هیچ اتفاقی به‌اندازه عدم صداقت و فریبکاری باعث رنجش خاطر ما نمی‌شود! بی‌اعتمادی آنچنان ما را ناامید و عصبی میکند که گاهی به‌صورت کامل ارتباط‌مان را با فرد خاطی قطع می‌کنیم. کودکان نیز گاهی با والدین روراست نیستند، البته آنها را نمیتوان و نباید طرد کنیم! نوع و هدف دروغ گفتن کودک با بزرگسال متفاوت است و گاهی دلیل آن قابل تشخیص نیست. علاوه بر این، نحوه واکنش صحیح به رفتارها و گفتارهای فریبکارانه فرزندان برای والدین سخت است و آنها معمولا می‌پرسند: «با کودک دروغگو چه کنیم؟» برای اصلاح این مشکل، ابتدا باید نشانه‌های دروغگویی در کودکان سنین مختلف و علت آن را دریابیم.
نشانه های دروغگویی در کودکان سنین مختلف
نشانه‌های زیادی مانند آرامش و اضطراب موجود در چهره و گفتن جملات طوطی‌وار (مرور شده)، برای تشخیص پنهانکاری کودکان وجود دارد. مهارت شما در شناسایی این روش ها با کسب تجربه افزایش پیدا می کند و نیاز به توضیح اضافه ندارند. اما کودکان سنین مختلف به شیوه‌ها و اهداف مختلفی دروغ میگویند که در ادامه آنها را بررسی می‌کنیم.
علائم دروغگویی کودک پیش دبستانی
- به دلیل خیال‌پردازیهای کودکانه، از داستان‌سازی یا اغراقآمیز جلوه دادن اتفاقات لذت میبرند. آنها حتی در هنگام بازی، مرز بین واقعیت و خیال را به‌درستی تشخیص نمی‌دهند.
- بچههای خردسال از شنیدن و گفتن داستان لذت میبرند و این داستان‌ها به معنای واقعی کلمه دروغ محسوب نمی‌شوند.
- به دلیل عدم شکل‌گیری قواعد اخلاقی در کودکان 4-5 ساله، آنها گاهی از دروغ برای رسیدن به خواستهها و امیال استفاده میکنند.
- به دلیل انعطاف‌پذیری زیاد، این دوره بهترین زمان برای «آموزش عملی» ارزش راست‌گویی است.
بیشتر بخوانید: نقش آموزش هنر به کودکان در افزایش هوش و خلاقیت
علائم دروغگویی کودک 8-11 ساله
احساس شایستگی برایشان اهمیت زیادی دارد و گاهی از دروغ برای بهبود جایگاه اجتماعی و عزت‌نفس استفاده میکنند. ادعاهایی مانند ملاقات با فردی معروف یا عضویت در گروهی خاص، از ویژگی‌های کودکان این گروه سنی است. علت فریبکاری کودکان دبستانی، به دلایلی مانند دریافت جایزه، اجتناب از تنبیه، تحقیر دیگران و دعوای بچه‌ها در مدرسه مربوط می‌شود.
علائم دروغگویی کودک 12-15 ساله
- قلدری در مدرسه و تفکرات به‌شدت انتزاعی و کمال‌گرایانه در این دوره افزایش میابد و آنها را نسبت به دیگران بی‌اعتماد میکند.
- در کودکان راهنمایی (متوسطه اول)، ترس از اشتباه و ناامنی افزایش پیدا میکند. به همین دلیل، آنها از پنهانکاری به‌عنوان مکانیسمی برای محافظت از عزت‌نفس استفاده میکنند.
- اگر آموزش‌های لازم برای راست‌گویی به کودک داده نشود، دروغ‌گفتن احتمالا به یک عادت رفتاری تبدیل می‌شود ( منظور از تبدیل‌شدن به عادت رفتاری را در قسمت سرمشق‌گیری از والدین توضیح داده‌ایم).
- دوستی‌ها در این دوره سنی اهمیت زیادی پیدا میکند و گاهی برای نجات دوستان از پنهانکاری استفاده میکنند.
علائم دروغگویی نوجوانان
- به دلیل اهمیت یافتن استقلال، از به اشتراک گذاشتن اطلاعات طفره می‌روند.
- شاید دروغ بگویند یا نگویند؛ اما در هر صورت، از گفتن کامل حقیقت اجتناب میکنند.
- استدلال نوجوانان این است: «هرچه کمتر به والدین اطلاعات بدهیم، از نصیحت و دخالت‌شان بیشتر در امان خواهیم بود».
- آنها از پاسخگویی به والدین متنفرند و با استفاده از پنهانکاری، به دنبال کاهش محدودیت‌ها هستند.
بیشتر بخوانید: تست هوش برای کودکان و نوجوانان
چرا بچه‌ها دروغ میگویند؟ | علل بیمارگونه
عدم صداقت کودکان به موقعیت و شرایط خانوادگی و اجتماعی آنها بستگی دارد و از علل گوناگونی نشات می‌گیرد، اما بر اساس تحقیقات روانشناسان، این 4 علت از مهمترین آنها هستند.
رسیدن به خواستهها و امیال
فریب دیگران، میان‌بری ساده و بی‌دردسر برای رسیدن به خواستهها است. این علت معمولا در کودکان 3-6 ساله شایع‌تر است، زیرا آنها طبق «اصل لذت» عمل میکنند. اصل لذت یعنی «وقتی چیزی را می‌خواهم، حتما و تحت هر شرایطی باید آن را داشته باشم و محدودیت معنایی ندارد». اگر کودکانِ بزرگتر نیز از دروغگویی برای رسیدن به خواستهها استفاده میکنند، احتمالا دلیل آن به سبک فرزندپروری سهل‌انگارانه والدین یا مسائل دیگری مانند اختلالات رفتاری تخریبی و اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان مربوط است.
اجتناب از تنبیه
وقتی مدام و مدام کودکان را به خاطر کارهای اشتباه‌شان (البته از نظر ما) تنبیه و سرزنش می‌کنیم، چرا باید راستش را به ما بگویند؟ بچه‌ها متخصص در پیش بینی واکنش‌های والدین هستند و با کوچکترین نشانه خطر، پنهانکاری میکنند. روانشناسان آن را «اجتناب از تنبیه» می‌نامند. والدین مستبد، اغلب اوقات به این موضوع بی‌توجهی میکنند و دروغ‌های فرزندان را نشان از بی‌اخلاقی می‌دانند.
پیشنهاد مطالعه: چالش تنبیه کودک برای اصلاح رفتار از منظر روان‌شناسی
جلب توجه دیگران
دروغگویی ناشی از توجه‌طلبی کودک اغلب به شکل بیان تجربیات و دستاوردهای اغراقآمیز بروز میکند. هدف کودکان دبستانی از این کار، جلب توجه والدین و دیگران و با اهمیت جلوه‌دادن خودشان است. مانند کودکان مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، آنها برای بالا بردن ارزش و اعتبار خودشان، در مورد مسائل بی‌اهمیت دروغ میگویند. از نظر آنها اشتباه کردن نابخشودنی است، زیرا اغلب به خاطر اشتباهات‌شان مورد قضاوت قرار گرفته‌اند. این نوع ظاهرسازی، اغلب در کودکان دارای اعتمادبه‌نفس پایین وجود دارد.
مشاهده دروغگویی والدین و سرمشق گیری
- احتمالا اصطلاح دروغ اجباری یا دروغ پاتولوژیکال در کودکان را شنیده باشید: «این نوع دروغگویی، اغلب توسط یادگیری رفتارهای والدین و بزرگسالان شکل می‌گیرد و کودک حتی زمانی که نیازی به فریبکاری نیست از آن استفاده میکند».
- به زبان ساده‌تر، والدین و دیگر افراد نزدیک، به‌راحتی آبخوردن دروغ می‌گفتند و کودک آن را به‌عنوان روشی کار راه‌انداز یاد گرفته است.
- به دلیل عادی جلوه‌دادن پنهانکاری توسط والدین و موثر بودن آن برای کودک، به‌راحتی قابل تغییر نیست.
- این موضوع برای دیگران گیج‌کننده و چالش‌برانگیز است، زیرا کودک گاهی در مورد چیزهایی از آن استفاده میکند که هیچ دلیل منطقی برای آن وجود ندارد.
با کودک دروغگو چه کار کنیم
رفتارها و گفتارهای فریبکارانه در بچه‌ها معمولا به دلیل مشکلات محیطی است، پس از روش‌های زیر برای اصلاح شرایط بیرونی استفاده کنید:
اصلاح دروغگویی ناشی از دستیابی به امیال
اگر کودکان از دروغ برای رسیدن به امیال استفاده میکنند، به آن بی‌توجهی کنید. در واقع، آنها از این روش استفاده میکنند چون دفعات قبل باعث شده تا به خواسته‌هایشان برسند. از طرف دیگر، به دلیل فقدان قواعد اخلاقی در کودکان پیش‌دبستانی، نمیتوان به‌صورت کلامی آنها را متقاعد به راست‌گویی کرد. بنابراین، بی‌توجهی و نادیده‌گیری بهانه گیری کودک، بهترین روش خاموش‌سازی و ازبین‌بردن این ترفند است. اگر دروغگویی آنها به مسائل مالی مربوط می‌شود، از مقاله تقویت هوش مالی در کودکان برای برطرف کردن آن استفاده کنید.
اصلاح دروغگویی ناشی از اجتناب از تنبیه
- اگر متوجه شدید که پنهانکاری کودک به تاریخچه بدرفتاری‌های قبلی مربوط است، پس صبور باشید زیرا یک شبه تغییر نمی‌کند.
- از لحن صدا و زبان بدن خود آگاه باشید و به کودک کمک کنید تا در حضور شما احساس امنیت و آرامش داشته باشد.
- با آموزش مهارت حل مسئله، به کودک کمکش کنید تا راهی برای جبران اشتباهش پیدا کند.
- در نهایت، نشان دهید که خبری از تنبیه و سرزنش نیست. در عوض، مشکلات مختلف را با مذاکره و سازش برطرف کنید.
اصلاح دروغگویی ناشی از توجه طلبی
توجه طلبی با افزایش سن و اعتمادبه‌نفس به‌مرور کاهش پیدا میکند. «پذیرش و احترام بدون قید و شرط» به فرزندان (نه به دلیل کسب موفقیت در زمینه‌های مختلف)، باعث افزایش عزت‌نفس آنها می‌شود. کودکان دارای عزت نفس و اعتماد به نفسِ بالا، دلیلی برای انجام رفتارهای توجه‌طلبانه ندارند. بنابراین، به کودک خاطرنشان کنید که شکست‌ها و موفقیت‌ها بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی هستند و آنچه اهمیت دارد، تلاش کودک است.
بیشتر بخوانید: بهترین سن یادگیری زبان انگلیسی
اصلاح دروغگویی بی هدف و بیمارگونه
اگر دروغگویی به عادتی بیمارگونه و بی‌هدف تبدیل شده است، پس مسئله تا حدودی جدی و پاتولوژیک است. در این موارد:
- باید رویکردی درمانی در پیش بگیرید و صداقت را جایگزین فریبکاری کنید.
- در فرآیند اصلاح رفتار، فشار و استرسی نباید بر کودک وارد شود زیرا فرآیند یادگیری را مختل میکند.
- هدف برنامه درمانی این است: «اهمیتِ راست‌گویی باید به حداکثر و عواقب آن به حداقل ممکن برسد».
- با بازخوردهای کلامی و عملی کودک را تشویق به راست‌گویی کنید. به‌عنوان مثال، شما می‌گویید: «علی فک نمیکنم همه داستان این باشه! چرا همه چیز رو واضح نمیگی؟». در ادامه قاعده کلی را مطرح کنید: «اگه حقیقت رو بگی، قول میدم مشکلی پیش نیاد».
- در نهایت، راست‌گویی او را تشویق و تحسین کنید و اگر کودک قانونی را نقض کرده است، در مورد دلیل آن گفت‌وگو و راهی برای تکرار نشدن موضوع پیدا کنید.
نکات تکمیلی اصلاح دروغگویی کودکان
- الگوی راست‌گویی و صداقت باشید.
- ارزشمندی راست‌گویی در افزایش اعتماد بین فردی را به کودک نشان دهید.
- از «دروغگو» خطاب‌کردنِ فرزندان اکیدا خودداری کنید.
- درباره مسائل اخلاقی و سختی‌ها و شیرینی‌های راست‌گویی با کودک صحبت کنید.
- پیشنهاد‌هایی برای جبران اشتباه به فرزندتان ارائه دهید؛ این روش در آموزش معذرت خواهی به کودکان نیز موثر است.
- مقاله آموزش قانون به کودکان را بخوانید و به همراه کودک برای تخطی از قوانین جریمه تعیین کنید. به‌عنوان مثال، در صورت گفتار فریبکارانه در هر کدام از اعضای خانواده، نظافت آخر هفته خانه بر عهده شخصی خاطی باشد.
- با خونسردی و احترام نسبت به پنهانکاری کودک واکنش نشان دهید و از بازخوردهای سازنده کمک بگیرید:
- مثلا بگویید: «گفتی کیک‌ها رو تو نخوردی ولی من تو رختخوابت یه مقدار ازش پیدا کردم».
- بعد از اعتراف کودک بگویید: «خیلی خوشحالم که واقعیت رو گفتی». جایزه دادن به کودک برای تشویق صداقت هم گزینه خوبی است.
- سپس یک بازخورد متناسب بدهید تا نقض قوانین تبدیل به عادت نشود. مثلا بگویید: «قرارمون این بود که کیک‌ها تا آخر هفته باقی بمونه، پس تا هفته آینده از کیک خبری نیست.».
چه زمانی نگران دروغگویی کودک باشیم؟
- اگر به یک عادت رفتاری تبدیل شده و به‌صورت مکرر از آن استفاده می‌شود.
- اگر بعد از آن کودک اظهار پشیمانی نکند.
- هنگامی که کودکان دبستانی و بزرگتر، برای جلب توجه، داستان‌ها را به صورت اغراقآمیز تعریف میکنند.
- نوجوانان مسئولیت‌پذیری که برای مقابله با استرس و خواسته‌های والدین، معلمان و دوستان به این روش متوسل می‌شوند.
- اگر از دروغ‌گفتن برای شورش علیه قوانین و محدودیت‌ها استفاده می‌شود.
- اگر پنهانکاری به‌صورت ناگهانی افزایش میابد (احتمالا نشانه مشکلی جدی مانند مسائل خانوادگی، بیماری های شایع کودکان در مدرسه و درگیری با همسالان است).
سخن پایانی
دروغگویی کودکان تا حدودی طبیعی است ولی با افزایش سن، احتمال بیمارگونه شدن آن وجود دارد. کودکان سنین مختلف به شیوه‌ها و دلایل خاصی دروغ میگویند: پیش‌دبستانی‌ها به دلیل خیال‌پردازی، دبستانی‌ها برای بهبود عزت‌نفس، متوسطه‌اولی‌ها به علت ناامنی و نوجوانان برای کسب استقلال. دروغگویی بیمارگونه به چهار دلیل مختلف مربوط است: رسیدن به خواستهها و امیال، جلب توجه، یادگیری از دیگران و اجتناب از تنبیه. ارزش صداقت و راست‌گویی را به کودک توضیح دهید، به او برچسب «دروغگو» نزنید و برای پنهانکاری جریمه تعیین کنید و الگویی شایسته از صداقت و راست‌گویی باشید.
سوالات متداول
- علت دروغگویی کودک پنج ساله چیست؟
بچههای 5 ساله، خیالپردازیها و فانتزیهای زیادی دارند و از گفتن و شنیدن داستانهای تخیلی و اغراقآمیز لذت میبرند. این نوع دروغگویی وابسته به سن است و معمولا با افزایش سن از بین می رود. آنها همچنین گاهی برای رسیدن به خواستهها و امیال از فریبکاری استفاده میکنند. - دروغگویی کودکان را چگونه اصلاح کنیم؟
روش اصلاح فریبکاری کودکان به علت آن بستگی دارد. قاعدههای کلی این است: توضیح اهمیت و ارزش صداقت، برچسبنزدن به کودک، تعیین قانون و جریمه برای پنهانکاری، توضیح ارزشهای اخلاقی، ارائه پیشنهاد برای جبران اشتباه، نترساندن کودک از تنبیه و وضع قوانین. - علت های دروغگویی کودک چیست؟
رسیدن به خواستهها و امیال، جلب توجه، اجتناب از تنبیه و سرمشق گیری از والدین و دیگر افراد نزدیک، از مهمترین علل پنهانکاری کودک است.
