هر چیزی به چیزی بزرگ‌تر از خود اتکا دارد و حول مدار آن می‌چرخد: ماه به دور زمین، زمین به دور خورشید، خورشید به دور کهکشان راه شیری و کودک به دور مادر! حالا اگر هر کدام از آنها از مدار خود خارج شود، اتفاقات فاجعه‌باری برایش می‌افتد و خیلی زود نابود میشود! خوشبختانه در طبیعت از این اتفاقات و بی‌نظمی‌ها خیلی کم می‌افتد؛ اما در دنیای انسانی و رابطه والد-فرزندی، تا دل‌تان بخواهد پیش می‌آید! کودکان گاهی‌اوقات ارتباط‌شان را با مراقبت‌کننده اصلی (مادر) از دست می‌دهند. متخصصان دنیای درون (روان‌شناسان)، نام این مشکل را دلبستگی ناایمن در کودکان گذاشته‌اند. هر پدر و مادری حتما باید این مشکل را بشناسد و از بروز علائم و نشانه‌های آن پیشگیری کند.
دلبستگی ناایمن در کودکان چیست؟
فرض کنید به کسی خیلی‌خیلی اعتماد دارید و حتی محرم اسرارتان شده است، اما به یکباره طرف توو زرد از آب در می‌آید…! چه احساسی پیدا می‌کنید؟ آیا نسبت به همه آدم‌های دور و برتان تاحدودی بدبین نمی‌شوید؟ آیا بعد از این اتفاق، جرات نزدیک‌شدن و صمیمی‌شدن با دیگران را دارید؟ والدین هم گاهی با بروز برخی رفتارها، اعتماد فرزندشان را خدشه‌دار می‌کنند و شکل گیری شخصیت کودک را به خطر می‌اندازند.
وقتی کودک به مادر، پدر یا دیگر مراقبت‌کننده اصلی‌اش اعتماد نداشته باشد، بعدها هم به کسی اعتماد نخواهد کرد! انگار همیشه زیر پایش خالی است و پشتش به کسی گرم نیست. برای ما بزرگ‌ترها، فقدان حمایت اجتماعی کمی قابل تحمل است، اما برای نوزاد و کودک نوپا، وحشتناک است! وقتی کودک هیچ‌وقت به حضور والدین و حمایت آنها دلش گرم نباشد، به احساس دلبستگی ناایمن دچار میشود.
دلبستگی و اختلالات عدم شکل گیری
هر چه این بی‌اعتمادی در رابطه والد-فرزندی:
- در سنین پایین‌تری شکل بگیرد
- و شدت بیشتری داشته باشد،
فقدان امنیت کودک در حضور والدین نیز بیشتر است. کودکان در واکنش به این بی‌اعتمادی به چند شیوه پاسخ می‌دهند:
دلبستگی اضطرابی-دوسوگرا
احتمالا شما هم آدم‌هایی را دیده‌اید که هیچ‌وقت در روابط‌شان احساس ثبات نمی‌کنند. آنها گاهی به دیگران و خصوصا فرد موردعلاقه‌شان نزدیک می‌شوند و گاهی عقب می‌نشینند. واقعا تکلیف‌شان با خودشان روشن نیست! پایه‌های این سبک دلبستگی، مانند دیگر انواع آن، در کودکی و رابطه والد-فرزندی شکل می‌گیرد:
این کودکان ازیک‌سو جویای توجه و محبت والدین‌اند و ازسوی‌دیگر، همیشه از رهاشدن می‌ترسند. آنها هیچ‌وقت مثل یک کودک معمولی، طعم بازی و هیجان واقعی را نمی‌چشند؛ زیرا هیچ‌وقت از پشت سرشان مطمئن نیستند. آنها احتمالا در ابتدا دچار علائم وابستگی کودک به مادر می‌شوند و در بزرگسالی هم علائم شخصیت وابسته را از خود بروز می‌دهند.
دلبستگی اجتنابی
این دسته، کاملا امید خود را به اطرافیان از دست داده‌اند. آنها
- نیازهای عاطفی را در خود کشته‌اند و با احساسی از دوست‌داشتنی‌نبودن و بی‌ارزشی وجودی بزرگ می‌شوند.
- اغلب ابراز احساسات نمی‌کنند و به احساسات دیگران هم اهمیتی نمی‌دهند.
- مصداق بارز جمله «تنها به دنیا می‌آییم و تنها هم از دنیا می‌رویم.» هستند!
- برای‌شان «بود و نبود» مراقبت‌کننده اهمیتی ندارد، زیرا در هر صورت پاسخگو نیست.
دلبستگی آشفته
بدترین نوع دلبستگی است و با رفتارهای کاملا متناقض توصیف میشود. هر کاری از آنها بر می‌آید:
- گاهی نزدیک می‌شوند؛
- گاهی دور می‌شوند؛
- گاهی یک‌گوشه می‌نشینند و با حالتی از گیجی، گم‌گشتگی و افسردگی کودک دور و بر را نگاه می‌کنند؛
- و گاهی هم بی‌دلیل زیر گریه می‌زنند.
علائم و نشانه های دلبستگی ناایمن در کودکان
هرچه سن کودک بالاتر می‌رود، افکار و باورهای مرتبط با دلبستگی ناایمن نیز در ذهن او مستحکم‌تر میشود. بنابراین، شما باید علائم این سبک دلبستگی را بشناسید و با مشاهده اولین نشانه، برای درمانش اقدام کنید. چون 3 نوع سبک دلبستگی ناایمن داریم، علائم آنها نیز تاحدودی متفاوت است:
علائم سبک دلبستگی اضطرابی-دوسوگرا
- چسبیدن به والدین
- ترس از غریبه‌ها
- نگرانی شدید هنگام جدایی از والدین
- به‌سختی آرام‌شدن بعد از بروز مشکل
- روابط ضعیف با همسالان و بروز مشکلاتی مانند دوست یابی کودکان در مدرسه
- ناتوانی در کنترل احساسات منفی
- بروز علائم اضطراب در کودکان
علائم سبک دلبستگی اجتنابی
- بیعلاقگی به بغل و نازونوازش
- اجتناب از تماس چشمی و گفت‌وگو
- بی‌میلی به درخواست کمک
- گرایش به تنهایی
- الگوی غذایی نامنظم و علائم بدغذایی کودک و بی اشتهایی کودک
علائم سبک دلبستگی آشفته
- بروز علائم اضطراب و افسردگی
- رفتارهای مقابله‌ای ناسالم مانند تکانشگری، پرخاشگری و لجبازی کودک
- عزت نفس پایین
- بروز علائم تنبلی دانش آموز
- فقدان مهارت‌های کنترل و تنظیم هیجانات
- ناتوانی در کنارآمدن با استرس
چه عواملی بر ناایمنی دلبستگی تاثیر می گذارد؟
کودک نمی‌داند قسم حضرت عباس مراقبت‌کننده را باور کند یا دم خروسش را! و در نتیجه، در برقراری ارتباط پایدار و سازگار با او دچار مشکل میشود. اگر کودک دائما احساس رهاشدگی، تنها‌ماندن، بی‌اهمیتی یا درماندگی داشته باشد، یاد می‌گیرد که نمی‌توان روی اطرافیان حساب کرد. علل زیادی باعث تحریک سبک دلبستگی ناایمن در کودکان می‌شوند:
- گریه کودک و عدم پاسخدهی اطرافیان!
- گرسنگی یا خیس‌کردن خود و عدم رسیدگی تا ساعت‌ها!
- عدم دریافت توجه، محبت، نوازش و حتی یک نگاه خشک‌وخالی!
- کسب توجه فقط با بروز پرخاشگری کودک یا دیگر رفتارهای ناسازگارانه که جواب آن هم احتمالا تنبیه کودک است!
- بروز کودکآزاری!
- سبک فرزند پروری ناسالم
- رفتارهای متناقض مراقبت‌کننده (گاهی پاسخگو و گاهی بی‌توجه)
- تغییر مداوم در مراقبتکنندهها
- ابتلای والدین به اختلالاتی مانند افسردگی و اضطراب و عدم پاسخگویی مناسب آنها
پیامدهای دلبستگی ناایمن در دوران کودکی
- مهارت‌های حرکتی ضعیف
- بروز علائم اختلال رشد مانند وزن کم، کم‌اشتهایی، بی‌قراری، کم‌خوابی یا پرخوابی، بی‌قراری، ضعف سیستم ایمنی و سندروم خستگی مزمن در کودکان و نوجوانان
- تاخیر رشدی در کودک و کوتولگی روانی
- اختلالات رفتاری مثل بیش فعالی کودک، اختلال سلوک در کودکان و نوجوانان و اختلالات رفتاری تخریبی در کودکان
- عزت‌نفس پایین کودک
- ترس از مدرسه در کودکان
- کمال‌گرایی
- دامنه توجه و تمرکز پایین و افت تحصیلی دانش آموز
- قلدری در مدرسه
- اضطراب و افسردگی نوجوان
- بروز اختلالات شخصیت مانند اختلال شخصیت وابسته یا اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانان
به وجود آوردن دلبستگی ایمن در کودکان ناایمن
مراقبت و فرزندپروری کودک ناایمن، گاهی والدین را ناامید و خسته می‌کند. اینکه کودک به شما اطمینان ندارد و همیشه باید خودتان را به او ثابت کنید، احتمالا کلافه‌تان می‌کند؛ اما با کمی صبر و تلاش، تغییر دلبستگی ناایمن به دلبستگی ایمن، انجا‌م‌شدنی است:
همیشه از لحاظ هیجانی در دسترس باشید
ناامنی کودک باعث میشود که با کوچک‌ترین مشکلی احساس اضطراب کند؛ بنابراین، همیشه آماده آرام‌کردن و حمایت از او باشید. اگر هم در طول زمان احساس خستگی، کلافگی و اضطراب‌تان افزایش پیدا کرد، حتما با استفاده تکنیک‌های مدیریت هیجان، مانند ذهن‌آگاهی، از خودتان مراقبت کنید.
حس شوخطبعی را ترویج کنید
هر چه فضای خانه شاداب‌تر و سرحال‌تر به نظر برسد، فرزندتان نیز راحت‌تر با شما ارتباط خواهد گرفت. بنابراین، همیشه بهانه‌ای برای جشن و شادی و شوخی و خنده جور کنید.
از تغییر قوانین جدا بپرهیزید
وقتی قوانین مدام تغییر می‌کند، حتی کودک سالم هم دچار سردرگمی و بی‌اعتمادی میشود؛ پس از کودک ناایمن توقع همراهی بیش‌ازحد نداشته باشید. برای قانون‌گذاری دست و اصولی، ابتدا مقاله آموزش قانون به کودکان را مطالعه و سپس قوانین پایدار و منصفانه برای فرزندتان بنا کنید.
محیطی امن، باثبات و دوستانه خلق کنید
امنیت، ثبات و محبت، مشکلات اساسی کودک ناایمن هستند. آنها همیشه گاردشان را بالا نگه می‌دارند تا از خود در برابر محیط ترسناک و خشن محافظت کنند. علاوه بر این، احساس بی‌اعتمادی باعث میشود که محبت و عشق اطرافیان را نیز پس بزنند. بنابراین، شما باید در هر حال و حتی با مشاهده بدترین رفتارها نیز احساسی پایدار از دوست‌داشتنی و خواستنی‌بودن به فرزندتان منتقل کنید.
پیشنهاد مطالعه: اختلال پانیک یا وحشتزدگی در کودکان و نوجوانان
بابت اشتباهات خود معذرت خواهی کنید
جروبحث، تعارض و اختلاف فکری بین والدین و فرزندان، کاملا طبیعی است. در این مواقع، شاید از کوره در بروید و بی‌ملاحظه رفتار کنید، اما همیشه باید برای معذرت‌خواهی و جبران اشتباه آماده باشید. وقتی شما در صدد جبران برآیید، فرزندتان متوجه میشود که اگرچه شما کامل نیستید، اما درهرصورت او را دوست دارید و برایش ارزش و احترام قائلید. با این کار، موجبات افزایش عزت نفس در کودک را نیز فراهم می‌کنید.
مراقب سلامت فرزندتان باشید
مسائلی مانند خواب، خوراک و فعالیت بدنی مناسب برای کودکان، همیشه مهم هستند، اما برای بچه‌های مبتلا به دلبستگی ناایمن، اهمیت‌شان دوچندان میشود. سبک زندگی سالم، باعث تقویت سلامت روان کودک میشود و سطح استرس او را کاهش می‌دهد. در چنین شرایطی، او راحت‌تر با چالش‌های زندگی کنار می‌آید و ارتباط بهتری با محیط اطرافش برقرار می‌کند.
در ابراز هیجانات کمکش کنید
کودکان دارای سبک دلبستگی ناایمن معمولا هیجانات‌شان را سرکوب می‌کنند و حتی گاهی نمی‌دانند که چه می‌خواهند! آنها احتمالا در گذشته به‌خاطر بیان هیجانات‌شان تنبیه شده‌اند یا احساسات‌شان نادیده گرفته شده است. بنابراین، شما باید با آموزش احساسات به کودک، کمکش کنید تا با هیجاناتش (حتی منفی‌ها) ارتباط برقرار کند و به شیوه‌های کارآمد ابرازشان کند.
پیشنهاد مطالعه: آموزش کنترل هیجانات به کودکان
از دور مراقبش باشید
همیشه دور و بر کودک‌بودن هم احساس خوبی به او منتقل نمی‌کند. بنابراین، به‌جای اینکه مثل والدین هلیکوپتری، مدام اطرافش پرسه بزنید، از دور مراقبش باشید و تنها در صورت نیاز، برای کمک اقدام کنید. این راهکار، باعث بهره‌مندی او از فواید تنها بازی کردن کودک نیز میشود.
سخن پایانی
دلبستگی ناایمن کودک اختلالی کاملا جدی محسوب میشود و بر تمام جنبه‌های زندگی او تاثیر منفی می‌گذارد. اصلی‌ترین دلیل بروز احساس ناامنی در کودک، عدم دریافت حمایت و مراقبت کافی از جانب مراقبت‌کننده اصلی یا والدین است. هر چه شدت و استمرار رفتارهای بی‌مسئولانه مراقبین بیشتر باشد، این مشکل نیز با علائم جدی‌تری بروز پیدا می‌کند. بنابراین، شما به‌عنوان والدین یا مراقبین کودک، همیشه باید نسبت به نیازهای او حساس باشید و هرگز برایش کم نگذارید.
سوالات متداول
- نشانه های دلبستگی نا ایمن چیست؟
بستگی به نوع دلبستگی ناایمن دارد: ویژگی بارز دلبستگی ناایمن اضطرابی، نگرانی شدید هنگام جدایی از والدین است؛ در دلبستگی اجتنابی، گرایش به کنارهگیری و بیعلاقگی به توجه و محبت نشانه اصلی است؛ و علامت بارز دلبستگی آشفته، مشکلات رفتاری مانند پرخاشگری است. - با دلبستگی ناایمنی کودک چه کنیم؟
حمایت هیجانی، فراهمسازی محیطی امن و دوستانه، مراقبت از سلامت کودک، کمک به او در ابراز هیجانات، ایجاد قوانینی ثابت و پایدار، ترویج احساس شوخطبعی و دردسترسبودن در هنگام نیاز، باعث بهبود این مشکل میشود. - علل دلبستگی ناایمن کودک چیست؟
عدم رسیدگی بهموقع و مناسب نسبت به نیازهای کودک، بروز تروما و کودکآزاری، تغییر مداوم در مراقبتکنندهها، رفتارهای متناقض اطرافیان و عدم دریافت توجه و محبت از جانب آنها، از مهمترین علل بروز این مشکل هستند.
