنید و از تکنیک‌های گفته شده استفاده کنید.
دلایل کم حرفی کودکان
کمحرفی در کودکان به دلایل و عوامل مختلفی مربوط می‌شود. برخی از این دلایل طبیعی و برخی دیگر غیرطبیعی (نابهنجار) هستند. شناخت هر دوی آن‌ها مفید است و در نحوه برخورد شما با فرزندتان تاثیرگذار است. در ادامه این دلایل را با ذکر توضیحات آورده‌ایم.
درونگرایی و خجالتی بودن
اولین و احتمالا شایع‌ترین دلیل کمحرفی برخی کودکان به درونگرا‌یی‌شان مربوط است. این موضوع به خصوص در سنین خاصی که بچه‌ها به صورت طبیعی کمی خجالتی و توجه‌طلب می‌شوند، بیشتر خودنمایی می‌کند. به عنوان مثال، در سنین 3-6 سالگی، بچه‌ها تا حدودی خجالتی و درونگرا می‌شوند. درونگرایی یک ویژگی درونی و پایدار محسوب می‌شود و نیازی به درمان یا اصلاح جدی ندارد؛ بلکه باید نحوه برخورد صحیح با کودک درونگرا را بدانید.
ارتقای دیگر مهارت های رشدی
یکی دیگر از دلایل کمحرفی کودکان، تمرکزشان بر دست‌یابی به دیگر مهارتهای رشدی است. به عنوان مثال، آن‌ها گاهی تمام انرژی‌شان را برای ارتقای مهارتهای حرکتی، مانند راه‌رفتن و بالاوپایین‌پریدن صرف می‌کنند؛ یا در دوران نوجوانی، بر بهبود مهارتهای تفکر انتزاعی و جست‌وجوی هویت تمرکز و کمتر صحبت می‌کنند. این تغییرات موقتی و کاملا طبیعی است و دست‌یابی موفقیت‌آمیز به آن‌ها موجب افزایش اعتماد‌به‌نفس، خودکارآمدی و مسئولیت پذیری در کودکان می‌شود.
خستگی، احساس کسالت و بیماری
وقتی کودک سکوت می‌کند و خیره خیره به اطراف نگاه می‌کند، خستگی و خواب‌آلودگی، اولین احتمالی است که به ذهن والدین می‌رسد. در این مواقع، بچه‌ها از جنب‌وجوش و سرزندگی همیشگی‌شان فاصله می‌گیرند و منتظر فرصتی برای خوابیدن و استراحت هستند. خواب کافی برای رشد جسمانی و مغزی کودکان ضروری است، پس در این زمینه کوتاهی نکنید.
تغییرات چشمگیر و استرس‌زا
تغییرات بزرگ در زندگی موجب کمحرفزدن کودکان می‌شود. در این موارد، آن‌ها در حال پردازش موقعیت جدید هستند و به زودی از چالش به‌وجودآمده گذر می‌کنند. مسائلی مانند تغییر محل زندگی، تولد خواهر یا برادر جدید و شروع پیش‌دبستانی برای بچه‌ها چالش برانگیز است و قدرت سازگاری آن‌ها را کاهش می‌دهد. در این موارد، والدین باید در سازگاری با شرایط جدید به آن‌ها کمک کنند تا به مشکلاتی مانند اختلال پانیک در کودکان دچار نشوند.
لالی انتخابی
بعضی کودکان تنها در یک موقعیت (مانند خانه، مدرسه یا دورهمی‌ها) صحبت نمی‌کنند. عدم بیانگری این بچه‌ها در موقعیت موردنظر به عوامل مختلفی مانند احساس استرس و اضطراب مربوط است. به عنوان مثال، کودک از حضور در مدرسه و جدایی از والدین نگران است و در لاک دفاعی فرو می‌رود؛ یا والدینی مداخله‌گر و به اصطلاح هلیکوپتری دارد و ترجیحش بر مطرح‌نکردن مشکلات و مسائل است. برای آگاهی از معایب مداخله‌گری بیش از حد در زندگی کودک، مقاله تاثیرات والدین هلیکوپتری یا کمال گرا بر فرزندان را مطالعه کنید.
تماشای بیش از حد تلویزیون و دیگر لوازم الکترونیکی
تماشای بیش از حد تلویزیون و استفاده افراطی از موبایل موجب کاهش تعاملات اجتماعی و کمحرفی بچه‌ها می‌شود. همچنین استفاده مکرر از صفحه نمایش، به دلیل داشتن نور آبی، موجب رشد ناکافی ساختارهای مغزی آن‌ها می‌شود. بر اساس مطالعات، میان مهارتهای کلامی و میزان تماشای تلویزیون و صفحه نمایش، ارتباط منفی وجود دارد؛ یعنی هرچه کودکان زمان بیشتری را صرف تماشای تلویزیون کنند، سرعت رشد توانایی‌های زبانی‌شان کمتر می‌شود.
متاسفانه، امروزه به دلایل مختلفی مانند شاغل‌بودن هر دو والد، بچه‌ها وقت کمتری برای گفت‌وگو با آن‌ها دارند و به همین دلیل، بیشتر از لوازم الکترونیک استفاده می‌کنند. برای جلوگیری از بروز این مشکلات، مقاله هر آنچه باید درباره شاغل بودن مادر بدانید را مطالعه کنید.
اشتباهات رایج والدین در برخورد با کودک
گاهی اوقات، دلیل کمحرفی کودک به سبک فرزند پروری والدین مربوط است؛ یعنی اختلالی در رابطه شما با کودک وجود دارد که باعث آزار و اذیت او می‌شود. موارد زیر از مهمترین دلایل عدم علاقه فرزندان به گفت‌وگو با والدین است:
- دخالت افراطی در کارهای فرزند و تمایل زیاد به نصیحت‌کردن او
- پرحرفی والدین (به خصوص هنگام تعامل با فرزند درونگرا)
- دید قضاوت‌گرانه و انتقادی به حرف‌های فرزند
- بی‌توجهی والدین به صحبت‌های کودک
- اجبار فرزند به حرف‌زدن
اگر به کتاب‌خوانی و فهم روش‌های اصولی ارتباط و تعامل با فرزندان علاقمند هستید، مقاله معرفی ۲۱ کتاب فرزندپروری ، منابع علمی و دقیقی را به شما معرفی خواهد کرد.
پیشنهاد مطالعه: افسردگی در کودکان و علائمی که باید جدی گرفت
نقایص جسمانی و عصبی
از دستدادن قدرت شنوایی، مشکلات فیزیکی در سقف دهان و نقص در مناطق مغزی مخصوص تکلم (بروکا و ورنیکه)، موجب ناتوانی‌های گفتاری می‌شود. به عنوان مثال، نقص در منقطه مغزی بروکا را زبان‌پریشی بیانی می‌نامند. افراد مبتلا به این اختلال، سخت و کم حرف می‌زنند و معمولا جملات‌شان نیز ناقص است.
اختلال طیف اوتیسم
ابتلا به اوتیسم، با روابط اجتماعی محدود و علایق عجیب‌و‌غریب شناخته می‌شود. آن‌ها معمولا از لحاظ کلامی نیز مشکل دارند؛ علاقه به شنیدن صحبت‌های دیگران ندارند و به سختی شروع به گفت‌وگو (حتی با پدر و مادر) می‌کنند. این اختلال در بعضی موارد منجربه تاخیر در رشد کلامی و در موارد معدودی باعث واپس‌روی زبانی (کاهش مهارتهای زبانی بعد از دست‌یابی به آن‌ها) می‌شود.
روش‌های درمان کم حرفی کودکان
همدلی و توجه به نیازهای کودکان، بهترین روش برای درمان کمحرفی آن‌ها است. بچه‌ها وقتی با کسی احساس راحتی داشته باشند، به احتمال بیشتری با او وارد تعامل و گفت‌وگو می‌شوند. البته درمان کم‌حرفی‌های ناشی از اختلالاتی مانند اوتیسم به کمک روان‌شناس و مشاور نیاز دارد؛ پس در صورت مشاهده علائم این اختلالات حتما با متخصصان بهداشت روان مشورت کنید. رعایت نکات زیر در به‌حرف‌آوردن و شروع گفت‌وگو با کودک به شما کمک خواهند کرد:
- از تکنیک بارش فکری استفاده کنید.
- به کودک آزادی عمل بدهید.
- در حل مشکلات به فرزندتان مشورت بدهید.
- سوالات باز-پاسخ بپرسید و منتظر جواب بمانید.
- در میان کلام کودک نپرید و حرف‌های او را با دقت گوش دهید.
- به جای دید قضاوت‌گرانه و سرزنش کودک، با طرح سوال و بررسی جزئیات، به دنبال درک او باشید.
- در مورد هیجانات فرزندتان از او سوال کنید. مثلا بگویید: «در مورد شکستن اسباب‌بازیت چه حسی داری؟»
- · برای صحبت با کودک، زمان اختصاصی روزانه درنظر بگیرید.
- برای شروع گفت‌وگو، از فعالیت‌ها و بازی‌های موردعلاقه فرزندتان استفاده کنید.
- برای بهبود مهارت ابراز هیجان، از فعالیت‌های هنری و خلاقانه‌ای مانند نقاشی استفاده کنید.
سخن پایانی
کمحرفی کودکان گاهی طبیعی و گاهی نابهنجار است، ولی شناخت هر دوی آن‌ها در ارتباط موثر والد-فرزندی به شما کمک می‌کند. در این مقاله به بررسی مهمترین دلایل کمحرفی کودکان پرداختیم. این دلایل عبارت‌اند از: درونگرایی، تمرکز بر دیگر مهارتهای رشدی، خستگی، تغییرات چشمگیری و استرس‌زا، لالی انتخابی، استفاده افراطی از تلویزیون و دیگر لوازم الکترونیک، برخورد اشتباه والدین با کودک، اختلال اوتیسم و نقایص جسمانی. برای درمان مشکلاتی مانند اوتیسم، حتما به متخصص سلامت روان مراجعه کنید و برای حل مسائلی مانند استفاده افراطی از تلویزیون، تعاملات‌تان با فرزند را افزایش دهید.
سوالات متداول
- کم حرفی در کودکان نشانه چیست؟
خجالتیبودن، احساس کسالت و بیماری، اختلال اوتیسم، نقایص جسمانی مانند از دستدادن شنوایی، تمرکز بر دیگر مهارتهای رشدی، استفاده افراطی از تلویزیون و برخورد اشتباه والدین با کودک، از مهمترین دلایل کمحرفی کودکان است. - آیا کمحرفزدن کودک 2-3 ساله مشکلی دارد؟
اگر کودک 2 سال یا بیشتر دارد و اصلا حرف نمیزند، حتما مشکل خاصی وجود دارد و باید به متخصص مراجعه کنید، اما کمحرفی میتواند طبیعی یا غیرطبیعی باشد. در طول مقاله به صورت کامل دراینباره توضیح دادهایم. - برای درمان کم حرفی کودکان چه کنیم؟
اگر دلیل کمحرفی به مشکلات عصبی و جسمانی مربوط است، حتما با متخصص مشورت کنید و اگر کمحرفی کودک به دلایلی مانند درونگرایی مربوط است، از روشهایی مانند بارش فکری و پرسیدن سوالات باز-پاسخ استفاده کنید.
