از خودی‌خوردن درد خیلی بدی دارد، نه!!!؟ چقدر بد؟ آیا آنقدر بد که از تمام زندگی و مافیها بریده شوید و به خودتان بگویید که این زندگی دیگر ارزش زیستن ندارد!؟… احتمالا ذهن‌تان درگیر ناروخوردن‌ها و نارفاقتی‌دیدن‌های خودتان شده، اما الان وقت رسیدگی به کودکان است. بچه‌ها هم، گاهی از خودی می‌خورند! این ضربه‌های روحی آن‌چنان به اعماق وجودشان رخنه و روح‌وروان‌شان را از درون متلاشی می‌کند که با هیچ شکستی قابل مقایسه نیست. پس وظیفه شما به‌عنوان والدین، دانستن همه چیز درباره کودک آزاری است تا هم خودتان آنها را انجام ندهید و هم دست دیگران را از انجام‌شان کوتاه کنید.
مفهوم کودک آزاری و مصادیق آن
تمام رفتارهای آسیب‌زننده افراد بالای 18 سال به افراد کمتر از این سن‌وسال، مصادیق کودکآزاری هستند. این آسیب‌ها، هرگونه صدمه جسمی و روانی، آزار جنسی و غفلت را شامل می‌شوند. بین همه تعاریف کودکآزاری یک وجه مشترک وجود دارد: نوعی رفتار در اطرافیان کودک که رفاه و سلامت روانی یا جسمانی کودک را تهدید می‌کند یا به آن آسیب می‌زند. بنابراین، کودکآزاری یعنی:
- استفاده عمدی از قدرت، زور، تهدید و یا نیروی جسمانی در برابر کودک توسط یک فرد یا گروه که به سلامتی، حیات، عزت‌نفس و شکل گیری شخصیت کودک لطمه بزند.
نکته دردناک قضیه این است که اکثر این آسیب‌ها، از جانب آشنایان و نزدیکان کودک صورت می‌گیرد و دنیا را درنظرشان بد و ظالمانه جلوه می‌دهد!
انواع کودک آزاری:
روش‌های مختلفی برای آسیب‌رساندن به کودکان وجود دارد که شما باید قبل از هر چیز آنها را بشناسید:
بدرفتاری جسمانی
این آسیب‌ها شامل تنبیه جسمانی یا حمله آگاهانه به کودک از قبیل سوزندان، گازگرفتن، هل‌دادن، ضربه‌زدن، کتکزدن و لگدزدن هستند. به‌نظرتان آیا شوخی‌دستی با کودک هم جزو آزارواذیت جسمانی محسوب می‌شود؟
جواب روشنی وجود ندارد؛ ولی این شوخی‌ها در هر صورت نباید با ایجاد احساس زورگویی در کودک همراه باشد.
آزار جنسی
دخالت‌دادن کودک در هر گونه فعالیت جنسی به‌معنای آزار جنسی کودک است. حواس‌تان باشد که بدرفتاری جنسی گاهی در بستر اینترنت و بهصورت کودک آزاری آنلاین رخ می‌دهد. این نوع کودکآزاری بهصورت کلی به 2 دسته تقسیم می‌شود:
- با تماس جنسی (مثل لمس قسمتهای نامتعارف بدن کودک)
- بدون تماس جنسی (مثل گرفتن عکس‌های جنسی یا گفت‌وگوی جنسی)
اکثر سوءاستفاده‌های جنسی توسط بزرگسالان قابل‌اعتماد یا اعضای خانواده صورت می‌گیرد. این افراد، اغلب با تهدید و ارعاب، ارائه هدیه و درخواست رازداری، کودک را فریب می‌دهند و کمتر به زور و اجبار متوسل می‌شوند. نحوه برخورد با این مشکل را در مقاله آموزش رازداری به کودکان بهصورت کامل توضیح داده‌ایم.
غفلت و سهل انگاری
مراقبت و رسیدگی ناکافی به نیازهای کودکان را سهلانگاری می‌گویند که نمونه بارز آن در سبک فرزند پروری طردگرایانه قابل مشاهده است. سهلانگاری در رابطه با کودک، به‌معنای عدم دریافت کافی موارد زیر از جانب مراقبت‌کنندگان یا والدین است:
- غذا، سرپناه و لباس
- مراقبت‌های پزشکی
- نگهداری و مراقبت
- توجه، تایید و محبت؛ بیتوجهی عاطفی یکی از شایع‌ترین انواع غفلت است و احتمال بروز مشکلاتی مانند اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانی را افزایش می‌دهد.
- آموزش/ مدرسه
سوء استفاده هیجانی
در این نوع کودکآزاری، والدین یا دیگر اطرافیان از ابزارهایی مانند سرزنش، تهدید، تحقیر، طرد و خودداری از ابراز عشق، به‌منظور برانگیختن احساس بد و بی‌ارزشی در کودک استفاده می‌کنند. ساده‌ترین مصداق آن، استفاده از جملاتی مثل «دیگه دوست ندارم!»، برای اصلاح رفتارهای ناسازگارانه کودک است! همین جملات به‌ظاهر ساده، تاثیر منفی زیادی بر روح‌وروان کودک می‌گذارند و به ترس‌هایی مانند ترس از دست دادن والدین دامن می‌زنند.
تشریح مصادیق کودک آزاری:
شاید از خودتان بپرسید که یعنی فلان یا بهمان کار نیز به‌معنای کودکآزاری است و بر تقویت سلامت روان کودک تاثیر منفی می‌گذارد؟ به‌دلیل حساسیت موضوع و به‌منظور شفاف‌سازی کامل آن، مثال‌هایی برای هر کدام از انواع کودکآزاری در ادامه بیان می‌کنیم:
مصادیق بدرفتاری جسمانی
- ضربه‌زدن، سیلی‌زدن، محکم هل‌دادن یا پرت‌کردن و لگدزدن
- سوزاندن یا به‌اصطلاح قدیمی‌ها «داغ‌کردن»
- محدودیت‌گذاری نامناسب مانند زندانی‌کردن کودک در اتاق
- استفاده از تنبیه برای آموزش نظم و انضباط به کودکان و نوجوانان
- مصرف سیگار در نزدیکی کودک
- مصرف داروها یا مواد آسیب‌زننده به جنین در دوران بارداری
- بی‌دلیل داروخوراندن به کودک
- بی‌دلیل بردن کودک پیش دکتر یا انجام جراحی‌های غیرضروری
مصادیق آزار جنسی
- وادار یا ترغیب کودک به تماشا یا شرکت در فعالیتهای جنسی
- نشان‌دادن تصاویر یا فیلم‌های جنسی به کودک
- سوءاستفاده از کودک در تولید تصاویر یا فیلم‌های جنسی
- قسمتهای نامتعارف بدن خود را در معرض دید کودک قراردادن
- نوازش با نیت جنسی
- دیدزدن کودک بدون اطلاع او مثلا از لای در حمام
- مکالمات و پیام‌های متنی یا رابطه مجازی با موضوع جنسی
- قاچاق جنسی
مصادیق غفلت و سهل انگاری
- گرسنگی یا خستگی مداوم
- بهداشت شخصی نامناسب
- لباس‌های نامناسب و ژولیده
- بیتوجهی به مشکلات جسمانی و روانی کودک مانند درمان کابوس شبانه کودک
- نداشتن دوست و روابط اجتماعی
- بیتوجهی به وضعیت تحصیلی کودک
- عدم آموزش مهارت‌های لازم مانند نگه داشتن مدفوع در کودکان
- عدم رسیدگی به شرایط تحصیلی و درس‌ومدرسه کودک
مصادیق کودکآزاری هیجانی
- انتقاد دائم از کودک
- داد زدن سر کودک
- تمسخر کودک یا گفتن جملات کنایه‌آمیز برای آزار او
- وادارکردن کودک به اعمال تحقیرآمیز
- تهدید کودک با گفتن جملات ترسناکی مانند «میگم هاپو بیاد برات ها!»؛ این جملات به افزایش ترس های طبیعی کودکان نیز دامن می‌زنند.
- بدقولی عمدی والدین
- اسم‌گذاشتن روی کودک مانند خنگول
- سخت‌گیری بیش‌ازحد و کلافه‌کردن کودک
- هرگز تشویق‌نکردن
- هرگز ابراز محبت و توجه نشان‌ندادن، مانند بغل‌نکردن، نبوسیدن و نازونوازش‌نکردن
- تنها‌گذاشتن کودک در خانه
- قراردادن کودک در معرض رویدادهای آزاردهنده مانند گذاشتن او پیش کسی که دوست ندارد
علائم کودک آزاری:
آزارواذیت کودک معمولا توسط والدین، دیگر نزدیکان یا دوستان خانوادگی صورت می‌گیرد و به‌همین‌دلیل، معمولا بچه‌ها درباره این موضوع با کسی صحبت نمی‌کنند. علاوه بر این، کودک‌آزارها معمولا بچه‌های خجالتی و کم‌صحبت را هدف قرار می‌دهند، زیرا احتمال مخالفت و گزارش این کودکان به دیگر افراد کمتر است. بنابراین، شما باید علائم و نشانه های کودک آزاری در کودکان را بشناسید:
- کنارهگیری از دوستان و فعالیتهای موردعلاقه
- تغییرات رفتاری مانند افزایش بیش‌فعالی، تکانشگری، پرخاشگری و لجبازی کودک یا افت عملکرد تحصیلی او
- کابوس شبانه کودک یا اختلال خواب نوجوان
- غیبت زیاد از مدرسه
- اختلال سلوک در کودکان و نوجوان
- رفتارهای خودآسیب‌رسان یا اقدام به خودکشی
علائم و نشانه‌های اختصاصی این مشکل به نوع آزار و بدرفتاری بستگی دارد. بنابراین، شما باید علائم هشدار اختصاصی انواع بچه‌آزاری را که در ادامه بیان می‌شود، به‌خاطر بسپارید.
علائم بدرفتاری جسمانی
- صدمات غیرقابل توضیح مانند زخم‌وکبودی روی بدن
- جراحت‌های ناسازگار با توضیحات و علل بیان‌شده
- زخم‌ها و کبودی‌های نامتناسب با نوع، سن و میزان توانایی‌های حرکتی کودک
علائم آزار جنسی
- داشتن اطلاعات جنسی بزرگ‌تر از سن و درک کودک
- عفونت‌ها یا بیماری‌های مقاربتی
- درد مقعدی یا تناسلی، خونریزی و جراحت
- گفته‌های کودک درباره مورد آزار جنسی قرارگرفتن
- رفتار جنسی نامناسب با دیگر دوستان و همسالان
علائم غفلت و سهل انگاری
- جثه و اندام‌های کوچک
- بیتوجهی به علائمی مانند اضافه‌وزن
- نظافت شخصی ضعیف
- قایم‌کردن یا دزدیدن غذا
- سابقه غیبت زیاد در مدرسه و تنبلی دانش آموزان
- فقدان توجه به شرایط جسمانی، مشکلات روان‌شناختی یا پیگیری درمان توسط مراقبت‌کنندگان
علائم سوء استفاده هیجانی
- رشد هیجانی نامناسب
- ضعف عزت‌نفس و اعتماد‌به‌نفس
- افسردگی و اضطراب در کودکان و نوجوانان
- گوشه‌گیری
- اجتناب از موقعیت‌های خاصی مانند ترس از مدرسه در کودکان یا سوار اتوبوس‌شدن
- علاقه زیاد به جلب توجه و تایید دیگران
- عقب‌گرد رشدی یا ازدست‌دادن مهارت‌های کسب‌شده در مراحل قبل؛ این موضوع معمولا به‌دلایلی مانند افزایش اضطراب کودک در اثر مواردی مانند عدم آماده سازی فرزند اول برای تولد فرزند دوم به‌وجود می‌آید.
چه زمانی برای کودک آزاری به روانشناس مراجعه کنیم؟
به‌محض مشکوک‌شدن به اینکه فرزند یا دیگر نزدیکان‌تان در معرض کودکآزاری قرار دارند، حتما باید موضوع را با یک متخصص سلامت روان در میان بگذارید. آنها تجربه زیادی در این زمینه دارند و به شما در تشخیص و رفع مشکل کمک می‌کنند.
روش‌های پیشگیری از کودک آزاری
کارهای زیادی برای محافظت از کودکان در برابر رفتارهای سوءاستفاده‌گران میتوان انجام داد. این وظیفه ما بزرگسالان است که محیطی امن و باثبات برای فعالیتهای اجتماعی کودکان فراهم کنیم. راهکارهای زیر، به شما و فرزندتان در نحوه مقابله با کودک آزاری کمک می‌کند:
با فرزندتان رابطه گرم و صمیمانه برقرار کنید
به فرزندتان گوش کنید و بخشی از وقت‌تان را به او و رسیدگی به کارهایش اختصاص دهید تا رابطه‌ای گرم، صمیمانه و بااعتماد بین‌تان شکل بگیرد. افزایش صمیمیت در رابطه والد-فرزندی، احتمال اینکه کودک درباره آزرده‌شدن از دست مراقبت‌کننده، معلم، همسایه، دوست و فامیل با شما صحبت کند را افزایش می‌دهد. همچنین برقراری رابطه گرم و محبت‌آمیز، از بهترین روش های افزایش عزت نفس در کودکان و نوجوانان است.
خشن رفتار نکنید
ناراحتی، عصبانیت، بی‌حوصلگی و خلاصه هیچ دلیلی، رفتار پرخاشگرانه با کودکان و نوجوانان را توجیه نمی‌کند. اگر کنترل خشم‌تان از دست‌تان خارج شده است، حتما با یک روانشناس یا فرد آگاه مشورت کنید. شما باید مدیریت استرس و اصول مذاکره با کودک بر سر مواردی مانند مصرف بستنی در کودکان را بلد باشید.
نقش نظارت و پشتیبانی را از یاد نبرید
شما باید همیشه یک‌چشم‌تان در حال نظارت فرزندتان باشد:
- تاحد امکان او را در خانه تنها نگذارید.
- در مکان‌های عمومی مراقبش باشید.
- به مدرسه سر بزنید و با معلم و دیگر مسئولان مدرسه تعامل کنید.
- هنگام تنهابیرون‌رفتن، تاکید کنید که در کنار دوستانش بماند و زیادی با غریبه‌ها صمیمی نشود.
- قانون بگذارید که همیشه در مورد اینکه کجا و با چه کسی بیرون می‌رود، به شما اطلاع بدهد.
پرستار یا مراقبت‌کننده کودک را بشناسید
اگر پرستار کودک دارید، حتما باید او را کاملا بشناسید. گاهی هم بدون اطلاع قبلی به خانه برگردید و شرایط را بررسی کنید. تاحد امکان هم اجازه تعویض یک یا چند روزه پرستار کودک را ندهید، مگر اینکه فرد جایگزین را کاملا بشناسید.
امنیت در فضای آنلاین را به کودک بیاموزید
امروزه خیلی از کودک‌آزاری‌ها در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شود. این محیط‌های به‌دلیل قابل ردگیری‌نبودن، شرایط مناسبی برای افراد سوءاستفاده‌گر فراهم می‌کنند. بنابراین، شما باید بهصورت کامل درباره این موضوع با فرزندتان صحبت کنید. همچنین شما باید به مواردی مانند سن مناسب خرید موبایل برای کودکان و قوانین استفاده از موبایل برای کودکان و نوجوانان نیز توجه داشته باشید.
مهارت نه گفتن را به کودک بیاموزید
دلیل تداوم اکثر کودک‌آزاری‌ها ناشی از ناتوانی بچه‌ها در «نهگفتن» است. بنابراین، آموزش مهارت نه گفتن به کودکان یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مهارت‌های موردنیاز آنها است. شما باید به او یاد بدهید که همیشه و در هر شرایطی می‌تواند از کلمه نه کمک بگیرد و خودش را از مخمصه نجات دهد.
سخن پایانی
به‌راحتی میتوان خاطر کودکان را آزرد و به آنها آسیب زد. یک نگاه چپ‌چپ، تحویل‌نگرفتن یا بیتوجهی، داد و فریاد راه‌انداختن، هل‌دادن و حتی بدقولی والدین هم اگر عمدی باشد، از مصادیق کودکآزاری به حساب می‌آیند. به‌عبارت دیگر، بدرفتاری با کودک انواع مختلفی دارد و صرفا به‌معنای تنبیه جسمانی او نیست. اگرچه فقط آسیب عمدی به بچه‌ها مشمول کودکآزاری می‌شود، اما باید مراقب آسیب‌های غیرعمدی نیز باشید. برای این‌کار، شما ابتدا باید با مفهوم، علائم، انواع و نشانه‌های آزارواذیت کودکان آشنا باشید تا بتوانید جلوی این رفتارهای آسیب‌رسان را بگیرید. همچنین باید نحوه مقابله با انواع سوءاستفاده‌گران (خصوصا آزارگران جنسی) را به فرزندتان بیاموزید.
سوالات متداول
- انواع کودکآزاری چیست؟
بدرفتاری جسمانی مانند کتکزدن، آزار جنسی مانند لمس قسمتهای نامتعارف بدن کودک، غفلت و سهلانگاری مانند بیتوجهی عاطفی و بدرفتاری هیجانی مانند بیتوجهی و محبتنکردن به کودک، 4 نوع اصلی کودکآزاری هستند. - چگونه کودکآزاری را تشخیص دهیم؟
از روی علائم عمومی مانند کنارهگیری از فعالیتهای موردعلاقه، تغییرات رفتاری مانند تکانشگری، مشکلات خواب و بیانگیزگی میتوان حدسهایی زد؛ اما تشخیص آن بستگی به نوع کودکآزاری و علائم اختصاصی آن دارد که در متن مقاله بهصورت کاملا بررسی شده است. - نحوه مقابله با کودکآزاری جنسی چگونه است؟
درباره قسمتهای خصوصی بدن و اینکه هیچکس، هیچوقت حق دستزدن به آنها را ندارد توضیح دهید. درباره مهارت نهگفتن و موارد استفاده از آن برایش بگویید. همچنین تفاوت بین رازهای خوب و بد را فرزندتان بیاموزید و بگویید که رازهای بد و خطرناک را باید سریع گزارش کند.
